Wîkîpediya

Împeratoriya Osmanî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere
← Cudahiya kevntirCudahiya nûtir →
Content deleted Content added
DîtbarîWîkînivîs
Baran Agir (gotûbêj | beşdarî)
7542 guhartin
Kurteya guhartinê tine
Etîket: Guhartina dîtbarî Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl
Baran Agir (gotûbêj | beşdarî)
7542 guhartin
Etîket: Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl Disambiguation links
Rêz 451:
====Mîrektiya Botan(1338-1855)====
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Botan}}
== Dîrok ==
{{Gotara bingehîn|Dîroka Kurdistanê}}
=== Heyama damezrandinê ===
Mîrektîya Botan ji hêla dadrêsê Fınık Îzeddîn el-Bohtî ve hat damezrandin. <ref>Şeref han, Şerefname, I.Cilt, s.119.</ref> Di dema Îzeddîn el-Bohtî de, herêma [[Cizîr|Cizîrê]] ji alîyê walîyên ku Îlxaniyan şandine herêmê bi [[ îlhaniyan|rêve]] çû. Piştî mirina parêzgarê eyaleta [[Cizîr|Cizîrê]], ku di sala 1330-an de mir, Taceddîn Bedil, kurê wî ji bo parêzgarê Mîr Beklemîş hate tayîn kirin. Wî di ser mirina bavê xwe re diyariyên [[Îlhaniyan]] re bi balyozên xwe re şand û diyar kir ku wî dixwest ku herêma [[Cizîr|Cizîrê]] îdare bike. Piştre, ew li ser bingeha diyariyên xweş û rêzgirtina Beklemiş, ji herêma [[Cizîr|Cizîrê re]] hat wezîfedarkirin. <ref>İbnu’l-Münşî el-Hısnî, a.g.e., vr. 37b</ref> Di vê navberê de, di sala 1336 an de [[Mîrîtîya Artukîyan|Mîrektîya Artukîyan]] biryar da ku rêwîtiyek li ser [[Heskîf|Mîrektîya Heskîf]] [[Xanedana Eyûbiyan|Eyûbi li dar bixe]] . Li ser vê yekê, Mîrê Hesankeyfê, Melîk Adîl, ji dadwerê Kela Fınık, Îzeddîn el-Bohtî, ku di nav xwe de artêşek xurt heye, ji we re alîkariyê dipirse. Ev şer ji bo Îzeddîn el-Bohtî xalek xuyang e. Ji ber ku piştî vî şerî, Îzeddîn el-Bohtî bi wergirtina piştevaniya Mîrê Heskîfê, Melîk Adîl, dê hêza xwe zêde bike. Di şerê ku li [[ Prensîba Artuklu|Mîrektîya Artukîyan]] û [[Heskîf|Heskîfê]] qewimî , Îzeddîn el-Bohtî banga alîkariyê ya Melîk Adil red nekir û di destê şer de li alî Heskîf bû. Piştî vî şerî, Melîk Adîl piştgirî û hevalbendê herî mezin ê Îzeddîn el-Bohtî bû, yê ku dadwerê kelehê Fınık bû. <ref name="ReferenceA">İbnu’l-Münşî el-Hısnî, a.g.e., vr. 62b-63a.</ref> Waliyê [[Cizîr|Cizîrê]], li benda qelskirina [[Îlhaniyan]] dema ku dîrok bi vî rengî dixebite, baca hikûmeta navendî nade û dest bi zextê li gelê [[Cizîr|Cizîrê kir]] . Li [[Cizîr|Cizîrê]], ku fermana îdarî hati bû tengas kirin, xelkên deverê çûn cem Îzeddîn el-Bohtî, dadrêsê kela Fınık, ku di vê heyamê de zû dest bi wergirtina hêzê kir, gazî alîkariyê kir û gilîyên xwe ragihand. Îzeddîn el-Bohtî di derheqê gilîkirina xelkên [[Cizîr|Cizîrê de]] çi li herêmê qewimî lêpirsîn kir, dûv re ji alîyê alîgirê wî Mîrê Heskîfê alîkarî xwest û ragihand ku ew plan dike ku rêwîtiyek li ser [[Cizîr|Cizîrê bide]] . Bi piştgîriya Fermandariya [[Heskîf|Heskîf re]], Îzeddîn el-Bohtî agahdarî belav kir ku ew ê organîze kiryaran bişîne deverên derdorê li ser Kurdên Sindî wekî tevgerek stratejîk bû. Lê paşê Bûhtî artêşê xwe zivirand ser [[Cizîr|Cizîrê]] û leşkerên xwe girtin cerdevaniyê bi Mîr Beklemîş re, yê ku ew ji balefirê li ser [[Cizîr|Cizîrê]] nezan bû. [[Cizîr|Cizîrê]] bihîst Bûhtî bi hebûna artêşê de, li nêzîkî [[Cizîr|Cizîrê]] hatiye bi Waliyê Îzeddîn el-Bohtî diyariyên û dilsoziya xwe de sond ji wî re hevdîtin pêk anî. Qeymeqam Mîr Beklemîş, piştî ragihandina Îzeddîn el-Bohtî, wî avêt [[Cizîr|Cizîrê]] . Artêşa Bûhtî, ku ket nav bajêr, dest danî ser [[Cizîr|Cizîrê]] û pişt re Mîr Beklemîş, hate kuştin û Bohtî bi tevahî bajêr serwer kir in. Bajarê [[Cizîr|Cizîrê]], ku di sala 1338-an de hat desteser kirin, bû navenda Bohtîya û ji hêla Mîrektiya Botan Îzeddîn el-Bohtî ve bi fermî hate damezrandin. Îzeddîn el-Bohtî bû hedefa Mîrê [[Mûsil|Mûsilê]] Hacî Turgay, yê ku [[Cizîr]] hilda û Mîrektîya Botanê damezrand û fikir kir ku axên [[Cizîr|Cizîrê]] li axa xwe zêde bike. Hacî Turgay [[Cizîr|Cizîrê,]] li ser dem û organîze [[Cizîr|Cizîrê di]] bin dorpêçkirina bû. Piştî sê rojan ji pevçûnê, kavilkar Hacî Turgay ber bi herêma nêzîkî [[Cizîr|Cizîrê bi]] navê Zelaka vekişiya, piştre artêşê Bûhtî li pey wî, di encamê şerekî ku di encama têk çû bûna Mîrê [[Mûsil|Mûsilê de]] li herêma Zelaka têk çû. <ref name="ReferenceA" />
 
=== 1342 Şerê Mîrîtî yê ===
Şerê di navbera eşîra Bûhtî û Zırkîs de di sala 1342 de tê gotin Şerê Mîrîtî yê ye. Ev şer ji bingeha bingehîn a siyasî ya serdemê pêk tê. Ew li vê deverê ku her du eşîr xwedî hêz in, şerekî bi hêz e. Di şerê Mîrîtî yê di navbera eşîra Bûhtî û Zırkîs de, hindikahiya Ereban li [[Sêrt|Sêrtê]] tevî hemî hêzên xwe bi Zırkîsê re li dijî Bohtîyan tevlî bûn. Ev şer, ku di Bâdî de çêbû, lêçûnê xortên Begê Botan û gelek leşkerên Bohtî, di nav de jî bavê Îzeddîn el-Bohtî, Seyfeddîn el-Bohtî jî mir. Li ser mirina Seyfeddîn El-Bohtî [[Sêrt|Sêrtê]] ji serê wî hat jê hilkirin û li [[Sêrt|Sêrtê]] serê wî re [[Çevgan]] lîst in. Wekî encamek van bûyeran, Îzeddîn el-Bohtî daxwaza piştgiriyê ji hevalbendê wî Mîrê Heskîfê, Melîk Adîl û eşîrên [[Kurd|Kurd kir]], û Artêşa xwe berhev kir û seferek li ser Sêrtê organîze kir. Bi piştgiriya Muad bin Kadilla li [[Sêrt|Sêrtê]], Îzeddîn al- [[Sêrt (parêzgeh)|Bohtî]] bi artêşek elalet re [[Sêrt (parêzgeh)|Sêrt]] girtin û talan kirin. Dûv re Alî Şirvân Al-Bohtî wek qeyûmê [[Sêrt (parêzgeh)|Sêrtê]] tayîn kir û vegeriya [[Cizîr|Cizîrê]] . Piştî hukûmetek deh mehî ya Bohtîyan li [[Sêrt (parêzgeh)|Sêrtê]], notirvanên bajêr serhildan, Muad bin Kadilla û kurê xwe Muhammed û birayê wî kuştin. Di encama serhildanê de, Mîr Alî vanîrvan al-Bohtî bi zilamên xwe re bajêr hişt û vegeriya [[Cizîr|Cizîrê]] . <ref>İbnu’l-Münşî el-Hısnî, a.g.e., vr. 67a-67b.</ref>
 
