Napoleon Bonaparte: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
Kurteya guhartinê tine Etîket: Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl |
Kurteya guhartinê tine Etîket: Guhartina dîtbarî Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl Guhartina mobîl a pêşketî |
||
| (3 revîzyonên navberî yên ji aliyê eynî bikarhênerî ve nayê nîşandan) | |||
Rêz 1:
[[Wêne:Napoleonbonaparte coloured drawing.png|thumb|200px|Napoléon Bonaparte]]
'''Napoleon Bonaparte''', ([[1769]]-[[1821]]) yek ji mezintirîn serokên [[Fransa]]yê yên piştî şoreşa sala [[1789]]'an e, ku tamar û çemikên wê di civaka Fransayê de bi cîh kir bû.
Napoleon di [[15'ê gelawêj]]a [[1769]]'an ji malbateke [[îtalî]] ya xwenedan li girava [[Korsîka|Korsîkayê]] hat cîhanê, ligel ku ji mala Bonaparte tu kesî karê leşkeriyê ne kirî bû jî Napoleon di şanzdeh saliya xwe de bû serbaz (ango, ''lieutenant''). Bavê wî Carlo [[parêzer]] bû, û bi doza serxwebûna Korsîkayê re le bikî bû. lê piştî dagirkirina Korsîkayê ji alî Fransayê ve sala [[1768]]'an û ji ber ku ew bi xwe ji malbateke xwenedan bû, bavê wî tevle arîstokrasiya (torîna) Fransayê bû, û bi bandora wî lawê xwe Napoleon di bin saya
Xwendina Napoleon ya supa di sala 1785'an de hêviş bu, û bû serbaz II di beşê gulebaranê di sobara Fransayê de. Piştî ku [[Şoreşa Fransayê]] dest pê kir, Napoleon di sala [[1791]] an de di parêzerên netewî yên Korsîkayê de bû serheng (kolonî), lê piştî ku Korsîkayê serxwebûna xwe leşkere kir, Napoleon ligel malbata xwe revî Fransayê û li wir bû kaptanê hêzeke Fransewî ya ku bajarê [[Toulon]]ê dorpêç kirî bû, ji ber ku Toulon bi alîkariya gemiyên [[Brîtanya|Brîtanyayê]] li dijî Komara Fransayê û şoreşa wê derketibû, li wir Napoleon bu şongirê serokê beşê gulebaranê yê ku birîndar ketibû, û karî alîkariya Brîtanyayê bişikanda û herweha karî [[Toulon|Toulonê]] ji nû ve vegerînê bin axatiya Fransayê.
Rêz 10:
Di sala 1796'an de Napoleon bû serokê sobara Fransayê li Îtalyayê, û gelek generalên [[austrî]] ligel hijmareke mezin ji leşkerên wan şikandin, heya [[Austriya]] mecbûr ma ku aşitiyê ji Napoleon bixwaze, lewra peymana [[Campo Formio]] hat morkirin, ya ku ji mercên wê hemî herêmên ji aliyê Fransayê ve hatibûn dagirtin bidest wê de bimînin.
Li bakurê Îtalyayê Napoleon
[[Wêne:Jean-Léon Gérôme 003.jpg|thumb|300px|Bonaparte li Misrê, li gor wêneyê [[Jean-Léon Gérôme]].]]
