Felsefeya îslamê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

di ramana îslamê ya zû de ku digihê felsefeya [[Serdema Zêrîn a Îslamê]] ya navbera sedsalên 8-12an13an ber bi du hêlên sereke ve bi pêş ketîyeketiye: hêla pêşî kelam e ku bi awayê serekî bi gelşa îslamê ya teolojîkî ve pêwendîdar e û Mu´tezilî û Eş´erîyaneriyan digire nav xwe ku pêşeng û destpêkarê kelamîyênkelamiyên (mitekelimûnên) vê beşa kelamê ji herdu hêlan re Hesen el-Besrî (m. 728) tê dîtin. Lê serek û îmamê Eş´erîyan Ebû[[Ebûl Hesen Elî Eş´erîyê'erî]] (m. 935) neviyê Ebû Mûsa bû û yê Mu´teziliyan jî Wasil ibn ´Eta (m. 748) û dû re jî Ebû Elî ibn el-Cebayî (933) bû.

Ya din jî ew felsefe ye ku di manekirina Arîstotalî û platonîyaplatoniya/eflatûnîya) nû de hatîyehatiye dîtin. Ew jî ji hêla fîlozofên dînî yên mîna [[Farabî]] (m. 950), Îbn Sînayê (m. 1037) xwedîyêxwediyê dibistana Avicenna, [[IbnÎbn Ruşd]]ê (1126-1198) xwedîyêxwediyê dibistana Averroes û yên din mîna [[Bîrûnî]] (m. 1048) ve hatibû têkel û yekkirin.[36] Ya rastî dema meriv li destpêka felsefeya îslamê dinihêre meriv dibîne ku bi saya çend desthilatdarên mîna xelîfeyê emewî [[Xalid bînbin Yezîd]] (m. 704), xelîfeyê EbbasîEbasî Me´mûn (m. 833) û wezîrê navdar CaferêCefer Bermekî (m. 805) ku ji zanînên kevnare re yên farisî, hindî û babîlî bi giştî û yên antik û yûnanî bi taybetî hezkirineke wî ya pir hebû, dest pê kirîye. Bêguman wergerên mezin yên siryanîyênsiryaniyên nestûrî ku bi rastî ne bi tenê wergêr û miqelidên bi nivîserên yûnanî yan jî yên din ve bûne, lê herweha yên mîna HineynHuneyn ibnbîn îshaqÎshaq (m. 873) û Yehya ibnbîn ´Edî (m. 974) di heman demê de berhemên zanistî yî felsefî yên giring dane.

Lê berhemên wan bêhtir wergêr û berhevokên kurt bûne ku pêwîstîya wan bi bingehekî berfirehtir hebûye. Ji ber vê jî piştî van, meriv dikara fîlozofê yekemîn ku bi erebî berhem dane, ronakbîrê hevdemê Hineynê navdar [[KîndîKindî]] (li dor salên 866) bihejmêre. Ew ji wergêrên navbihurî hem bi dindarîya xwe û hem jî bi nezanîna xwe ya ji binî bi zimanê sirynî (aramî) û yûnanî ku li kêleka yê erebî du zimanên mezin yên hingê bûne, ji wan cuda bûye.

Ev beşa zanîna felsefê di nav îslamê de bi wergerana ji zimanên bîyanî di dema xelîfeyê ebasî Mensûr (754-773) de jî bi wergerandina pirtûkên [[Arîstoteles]] û ÎsaxocîyaÎsaxociya Furfûriyûs domand. Ji bilî van, her di dema Mensûr de hinek nivîsarên Aristoteles, pirtûkeke [[Betlemyûs|Betlimyûs]], bingehê endazyarîya Euqlides û hinek berhemên yên din jî hatin wergerandin.

Lê xebat û niqaşên ser kelam û felsefê hê bêhtir di dema Xelîfe Me`'mûnê kurê [[Harûn Reşîd]] de bi pêş ketin ku bi taybetî jî piştî avakirina Beyt el-Hikmetê wî gelk wergêrên mîna YuhennaYuhena ibn Masûye, HineynHuneyn ibn Îshaq (809-873) ku berê me qal kir, Îshaqê (m. 911) kurê wî, Îbn Naîmeyê Himsî (m. 835), û gelekî din lê civand û berhemên hêja bi wan da nivîsîn û wergerandin. Herweha piştî wan jî gelekên mîna Ebû Bişr meta ibn Yûnus (m. 940), Yehya ibn ´Edî (m. 974), Qusta ibn Luqa (m. 900) û gelekên din jî li rêça wan domanid.