=== Astengkirina têkiliyên bi Mîrîtîya Heskîfê re ===
Kurê Îzeddîn el-Bohtî Seyfeddîn, 1346 an de, bû sedemê krîza di navbera Mîrektîya Heskîfê û Mîrektîya Botan. Seyfeddîn El-Bohtî û mirovên [[Heskîf]] gel zirar kiriye û li ser vê yekê Malik Adil artêşek berhev kir da ku dorpêçkirina herêma [[Cizîr|Cizîrê]] bi pêk anî . 1346-an de li [[Cizîr|Cizîrê]] ket nav daristanên Dêrik û ku têkbirina artêşê li dijî Bohtî li [[Cizîr|Cizîrê.]] Diviya bû wan li çiyayên ku der û dora xwe dorpêç dikirin. Di vê navberê de, Melîk Adîl li gel leşkerê xwe li [[Cizîr|Cizîrê de]] ma ku li benda Begşên [[Kurd]] û hêzên eşîrê ku piştgiriya wî xwest. Xirabî piştî hatina begên [[Kurd]], Seyfeddîn El-Bohtî çû wargeha Melîk Adîl û pêşkêşiyek aştiyê kir. Li ser pêşkêşkirina aramiya Seyfeddîn El-Bohtî, Melîk Adîl bi erênî bersiv da vê pêşniyarê da ku êdî wenda nebe, û aştî di navbera her du aliyan de bêyî ku zirarên din çênebe. Lê belê, di navbera 1351-1352-an de, di navbera Seyfeddîn el-Bohtî û dîsa di navbera [[Heskîf]] û Mîrîtîya Botan de qeyranek çêbû. Ji bo sedema vê krîza bû ku artêşa Bohtî, ku dît ku Mîrektîya Heskîf di şerê navbera têk hate [[Heskîf|Heskîfê]] û [[Mîrê Xerza|Mîrektîya Xerza]], derbasî [[Mîrê Xerza|Mîrektîya Xerza]] bûn. Lê belê, wekî encama şer di Koşaniye de, [[Mîrê Xerza|Dadrêya Xerzan]] têk çû û Mîrê Heskîfê Melîk Adîl, yê ku xayîn Bohtîya bihîst, carek din Bohtîya rêxistin kir. [[Westan|Bi wergirtina]] nûçeyên ku Melîk Adîl bi ser keti bû, [[Westan|dadrêsê]] Mîr Seyfeddîn [[Westan|Vestan]] ji [[Mîrektiya Hekarî|Mîr İmadeddîn El-Hekkari piştgirî xwest]] û ji artêşê re tevger da ber dadmendiya Mîr Îmadeddînê Mîrê Hekarîya. Lê belê, [[Westan|dadrêsê Vestan]] [[Mîrektiya Hekarî|Mîr İmadeddîn]] piştre destek da Bohtîyan û vegeriya. Wekî encamek vê bûyerê, Mîr Seyfeddînê Bohtî artêşê xwe hilda û berê xwe da Tanza û navenda xwe li wir damezrand. Melîk Adîl li Bohtîya ê nêzîkê Tanza çalakî li dar xist û dû re jî aştî careke din di navbera her du malbatên malbata Begtu'l-Evseli de pêk hat. <ref>İbnu’l-Münşî el-Hısnî, a.g.e., vr. 82b-83a.</ref> Têkildarî van bûyeran, Mîr Îzeddîn el-Bohtî, ku ji ber seferberiyên ku Melîk Adîl li ser alîyê Botan kirî, xemgîn bû, çû Rûkenê Colemêrg Melik Esedê Mîrê Hekarîya da ku ewlehiya Mîrektîya Botan biparêz e û ji wî piştgirî xwest. Piştî ku fêr bû ku Îzeddîn el-Bohtî çû ba [[Mîrektiya Hekarî|hukumdarê Colemêrgê]], Melîk Adîl ji derdorê Mîr piştgirî xwest û xwest bi leşkerê xwe ber bi [[Sêrt (parêzgeh)|Sêrtê ve]] here da ku here [[Sêrt (parêzgeh)|Sêrtê]] . Dûv re, bi hev re bi artêşê [[Westan|dadrêsê Vestan]] [[Mîrektiya Hekarî|Mîr İmadeddîn]] û Îzeddîn el-Bohtî, berbi [[Sêrt (parêzgeh)|Sêrtê ve çûn]] . Melîk Adîl, yê ku fêr bû ku Îzeddîn el-Bohtî ji Arteşa [[Colemêrg|Colemêrgê]] ber bi [[Sêrt (parêzgeh)|Sêrtê ve]] bi rê ketibû, bi yekîneya kavilkar re hat [[Sêrt (parêzgeh)|Sêrtê]] . Piştî hatina Melîk Adîl li [[Sêrt (parêzgeh)|Sêrtê]], kurê [[Mîrê Xerza|Mîrê Xerzan]], Melik Muhammed, Ziyaeddîn er-Rojkî, Nasreddin ez-Zırki, Bahaeddin es-Süleymani,Îzeddîn ez-Zirki, Mîrê [[Farqîn|Silvan,]] Mîrê Erkanin. Li gel fermanên [[Kurd|Kurdî]] yên wekî bin Kemal al-Şavûri, artêşbûna 12 hezar kesan li [[Sêrt (parêzgeh)|Sêrtê]] dest pê kir ku li bendê bin. [[Mîrektiya Hekarî|Melik İmadeddin El-Hekkarî]] şandek ji Melîk Adîl re şand da ku şer bê winda derbas bibe û xwest muzakereyên aştiyê di navbera her du aliyan de. Li ser vê daxwazê, Melik Muhammed, kurê Mîrê Mêrdînê, ji Melik İmadeddîn re hat şandin, û ji bo danûstandinên aştiyê careke din di navbera her du aliyan de pêk hat. <ref>İbnu’l-Münşî el-Hısnî, a.g.e., vr. 90b-91a.</ref> Di Kanûn 1362-an de, Mîrê Botan Îzeddîn el-Bohtî mir û cihê wî kurê wî Seyfeddîn El-Bohtî hat. <ref>İbn Nâzıru’l-Ceyş, Takiyuddîn Abdurrahmân bin Muhammed (ö. 786/1384), Teskîfu’t-Ta’rîf bi’l-Mustalahi’ş-Şerîf, (Thk.: Rudolf Vesely) Paris, 1987, 77.</ref> Seyfeddîn El-Bohtî li şûna birayê wî, Îzeddîn Ahmedê Botan, piştî mirina wî di îlonê sala 1383-an de piştî padîşahê 20 salan bû. Ew li bajarokê Fınık, kurê Seyfeddîn El-Bohtî, û kurê wî Abdullah wekî rêveber hate wezîfedarkirin. Di şerê ku di heman salê de di navbera [[Heskîf]] û Zırkîs de çêbû, Mîrê Botan yê nû Îzeddîn Ehmed pişta xwe da alîya Heskîf. <ref>İbn Hacer, a.g.e., I.Cilt, 280.</ref> Lê belê, di sala 1386-an de, Mîrektîya Hesankeyf û Mîrektîya Botan dîsa rû dan, û Mîrê [[Heskîf|Heskîfê]] êrîşî hêzên serhildayên Abdullah El-Bohtî kirin. Hêzên Abdullah El-Bohtî de têk [[Heskîf|Heskîfê]] artêşê , tevî ku [[Farqîn]] û [[Mîrê Xerza]] piştgirî [[Heskîf|Heskîfê]] aliyê şer di şerê ku li dar ket.