Di sala 1798'an de, û di gavekê armanca xwe asteng û larkirina bazirganiya Brîtaniyayê ya bi rojhilat re, Napoleon bargeyeke derî rêkir [[Misir]]ê, ya ku wê demê di bin destê [[Osmanî|Osmaniyan]] de bû û karî ew dagirta; lê serkeftina Napoleon pir dirêj nekir, çimkî piştî demeke kurt gemiyên brîtanî di bin serokatîya [[Nelson]] de tengava [[Ebû Qîr]] dorpêçkirin û karîn gemiyên Fransa tev bişewitandana; lê arîşanên (meneviyên) Nalopeon hîç nizim nebûn ligel ku têkiliyên wî bi hikûmeta navendî re li Fransa qutbûn. Napoleon bi rêya zana û yasanas û lêkolînerên ku bi xwe re anîbûn Misirê pir ezgerî li wir çêkirin, berî her tiştî benîtî û [[Feudalîzm]] rakir û dîroka [[Misira
Pê re Napoleon bargeyek şand [[Sûrî|Sûriyê]] ta rê li êrîşên osmaniyan bigire, lê ligel ku bargeya wî binkeftî bu; Napoleon riswatîk mezin gihand Osmaniyan dema ku leşkerên wan bi şêweyekî şermî şikandin, di vê navberê de qompileyek (polt) ji alî [[Rûsya]],
== Rola Napoleon li Fransayê ==
Rêz 28:
Di sala 1803'an de, Brîtaniya bi kiriyarên tund yên Napoleon hat tûjikirin, û di encamê de şer di deryayan de bi Fransa re hat serborîkirin, û piştî do salan Rûsya û Austriya hevpeymanek nû bi Brîtaniya re danîn, lewra Napoleon sêwiranên (pilanên) êrîşkirina Brîtaniya çêkirin û leşkerên xwe berve hêzên rûsî-austrî birêkirin, û ew di cenga [[Austerlitz]]ê ya 2'ê heyva [[berçile]]ya sala 1805'an de şikandin.
Di sala 1806'an de, Napoleon
Terz û kiriyarên Napoleon bihna [[Prûsya]] (mîrîtiya [[almanî]] ya tev mezin) tengkir, lewra Prûsya berê xwe da Rûsya û vê re hevpeymanek danî bû êrîşkirina konfederasiyona ku Napoleon damezirandî, lê Napoleon herdu leşkerên prûsî û rûsî lipeyhev li cengên [[Jena]], [[Auerstädt]] û [[Friedland]] pelixandin û [[peymana Tilsitê]] bi [[Aleksanderê I]] danî, ya ku Napoleon têde Mîrîtiya Prûsya biçûktir kir.
Bo qutkirina têkiliyên Brîtaniya bi Ewropayê re, Napoleon pergalê "sîstema kontînental" damezirand, û bi rêya wê dorpêçek aborî li dijî bazirganiya Brîtaniya bi Ewropayê re danî, û ji ber ku [[Portûgal]] û [[Spanya]] destekên Brîtaniya bûn, Napoleon di salên 1807'an û 1808'an de ew herdu dagirtin û desthilatiya wan li birayê xwe û [[xezûr]]ê xwe belavkirin, ango [[bira]]yê wî Joseph bu
[[Wêne:El_Tres_de_Mayo,_by_Francisco_de_Goya,_from_Prado_in_Google_Earth.jpg|thumb|300px|"Şikandina serîhildana 3'yê gulanê" li [[Madrîd]]ê ([[Spanya]]), li şerê Nîvgirava Pîreneyê bi hezaran sivîlên spanî ji hêla leşkerê fransî ve hatin kuştin, [[Francisco de Goya]] (1818).]]
Gelê spanî bi berxwedaneke çekdariya tund pêşwaziya gihîştina Joseph ya Spanyayê kir, vêça hemû serkeftinên Napoleon li wir tiştekî rêjeyî bûn, ango vê berxwedanê ya ku paşê bi navê Şerê Nîvgirava Pîreneyê (an jî "Penînsular") hatibû naskirin, bi alîkariya Brîtaniya ji [[gerîla]]yên spanî re pênc salan berdewam kir û 300.000 leşker ligel hejmareke diravî nediyar ji Fransayê daqirtand. Belê ev qamûşa ku pişta împeratoriya Fransayê birîbu, çimkî piştî vê ziyanê Fransa nema karibû xwe ji nû ve wek berê rake ser lingan û hêdî hêdî hemû împeratoriya fransî hilweşiya.
Rêz 41:
== Rola Napoleon li Ewropayê ==
Li
Merivên EHMEQ, timotim behsa berê dikin,
Yên dîn, behsa pašerojê,
Lê yên aqil, behsa niha dikin.
== Vemirandina çira Napoleon ==
| |||