Nûçeyên derewîn
Nûçeyên derewîn an jî nûçeyên sexte (bi inglîzî: fake news) , agahdariya derewîn an xelet e ku bi zanebûn wekî nûçe têne pêşkêş kirin.
Nûçeyên sexte bi gelemperî armanc dike ku zirarê bide navûdengê kesek an saziyek, an bi riya dahata reklamê drav qezenc bike. [1][2]Her çend nûçeyên derewîn her dem di dîrokê de belav bûne, têgîna "nûçeyên derewîn" yekem car di sala 1890-an de dema ku raporên hestiyar di rojnameyan de gelemperî bûn, hate bikar anîn. [3][4] Digel vê yekê, têgîn xwedan pênaseyek sabît nîne û bi berfirehî li ser her celeb agahdariya derewîn hatî bikar anîn. Di heman demê de ji hêla kesên payebilind ve jî tê bikar anîn da ku serî li her nûçeyek ku ji wan re nebaş be. Wekî din, dezînformasyon belavkirina agahdariya derewîn bi mebesta zirardar vedihewîne û carinan ji hêla aktorên biyanî yên dijmin ve têne çêkirin û belavkirin, nemaze di dema hilbijartinan de. Di hin pênaseyan de, nûçeyên sexte gotarên satîrîk in, ên ku bi xeletî wekî resen têne şîrove kirin, û gotarên ku sernavên hestyarî an klîkbait bikar tînin ku di metnê de nayên piştgirî kirin. Ji ber vê cihêrengiya celebên nûçeyên derewîn, lêkolîner „tevlihevkirina agahiyan“ wekî têgehek bêalîtir û agahdartir bikartînin.
Berbelavbûna nûçeyên derewîn bi zêdebûna vê dawîyê ya medyaya civakî, nemaze Facebook News Feed, zêde bûye, û ev dezînformasyon gav bi gav diherike nav medyaya sereke. Gelek faktor di belavkirina nûçeyên derewîn de hatine veguheztin, wek polarîzasyona siyasî, siyaseta paş-rastiyê, ramana motîvasyonî, nerastiya pejirandinê, û algorîtmayên medya civakî.[5][6][7]
Nûçeyên derewîn dikarin bi nûçeyên rast re bikevin pêşbaziyê û bi vî havî bandora nûçeyên rastîn kêm bikin. Mînakî, vekolînek BuzzFeed News dît ku nûçeyên derewîn ên herî populer ên derbarê hilbijartinên serokatiya Dewletên Yekbûyî yên 2016an de li ser Facebookê ji nûçeyên sereke yên medyayên sereke bêtir tevlêbûn wergirtin. Di heman demê de bi taybetî potansiyela nûçeyên derewîn hene ku pêbaweriya di ragihandina ciddî ya medyayê de têk bibe. Ev têgeh carinan ji bo xistina gumanê li ser nûçeyên pêbawer hatîye bikar anîn, û serokê berê yê Dewletên Yekbûyî Donald Trump bi populerkirina termê tê hesibandin bi karanîna wê ji bo danasîna ragihandina çapemenî ya neyînî ya li ser xwe. Ew her ku diçe zêde tê rexne kirin, ji ber ku beşek ji xeletiya Trump bikar tîne, digel ku hukûmeta Brîtanî biryar da ku dev ji peyvê berde, ji ber ku ew "kêm-pênasekirî ye" û "cûrbecûr agahdariya derewîn tevlihev dike, ji xeletiya rastîn heya destwerdana biyanî".
Gelek stratejiyên ji bo şerkirina nûçeyên derewîn niha bi aktîvî têne lêkolîn, ji bo cûrbecûr nûçeyên derewîn. Siyasetmedarên li hin welatên otokratîk û demokratîk bi şêwazên cihêreng daxwaza xwerêveberiya bi bandor û bi qanûnî ya medyaya civakî û motorên lêgerînê yên înternetê dikin.
Çavkanî biguhêre
- ^ Hunt, Elle (17 kanûna pêşîn 2016). "What is fake news? How to spot it and what you can do to stop it". The Guardian. Roja gihiştinê 15 kanûna paşîn 2017.
- ^ Schlesinger, Robert (April 14, 2017). "Fake news in reality". U.S. News & World Report.
- ^ "The real story of 'fake news': The term seems to have emerged around the end of the 19th century". Merriam-Webster. Retrieved October 13, 2017.
- ^ Soll, Jacob (18 kanûna pêşîn 2016). "The long and brutal history of fake news". Politico Magazine (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 25 adar 2019.
- ^ Himma-Kadakas, Marju (tîrmeh 2017). "Alternative facts and fake news entering journalistic content production cycle". Cosmopolitan Civil Societies. 9 (2): 25–41. doi:10.5130/ccs.v9i2.5469.
- ^ Woolf, Nicky (11 çiriya paşîn 2016). "How to solve Facebook's fake news problem: Experts pitch their ideas". The Guardian. Roja gihiştinê 15 kanûna paşîn 2017.
- ^ Borney, Nathan (9 gulan 2018). "5 reasons why 'fake news' likely will get even worse". USA Today. Roja gihiştinê 17 sibat 2019.