 
=== Hatina Tîmûr li herêmê û Mîspîyan ===
[[Wêne:Botan_Emiri_Abdullah_.jpg|girêdan=https://ku.wikipedia.org/wiki/W%C3%AAne:Botan_Emiri_Abdullah_.jpg|çep|thumb|280x280px|Pereyê{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ku wî li [[Cizîr|Cizîrê]] ji alîyê wî ve di wextê Abdullah Bîn Ebdulah de piştî 1430 '''Cihê''' çapê ''':''' Stephen Album No: 77595 <ref>Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu, s.128</ref>]]
[[Tîmûrleng|Dema ku Timur]] de hatin herêmê, Mîr Îzeddîn Ahmedê Botan , wî ziyaret kir û [[Tîmûrleng|got]] li Timura bibin. Salên hatina [[Tîmûrleng|Timur li]] herêmê tevlihev e. Di hin çavkaniyan de, 1401 paşeroj e, di çavkaniyên din de ew 1394 e. <ref>bkz. [https://acikerisim.aku.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11630/2994/Cabir%20DO%C4%9EAN.pdf?sequence=1&isAllowed=y Cabir Doğan a.g.e s.25]{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ve Metin Tuncel ve Abdülkerim Özaydın, “a.g.m.”, s. 38</ref> Mîr Îzeddîn, [[Tîmûrleng|ku]] di destpêkê de ji [[Tîmûrleng|Tîmûr re]] ragihand û dilsoziya xwe agahdar kir, paşê ji viyana xwe ya dilsoz şaş ma û bû sedem ku [[Tîmûrleng|Timur]] rêxistin bi artêşek berbiçav li ser herêma Botan rêwîtiyek organîze bike. Di encama pêşangeha [[Tîmûrleng|Tîmûr]] de li [[Tîmûrleng|ser]] herêmê, [[Cizîr]] bê dorpêçkirin, û li ser vê rewşê rêveberiya artêşê Botanê li [[Cizîr|Cizîrê]] bi dawî bû. Paşê Mîrê Botan Îzeddîn, ku ji hêla [[Tîmûrleng|Tîmûr]] ve têk çû, reviya û neçar ma ku jiyana xwe di nav eşîrên [[Dih|Dih de]] veşartî. <ref name=":1">[https://acikerisim.aku.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11630/2994/Cabir%20DO%C4%9EAN.pdf?sequence=1&isAllowed=y . Cabir Doğan a.g.e s.25]{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Hejmarek çavkaniyên [[Tîmûrleng|Tîmûr]] piştî wergirtina nivîsandinê ew ji rêveberiya kurên xwe hiştin <ref>Metin Tuncel ve Abdülkerim Özaydın, “a.g.m.”, s. 38</ref> hin çavkanî, [[ Dewleta Mamluk|Mamlûk]] û ew hiştin ji ber ku ne [[ Dewleta Mamluk|peydakirina]] rêveberiyê ne û tê vê wateyê ku niha serê Botan ferman dide. <ref name=":1" /> Lê belê, di nav sempozyûmê li dar [[Şirnex|Şirnexê]], hat gotin ku, [[Tîmûrleng|Timur]] di bin kontrolê de hinek dem piştî ku ji wê herêmê dîsa ji aliyê Botan hate binçavkirin . <ref>[https://www.academia.edu/33354388/Cizre_Buhti_Beylig_i.pdf Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu]</ref> [[Wêne:Botan_Emiri_Abdullah_Dönemi.jpg|girêdan=https://ku.wikipedia.org/wiki/W%C3%AAne:Botan_Emiri_Abdullah_D%C3%B6nemi.jpg|çep|thumb|283x283px|Pereyê{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ku wî navê wî li Sêîr / [[Sêrt|Sêrtê]] di wextê Ebdilxanê Abdullahahîn de çap kir Piştî 1430 '''Cih:''' Berhema Stephen Album Nadir Paralar No: 77594 <ref>Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu, s.130</ref> <br />]]
 
=== Mîr Zeyneddîn Abdal ===
Di 1429-1430-an de, Abdullah bin Abdullah, bi navê Mîr Zeyneddîn an Abdal Beg jî tête nasîn, dîsa herêma Botan hildibijêre û Mîrektîya Botan desteser dike. <ref>Bar Hebraeus, a.g.e., II, XXXIX.</ref> Abdal Beg serwerê bavê Zînê ye ku di navdar Mem u Zin de ji hêla [[Ehmedê Xanî|Ahmed-i Hani ve hatî navkirin]] . <ref>Ahmed-i Hânî, Mem û Zîn, (Yay.; Tahsin İbrahim Doskî) Duhok, 2008, 69.</ref> Di serdema Abdal Beg de, [[Mîrektiya Bedlîsê]] û Mîrektiya Botan rû bi rû bûn. Mîr Şerafeddîn bi Şaxım Hatun re zewicandî ye û kurê wan jî heye bi navê Şemseddîn. Imahîm Hatun keça Mîrê [[Heskîf|Heskîf e]] . Lê piştre Mîr Şerafeddîn ji Şaxım Hat dabeş kir û Şaxım Hatun jî bi zilamek bi navê Seydi Ahmed zewicî. Bi mirina Mîr Şerafeddîn re, Şaxım Hatun û Seydi Ahmed Bitlîs ketin bin rêveberiya Mîrîtî û ji vê yekê sûd wergirtin ku kurê wî Şemseddîn biçûk bû. Piştre, serokên Dinka Rojkî, ku serokê Mîrektîya Bitlîsê bû, ji vê rewşê aciz bûn û ji navendê serbixwe tevgeriyan, piştevaniya xwe ji Mîrektîyê re vekişandin. Piştî ku di vî warî de ji bo demekê berdewam kir, Mîr Şemseddîn, ku temenê wî pêşket, bi serokên eşîra Baykî re civiya û ji bo tasfiyekirina Seydi Ahmed serî hilda. Vê bihîstin, Seydi Ahmed alîyê Bedlîsê hişt û ravî ba Mîrê Botan Abdal Beg. Paşê Mîr Şemseddîn pêşî dayika xwe Şaxım Hatun kuşt, piştre artêşê xwe civandin û biryar dan ku rêwîtiyek li ser Mîrektîya Botanê saz bikin. Mîr Şemseddîn û artêşê wî, ku hatina pêşiya [[Cizîr|Cizîrê,]] piştre bi danûstandina girtiyan Seydî Ahmed girtin û kuştin. Dûv re Mîr Şemseddîn bi artêşên xwe vegeriya Bedlîsê û ji Mîrê Botan re ragihand ku ti pirsgirêka wî bi Bohtîya re tune û ku mirovên her du hereman heval bûn. <ref>Şeref Han, a.g.e., I.Cilt, s. 382-386.</ref> Abdal Beg bi Mîspî re li dijî Mîreşan li şer di navbera Mîspîyan û Mîreşan de di sala 1437 de pêk hat. <ref name="Ebubekr-i Tihranî, a.g.e., s.89">Ebubekr-i Tihranî, a.g.e., s.89.</ref> Di sala 1451 koçî Botan de, Mîspî êriş kir, Artêşa Mîspî [[Cizîr]] gelek bajaran bi talan kirina bajar kuşt. <ref name="Ebubekr-i Tihranî, a.g.e., s.89" /> 1452-an de artêş bi serokatiya Hasenê Dirêj êrişî [[Sêrt (parêzgeh)|Sêrtê bi]] serokatiya Abdal Beg û di vê êrîşê de arteşa Mîspî bajar û derdora wê talan kir. <ref name="Ebubekr-i Tihranî, a.g.e., s.89" /> Di vê heyamê de dîsa, serhildana li 1456 li [[Cizîr|Cizîrê]] dest pê kir û gelek [[Xiristiyanî|xiristiyan]] û [[misilman]] jiyana xwe ji dest dan. Abdal Beg di sala 1456-an de derbas bû û li şûna wî II. Izeddîn Beg bû. Abdal Beg yek ji fermanberên kurd e ku zirara herî mezin gihand Mîspîyan . Ji bo vê yekê, dijminahiya Mîspîyan û Mîrektîya Botan heya ku ew mir. Serdema Îzeddîn Begê, ya ku li pey wî hatî, serdemek hevbeş dubare kir. Lê rêveberiya wî pir dirêj nekir. Kurê wî yê rûmetdar, Mîr I. Şeref, tenê du salan bû ku wek Mîr xebitî. Piştî Heşda bî, ew bû serokê Mîrektîya Botan, di bin rêveberiya birayê xwe I. Bedir de. <ref>Nazmi Sevgen, “Kürtler”, BTTD, S. 10, Temmuz 1968, s. 67.</ref>
<br />
[[Wêne:Botan_Emiri_Bedreddîn_b._Şerafeddîn.jpg|girêdan=https://ku.wikipedia.org/wiki/W%C3%AAne:Botan_Emiri_Bedredd%C3%AEn_b._%C5%9Eerafedd%C3%AEn.jpg|thumb|Bedreddin{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Bin Şerafeddîn El-Bohtî-Cezîre / Monakek zîv ku di sala 1466-an de navê wî lê hat birîn Navê wî ''':''' Muzexaneya Fitzwilliam, Coin û Medal, CM.696-2001 <ref>Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu, s.132</ref>]]
 
=== Bedir Beg û serdema serdestiya Osmanî ===
Di dema Bedir Beg, [[ Akkoyunlus|Mîspîyan]] hat rûxandin [[Şah Îsmaîl]] û [[Sefewiyan|Dewleta Sefewî hate]] damezrandin. Di vê qonaxê de, [[Şah Îsmaîl]] hem ji bo Mîrên [[Kurd|Kurdan]] hem jî ji Osmaniyan xetereyek mezin bû. [[Şah Îsmaîl]] , bi karanîna bandora [[ Tirkmenî|Tirkmenan]] li [[Anatolya|Anatolia]], bû sedema serhildanên di Împeratoriya Osmanî [[Împeratoriya Osmanî|de]] û xwest ku [[Sunîtî]] [[Kurd|Kurdên]] [[Sunîtî|Sunnî werin]] [[Kurd|qewirandin]] û zilamên xwe bêne wezîfedarkirin. Piştre gelek [[Kurd|Begên Kurd]] li kêleka [[Împeratoriya Osmanî|Osmaniyan]] li [[Împeratoriya Osmanî|hember]] [[Sefewiyan|Safavîyan cîwar bûn]] . Yek ji wan dadwerê [[Cizîr|Cizîrê]] Bedir Beg e. Hewldana [[ Selim I|Yavuz Sultan Selim]] agahdar nekir, Bedir Beg paşê paşde çap kir û ji alîyê [[Selim I.|Yavuz Siltan Selim]] ve hînkirina şahidan hîn kir. Dûv re, Bedir Beg li [[Mûsil|Mûsilê de]] kampanyayek li ser hêzên [[Sefewiyan]] li [[Mûsil|darxist]] û ew têk birin. <ref>İdrîs-i Bidlîsî, Selim Şahnâme, (Trc.:Hicabi Kırlangıç) Ankara, 2001, 236, 243, 253-254, 273.</ref> Mîrektîya Botan di fermana îdarî ya [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî de]] wekî [[ Rêvebir|hukûmetek]] sanjakê [[ Parêzgeha Diyarbekir|parêzgeha Amedê]] hate destnîşankirin. Begên [[Kurd]] domand ku di erdnişînên [[ Rêvebir|hukumetê de]] piştî qewimandina [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]] serweriya axên xwe domandin, û wan salê yekcar baca xezîna navendî dida. <ref>M. Ali Ünal, “a.g.m.”, s. 571; Halil İnalcık, ''The Ottoman Empire The Classical Age (1300-1600)'', Phcenix, London 1973, s. 107; Ahmet Akgündüz, ''Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuk Tahlilleri'', 5. Kitap, 2. Kısım, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s. 439-440.</ref> [[Kurd|Ji]] Artêşxanê re nameyek ji hev xistî hatîye dayîn ku ew xwedan taybetmendiyên dewarên xwe ne. Di van peymanan de, şertên di binê wan da ku van [[ Sancak (yekîneya îdarî)|banneran]] biparêze dê yek bi yek were rave kirin. Van rêzikên, ku di dema serdestiya Yavuz Siltan Selim de ji bo cara yekê hatine dayîn, paşê ji hêla her [[siltan]] ve nû hatine nûve kirin. Even dewletên navendî yên wek [[ Greatmparatoriya Selçûqê Mezin|Selçûkî]], [[ Tamerlane|Tîmûrleng]], [[ Akkoyunlus|Mîspîyan]] û [[Sefewiyan|Safewiyan]] li ser [[Kurd|kurdan]], [[ Greatmparatoriya Selçûqê Mezin|ku]] bihêz avakirin û eşîrên, Mîrên cuda de li herêmên xwe bi xwe bi serî, karî ji bo bidestxistina serdestîya mutleq ya di herêmê de, û rakirina van Mîra ne. Ordîxanên Kurd, ku wek kelehek navendî qebûl kirine, hebûna xwe bi pejirandina serweriya dewletên bi hêz ên ku serdestî li ser herêmê dikin dema ku mercên sîyasî hewce dikin, hebûna xwe domandin. <ref>M.Ali Ünal, “a.g.m.”, ''Osmanlı'', C. VI, s. 117.</ref> [[Împeratoriya Osmanî|Dewleta Osmanî]] hîna jî di nav erdnigariya Kurdî de dikare hewil bide ku hukumeta navendî [[Kurdistan|damezrîne]], lê ew hewil neda. Berî her tiştî, berjewendiya [[Împeratoriya Osmanî|Osmaniyan li]] herêmên ku [[Kurd|Kurd lê]] dijiyan ne ji ber ku wan dixwest ku wan bixin bin kontrola xwe û [[Çand|asîmîle]] bibin, lê ji ber hewcedariya parastina sînorên rojhilatê yên dewletê ne. Wekî encamek vê rewşê, nermîniyên li çiyayên hişk ne tenê di karûbarên navxweyî de hin destkeftiyên îdarî hatin dayîn, di heman demê de rêziknameyek hate dayîn ji ber ku ew ewlehiya herêmên sînorî peyda dikin. [[Împeratoriya Osmanî|Mîrektîya Osmanî]] tercîh kir ku bi danûstendina bi pirsgirêkên hindikahî re, bi taybetî bi welatên cîran re, aramî çêbike. Di [[Siltan Silêmanê Qanûnî|dema]] serweriya Sultan Süleyman Mîrê Mezin de, [[Siltan Silêmanê Qanûnî|bêjeya]] "wekî sembola çarenûsa wî" di "emr-i sheriff" de hate şandin ji miletên ku li vê deverê dijîn nîv-serbixwe beriya [[ Expedition Irakeyn|Mîrektîya Iraqeyn]] (1535). Li vir bi kurtahî wiha hate kurtkirin:
 
"Di dema ''Siltan Selim de'' '','' ''deverên'' ''ku'' ''ji ber ku li dijî rê li pêş [[Sefewiyan|girtine]] û niha'' ''bi dilsoziya ji'' ''dewletê re'' ''xizmet kirine, nemaze yên ku sûd wergirtine di pêşbirkê de, hatine'' ''desteser kirin û çêtirîn her dem'' . <ref>Cabir Doğan; Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey, Doktora tezi, Afyonkarahisar 2010, s.7; Nazmi Sevgen, “a.g.m.”, ''BTTD'', S. 9, Haziran 1968, s. 70-73; Nazmi Sevgen, ''Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Türk Beylikleri'', TKAE, Ankara 1982, s. 42-43.</ref>
 
Wekî ku em ji vê yekê fêm dikin, [[Siltan Silêmanê Qanûnî|Kanunî]] maf û mafên nû ji Fermandarên [[Kurd]] li Herêmê re neda, tenê bavê wî daxuyand ku destûrnameyên ku di demê de hatine dayîn dê rast bin. Ji ber vê rewşê, Ordîxanên [[Kurd]], ku hin taybetmendiyên [[Kurd|wan hebûn]], [[Kurd|bi]] gelemperî ji dewletê dilsoz bûn û bi Artêşa [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî re]] ketin nav kampanyaya dijî [[Sefewiyan|Safewîyan]] . Ji ber vê yekê, statûya wan taybetmendî bê navber dom kir. <ref>Cabir Doğan; Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey, Doktora tezi, Afyonkarahisar 2010, s.7; Bayram Kodaman, ''a.g.e.'', s. 11.</ref>
 
=== Mîrektîya Botan di rêveberiya Osmanî de ===
Ordîxaneyên Botanê di karanîna rêveberiya [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî de]] gelek kar anîn. Piştî Alî Beg (1524), kurê wî II. Bedir Beg (1524-1573) bi karanîna rêveberiya [[Împeratoriya Osmanî|Osmaniyan]] axa Beglik ji nû ve ava kir. <ref>Mehmet Kemal Işık'', a.g.e''., s. 73.</ref> Di serdema xwe de, li [[Cizîr|Cizîrê]], [[Zanist|zanyarî]] û [[Çand|çanda]] gelek pêşkeftî û [[Cizîr]] bû navenda serdema di vî warî de. <ref>Kemal Burkay, ''Geçmişten Bugüne Kürtler ve Kürdistan,'' Deng Yayınları, İstanbul 1992, s. 194.</ref> Lêbelê, ji ber [[ Rustem Paşa|nerazîbûna caran ligel rêveberiya]] [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]], di sala 1549-an de, [[ Rustem Paşa|Vizier-i amzam Rüstem Paşa]] , kurê [[Siltan Silêmanê Qanûnî|Suleiman Mîrê Mezin]], lêkolînek li ser [[Cizîr|Cizîrê]] Beg Bedir Beg çêkir û Begannameyek da birayê xwe Nasır Beg. Dema ku Nasır Beg hat ser desthilatê, Bedir Beg neçar ma ku berê xwe bide herêma Şeccar. Lêbelê, Bedir Beg du sal şûnda bajêr desteser kir. Bedir Beg di destpêka Emirmperatoriya Botanê de 49 salan serwerî kir û di 95 saliya xwe de li [[Cizîr|Cizîrê]] mir. <ref>Nazmi Sevgen, ''Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Türk Beylikleri'', s. 55-56.</ref> Piştî mirina Bedir Beg, kurê wî Mîr Muhammed Beg ew serfiraz kir. Mîr Muhammed, ku beşdarî serdana Lala Mistafa Paşa yê digel [[Gurcistan|serdanên Gurcistan]] û [[Qefqasya|Qefqasan]] bû, di şer di sala 1573 de mir, û ji ber ku kurê wî pir biçûk bû, jina wî zewicî bi keçên xwe re Mîr Nasır û Mîr Şeref, kurên Abdal Han. Van xwişk û birayan ji bo demekê bi hevra serwerî îdare kirin. II. Her çendî Mihemed di sala 1578-an de bûye [[Cizîr|Cizîrê]] Beg, serweriya wî pir dirêj nekir û di 1583-an de mir. <ref>E. Xemgin, ''Osmanlı-Safevi Döneminde Kürdistan Tarihi,'' C. III, 2. Baskı, DOZ Yay., İstanbul 1997, s. 297; Hatip Yıldız, ''a.g.e''., s. 14.</ref> Li ser vê yekê, Mîr Azîz (1583-1591) ji şaxên din ên malbatê [[Cizîr]] Beg bi ferman û daxwazên [[Împeratoriya Osmanî|Dewleta Osmanî bû]] . Mîr Azîz, ku [[Împeratoriya Osmanî|di sala]] 1585 an de beşdarî kampanya [[Tewrêz|Tabrîzê]] ya [[Tewrêz|of]] Împeratoriya Osmanî [[Împeratoriya Osmanî|bû, di]] dawiya şer de [[Şingal|venegeriya]] [[Cizîr|Cizîrê]] û li Sinjaringalê dimîne. 1586 bimêr re Mîr Saîd , 1593 Mîr Azizj i [[Cizîr|Cizîrê]] û [[Silopiya|Sîlopiyê]] bigire ser tevahiya erdê, xwe di destên xwe de bi tenê [[Cizîr]] li ser bermahiyên ku ji kelê, [[Stembol|li Stenbolê]] ji bo alîkariyê li dijî ordênên namûsê û birayê wî ji hikûmetê pirsî bazda. Di vê navberê de, Mîr Şeref bi serfirazî û têkbirina keleha [[Cizîr|Cizîrê]], piştî serpêhatiyek dirêj û li ser vê nûçeyê, rêveberiya [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]], ligel [[Mûsil|Mûsilê]] Begê began Hüseyin Paşa , Mîrê Xerza Mehmet Beg, tevî Karakuyu, Cemalkendi, Dilfeşme, Abu Saaîd Kefri Zaman, [[ Deriyê Sînorê Habur|Habur]] û [[Silopiya|Silopi]] li ser [[Cizîr|Cizîrê]] rêve çû. Li ser vê yekê Mîr Şeref bi birayên xwe re reviya. Mîr Aziz bû xwediyê erdên kevnar. Huseyîn Paşa jî vegeriya [[Mûsil|Mûsilê]] . <ref>Tori, ''Tarihte Kürt-Türk İlişkileri'', Peri Yay., İstanbul 2002, s. 152-153.</ref> Mîr Şeref piştî demekê dîsa hat qonaxê, pişta xwe da axên [[Cizîr]] û [[Silopiya|Silopî]] û Mîr Aziz kuşt. Mîr Şeref bixwe li [[Cizîr|Cizîrê]] bicîh bû [[Cizîr|û]] di qezayên digel xwe de birayên xwe şandin girave. Di nav van kastan de Kela Basurin ya li [[Silopiya|Silopî ye]] . [[Amed|Diyarbekirê]] Begê began Mehmet Paşa, ji ber qezayên Mîr Mehmet Şah hat herêmê [[Cizîr|Cizîrê]] û cihên din dane. Lêbelê, III. Şeref û Di navbera III. Mehmet de têkoşînek daye. Ev têkoşîn, Ew di dema III. Murad û I. Ahmed de jî berdewam kir. <ref>“Osmanlı İdaresinde Silopi”, Osmanlı Araştırmaları 07.12.2007, s. 1-6,</ref> Di 1626 de, Her çendî [[Cizîr]] ji hêla IV. Murat (1623-1640) ji Mîr re hatibe dayîn, Mîr Şeref, ku rêveberek pir bandor bû li herêmê, hîn sax bû, di heman demê de Mîr Mehmet nexwest ku here wir û dest bi karûbarên xwe yên bingehîn bike. <ref>Nazmi Sevgen, ''Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Türk Beylikleri'', s. 60; Hatip Yıldız, ''a.g.e.'', s. 14.</ref>
 
 
=== Serdema Bedirxan Beg ===
Piştî ku Mîrê Botan Abdullah Beg mir, biraziyê wî Seyfeddîn Beg bû mîr. Di dema serweriya Mîr Seyfeddîn Beg de, rêveberiya Mîrektîya Botan tengav bû û eşîrên di bin fermana Botan de ji derveyî welat bûn. Li ser vê yekê, Seyfeddîn Beg bi dilxwazî ji vekişiya û rêveberê radestî Salih Beg, kurê Abdullah Beg kir. Lêbelê, Salih Beg nekarî pêşî li astengiyên îdarî bigire û nekarî rêveberiya Mîrektîya Botan têk bibe. Dema ku Salih Beg [[Neqşbendî|pişti]] fermanê [[Neqşbendî|Naqshbandi]] ket û bi [[Sofîtî|Sufîzma re]] mijûl bû, wî dev ji rêveberiyê berda û Mîrektî yê berda birayê xwe [[Bedirxanê Evdalxan|Bedirhan Beg]] . [[Bedirxan Beg]], ku [[Cizîr|di]] sala 1802-an de li [[Cizîr|Cizîrê]] hat dinê, <ref>Malmisanij, ''Cizira Botanlı Bedirhaniler'', 2. Baskı, Avesta Yay., İstanbul 2000, s. 48.</ref> 19 salî bû Mîr gava ku ew di sala 1821 de bû serekê Mîrektîyê Botan. <ref>Celile Celil'', a.g.e.'', s. 78; Martin Van Bruinessen, “a.g.m.”, s. 273; Sinan Hakan; ''Müküs Kürt Mirleri Tarihi ve Han Mahmud'', Peri Yay., İstanbul 2002, s. 53.</ref> [[Bedirxan Beg]] bê guman yek ji serkêşên herî nakokî yê dema xwe bûye. Ew rola wê di dîroka wê heyamê de, û her weha hêz û bandora wê li herêmê ku wê ew qas balkêş dayê. Her çend ev serdem serdema herî geş a Mîrektîya Botan be jî, dê strukturên îdarî yê [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]] werin guheztin û desthilatdariya navendî jî zêde bibe [[ II. Mehmûd|.]] [[ II. Mehmûd|Gava]] ku ew bi serdema [[II. Mehmûd|Mehmût]] re hevberî dike, ew di heman demê de qonaxên paşîn ê Mîrê Botan e. Ji ber ku, di serdema [[Bedirxanê Evdalxan|Bedirhan Beg de]], [[Împeratoriya Osmanî|Dewleta Osmanî bi]] astî kêmkirina asta şexsiyetên ku ji Mîrektîya [[Kurd|Kurd re hatine]] dayîn kêm kir; Dûvre, ew bi tevahî xweseriya wan rakirin û yekser wê bi rêveberiya navendî ve girê da. <ref>Cabir Doğan; Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey, Doktora tezi, Afyonkarahisar 2010, s.14; Metin Heper, “a.g.m.”, s. 74.</ref> [[ II. Mehmûd|II.]] [[ II. Mehmûd|Mehmût]] Ji sala 1808-an pê ve bi reformên ku ew pêk anîn, ew vedigere polîtîkayên îdarî yên [[Împeratoriya Osmanî|Mîrektîya Osmanî yên li]] parêzgehan û şêwazek navendîparêztir bikar anî. Pêşîn, wî [[ Meclis-i Âyan|bi mîhengên]] nîv-xweser [[ Meclis-i Âyan|ên]] ku wî dît wekî astengiya herî dijwar a dewletê. Ew bi piranî ev pêk aniye. Di navbera salên 1812-1817-an de, mezinên mezin [[ Meclis-i Âyan|ên]] [[Anatolya|Anatolîayê]] hatin rêz kirin, û heman tişt li [[Balkan|Balkanan]] di navbera 1814-1820 de qewimî. <ref>Halil İnalcık, “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler”, ''Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi Üzerine Arşiv Çalışmaları ve İncelemeler'', 2. Baskı, Eren Yay., İstanbul 1996, s. 348-349; Erik Jan Zürcher, ''Modernleşen Türkiye’nin Tarihi'', Çev: Yasemin Saner Gönen, 14. Baskı, İletişim Yay., İstanbul 2003, s. 51; Kreyenbroek Sperl, Kürtler, Çev: Yavuz Alagon, Kurt Matbaası, İstanbul 1992, s.18-19; Mehmet Ali Ünal, “a.g.m.”, s. 112; Özcan Mert, “Osmanlı Devleti Tarihinde Ayânlık Dönemi”, ''Osmanlı'', C. VI, YTY, Ankara 1998, s. 176-179; Bilâl Eryılmaz, ''Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme'', İşaret Yay., İstanbul 1991, s. 48-49; İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Ayân”, ''İ.A'', C. 2, MEB, İstanbul 1979, s. 41; A. Cevad Eren, “Tanzimat”, ''İ.A'', C. 11, MEB, İstanbul 1979, s. 729; Özcan Mert, “II. Mahmut Devrinde Anadolu ve Rumeli’nin Sosyal ve Ekonomik Durumu (1808-1839)’’, ''TDA'', S.18, Haziran 1982, s. 39-42.</ref> Dûvre, ji bo ku rêxistina li [[ Herêma Anatoliya Rojhilat|Anatoliya Rojhilat]] fêm bike û ji bo pêkanîna [[ Meclis-i Âyan|mîheng]] û rêzanên li vê herêmê, [[ II. Mehmûd|II.]] [[ II. Mehmûd|Mehmût]] di sala 1833-an de Reşit Mehmed Paşa ji bo parêzgar [[Sêwas|Sivas]] tayîn kir. <ref name="V. Minorsky, 2001">V. Minorsky, “Kürtler”, ''İ.A'', C. 6, MEB, İstanbul 2001, s. 1105</ref> Di vê pêvajoyê de, [[Bedirxan Beg]] bû serekê Mîrektîya Botan . [[Bedirxan Beg]] yekemcar eşîrên Botan ên belavbûyî di bin desthilatdariya xwe de yek kir û fermannameya îdarî di nav Mîrektîya Botan de peyda kir. Wî di salên yekem ên Mîrektî de di warê îdarî de gelek reform kir. <ref name="V. Minorsky, 2001" /> Bi vî rengî, wî dest bi birêvebirina xwe xurt kir û Mîrektîya Botanê bi rengek otorîter îdare kir. <ref>Sinan Hakan, ''Müküs Kürt Mirleri Tarihi ve Han Mahm''ud, s. 53.</ref> Dûv re, [[Bedirxan Beg]] ji bo ku ewlehiya jiyanê û malên kesên li axa di bin fermana [[Bedirxanê Evdalxan|wî de]] dijîn, hecî û talan bidawî kir, û bi vî rengî kar kir ku berhevkirina bacê sererast bike. <ref>Mehmed Işık, ''Kürtlerin Yakınçağ Tarihi'', Dor Yayıncılık, İstanbul 2006, s. 34.</ref> Van performansan di herêma herî tund a [[Cizîr|Cizîrê]] û Mîrektîya Botan de jî aramî peyda kir û dilsoziya xwe di nav gel de zêde kir. <ref>Celile Celil, “Bedirhan Bey Ayaklanması”, ''Dar Üçgende Üç İsyan'', 2. Baskı, Evrensel Yayın, İstanbul 2005, s.252.</ref> Lêkolînvanê [[Rûs]] V. Dittel Bedirxan Beg di nivîsên xwe de li ser xaka xwe dinivîse:
 
" ''Wî qanûn û şertên belavkirina erdê hene.'' ''Lê aramî û ewlehî ji hemî acizîyên van şertan tercîh dikin "'' <ref>M.A. Gasaratyan vd., ''Yeni ve Yakın Çağda Kürt Siyaset Tarihi'', Çev: M. Aras, İstanbul 1998, s. 16.</ref>
 
Bedirxan Beg li ser ewlehiya giştî ji bo baştirkirina jiyana civakî û aborî xebitî: rizgarkirina nişteciyan ji tirs û gumanan, parastina mal û milkên ji diz û dizan û avakirina pergalek bacê ya dadperwer. Bi vî rengî, Bedirxan Beg wisa difikirî ku çareseriya van pirsgirêkan wê desthilatiya xwe di nav gel de zêde bike. Ji bo vê armancê, hin gav hatin avêtin ji bo ewlehiya civakî; Vê yekê baca bacê li ser mirovên ku di bin baca giran û baca giran de hilweşand kêm kir. Avakirina rêveberiya keştiyê li Gola Wanê bûyerek girîng bû. Bedirxan Beg ji bo çêkirina projeyê gelek xebitî. Pêngavên ku di vî warî de hatin avêtin bi eleqeyek germ nîşanî gel dan û piştgirên serokên eşîrê yên Bega jî stendin. Operasyona keştiya li golê, ji aliyekî ve, bazirganiya li herêmê baştir kir, ji aliyekî din ve, di veguhestina nav herêmî de rehetiyek mezin peyda kir. Ji bo vê yekê, Bedirxan Beg xwendekar şandin Ewrûpayê da ku di derbarê çêkirina keştiyê de fêr bibin.<ref>Celile Celil, “a.g.m.”, s. 253; Tori, ''a.g.e.'', s. 174; Bkz. Celile Celil, ''1880 Şeyh Ubeydullah Nehri Kürt Ayaklanması'', Çev: M. Aras, 3. Baskı, Peri Yay., İstanbul 1998, s. 19-30.</ref> Bedirxan Beg dest bi çêkirina kargehan kir, ku bingeha mayînên dewlemend ên li herêmê ne <ref>Celile Celil, ''a.g.e.'', s. 130.</ref>û bi alîkariya esnafên ku wî vexwendin Cizîrê, wî du kargeh saz kir, yek ji bo çekan û ya din jî ji bo hilberîna çekan.<ref>Zekeriya Yıldız, ''Kürt Gerçeği Olaylar Oyunlar Çözümler'', Yeni Asya Yay., İstanbul 1992, s. 65; Brill, ''The Modern Assyrians of the Middle East Encounters With Western Christian Missions,'' Archaeologists&Colonial Powers Princeton University Pres, Boston 1961, s. 72.</ref> Vê yekê jî dilsoziya wî di nav bezên Kurdan de zêde kir. Wî xwendekar şand Ewrûpa ku di warê leşkerî de pisporên pêbawer hene.<ref>M.A. Gasaratyan vd., ''a.g.e.'', s. 16; Osman Aytar, ''Hamidiye Alaylarından Köy Koruyuculuğuna'', Medya Güneş Yay., İstanbul 1992, s. 31.</ref> Di dema Bedirhan Beg de, wî têkiliyên xwe bi dewletê re baş domand û siyasetek têkiliyên baş ên hikûmetê re şopand. Lêbelê, di dema Ottomanerê Osmanî-Rûsyayê yê 1828-1829-an de, wî pişta leşkerî neda Dewleta Osmanî, û ji bo cara yekê helwestek nerazî li dijî Dewlet girt.<ref>Cabir Doğan; Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey, Doktora tezi, Afyonkarahisar 2010, s.235</ref> Lêbelê, piştî ku vê helwesta xwe dayê, II. Wî di dema kampanyaya Rojhilatî ya di navbera 1833 û 1839 de, dema ku Mehmût ji bo rîtmên li herêmê bi rêve bibe ji bo ku rasthatina navendîbûnê li Anatoliya Rojhilat bi rêve çû, ew alîyê arteşa Osmanî bi leşkerên xwe re girt. Bi vê sîyasetê re, Bedirxan Beg ji tunekirinê mîna bezên din ên Kurd reviya û di vê pêvajoyê de hêzek girîng wergirt. Ew ji hêla siyaseta wî ya pro-dewletê ve ji hêla Stateerîeta wî ya leşkerî Redif ve hate xelat kirin. Bi vî rengî, bi zêdekirina piştgiriya dewletê ji bo hêza xwe, wî hêz û bandorek girîng li herêmê bidest xist. Serweriya siyasî û hêza Dewleta Osmanî ya li herêmê piştî ku têkçûyîna Warerê Nizip di sala 1839-an de, dişoxiliyek mezin hat qefilandin, dema ku Bedirxan Beg digel hêzên eşîran de di bin fermana wî de bû. Rewşa heyî ji bo Bedirxan Beg destpêka serdemek nû bû. Bedirxan Beg , ku heta wê demê siyasetek aşitî bi dewletê re dimeşand, dest bi siyasetên ku dê bandora xwe li deverê zêde bikin bikarbîne ji hêla sûdwerbendiya hikûmeta heyî. Ji bo vê armancê, wî eşîrên xurt ên ku di dema kampanyaya rojhilatî ya Sublime Porte ya sala 1838an de perçebûyî civandin, û her weha hewil da ku dijminan di nav eşîrên de qewitîne.Her çend Bedirxan Beg di têkiliyên xwe yên bi dewletê de siyasetek pro-dewletê dimeşand, carinan jî lêgerîna dewletê ya li dijî polîtîkayên li gorî rewşa wî ya îroyîn dibe sedem ku hukûmet ji wî guman bike. Pêkanîna polîtîkaya navendparêziyê ya ku piştî Tanzimat ji hêla themparatoriya Osmanî ve hatî destpêkirin û guhertinên di qada îdarî de li vê deverê hatine kirin rûbirûyî Bedirxan Beg û rêveberiya Osmanî bûn, û hikûmet xwest ku bandora xwe li herêma Cizîrê bişkîne.<ref>Cabir Doğan; Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey, Doktora tezi, Afyonkarahisar 2010, s.237</ref> Bi rêkeftina îdarî ya nû, hin qezayên Cizîrê bi parêzgeha Mûsilê re hatin girêdan. Bedirxan Beg , ku bandora xwe û bandora xwe ya siyasî li navçeyê zêde kir û têkiliyên xwe bi dewletê re baş dom kir, nexwest ku rewşa xwe ya heyî winda bike. Ji bo vê armancê, her çend wî bi hukûmetê re hin hewildan jî kiribû, lê ew nekaribû encamek bi dest xwe bixe. Piştra, wî têkilî bi Vanlı Han Mahmut û İmadiyeli İsmail Paşa re, ku di serhildanê de bûn dijî dewletê, û ket nav siyasetek dijberî ya dijî hukûmetê. Piştî guhertina rewşa îdarî ya Cizîrê, Bedirhan Beg di sala 1259 (1843) de li ser Nasturiyan, ku bi eslê xwe xiristiyanî bûn, ku li herêma çiyayî ya Colemêrgê dijiyan ji bo ku balê bikişînin ser hukumetê, dest bi operasyonekê kir. Di dema vê operasyonê de, bi hezaran Nastûrî ji aliyê hêzên wî ve hatin komkuj kirin û hinek jî dîl girtin. Ev rewş di heman demê de bû sedema zêdebûna gumanên ku di derheqê Bedirhan Beg de berî Hikûmeta Osmanî hebûn. Bûyer di sala 1843-an de Porte di rewşek dijwar a di siyaseta derve de da û bû sedem ku dewletên rojavayî mudaxeleyî pirsgirêkê bikin, zextê li ser hukûmetê kir da ku bi rêya balyozên wan ve li Stembolê. Reaksiyona nêzîk a Bedirxan Beg bi Han Mehmût û hin melayên kurd re ku di serhildanê de bûn bi wî re piştî ku operasyona Nastûrî di sala 1843-an de hate kirin, û encama vê hevalbendê (1846), ji bo girtina hin gavên radîkal rêgir kiriye. Li ser viya, Bedirxan Beg , II. Wî operasyona Nastûrî pêk anî û bi ser zêdetirî 10 hezar çekdarên xwe ve êrîşî Tuhuba Nasturi li herêma Colemêrgê kir û komkujî pêk anî. Rewş û tevgerên Bedirxan Beg ê di siyaseta navxwe û derve de Dewleta Osmanî dijwar kir. Porte, II. Piştî operasyona Nasturi, tevî hemû hişyar û encaman, wî dest bi xebatan kir ji bo rakirina Bedirxan Beg , ku helwesta wî ya dewletê berdewam dike. Fermandarê Artêşa Anatolî, Musir Osman Paşa, dema ku amadekariyên xwe ji bo operasyona leşkerî li ser Bedirhan Beg derbas kir, di heman demê de çalakiyên ji bo veqetandina hevalbendiya di navbera wî û bezên Kurdan de jî pêk anî. Rêbaza hevbeş a ku di vê pêvajoyê de hatiye bikar anîn ev e ku eşîrên Kurd û Beg ên Kurd, yên ku bi wê re têkildar in an jî nêzî wê ne, bi diyariyan û sernavan bidin, da ku wan bavêjin aliyê Osmanîyan û ji hevûdu bigirin.Gelek rahêjên Kurd ên ji bo vê armancê têkilî dan, ji hevalbendiya Bedirxan Beg veqetiyan û piştrast kirin ku li paş dewletê bisekinin. Hat ragihandin ku hikûmet li dijî wî operasyonek leşkerî dimeşîne, û kî ji ber vê yekê dilgiran bû, Bedirxan Beg , bi rêya konsulê Brîtanî li Mûsilê, ji hukûmetê xwest ku bi nameyek ku tê de mercên ku ew qebûl bike, radestî hukumetê bike. Piştî operasyona leşkerî ya ku ji hêla hêzên Osmanî ve li ser serhildana Bedirhan Beg û aliyên wî yên Kurd ve hatî destpêkirin de, Müşir Osman Pasha li Bedirhan Beg û leşkerên wî li Cizîrê têkçûnek giran çêbû. Bunun üzerine Bedirhan Beg ailesi ve yanındaki kuvvetleriyle ile birlikte kendisi açısından güvenli bir yer olarak gördüğü Orak Kalesi’ne çekilmiş Bir ara İran nezdinde girişimlerde bulunarak sığınma talebinde bulunduysa da bu isteği, İran tarafından reddedilmiştir. Osmanlı birliklerinin kaleyi kuşatma altına alması üzerine zor durumda kalan Bedirhan Beg , kuşatmanın üçüncü günü (30 Haziran 1847) Anadolu Ordusu’na gelerek teslim olmuştur.<ref>BOA, ''AD'', nr. 609, s. 31; BOA, ''A.MKT.MHM'', 2/70</ref> Bedirhan Beg piştî teslîmgirtinê hate Stenbolê û pişt re berbi girava Crete hate derxistin. Bedirxan Beg , ku gelek salan ligel malbata xwe (15 salan) li Kretayê dimîne, bi destûra Siltan Abdülaziz re vegeriya Stenbolê; Ji wir, ew bi daxwaziya xwe ve hate veguheztin Damascusamê û di sala 1868 de li Şamê mir.
 
====Mirektiya Badînan (1376–1843)====
Ji "https://ku.wikipedia.org/wiki/Împeratoriya_Osmanî" hatiye standin.