Metroya Londonê

Metroya Londonê, (bi inglîzî: London Underground) pergalek veguhestina gelemperî ya trênê ye ku veguhastina navbera paytexta Keyaniya Yekbûyî, London û bajarên derdorê Essex, Hertfordshire û Buckinghamshire pêk tîne. Metroya Londonê di sala 1863an de hat bikaranîn û wekî pergala herî kevn a veguhestina binê erdê ya cîhanê tê zanîn. Metroya Londonê, di cîhanê de bûye xeta yekem ku trênên elektrîkê bikar aniye. Xetên yekem ên Metroya Londonê ji aliyê pargîdaniyên cûda yên taybet ve hatin vekirin. Ji xeynî xetên trenê yên sereke, Metroya Londonê di sala 1933an de wekî beşek veguhestina gelemperî dest bi xebatê kiriye.

Di pergalê de bi giştî 270 rawestgeh hene. Tevahî dirêjahiya xetan 400 kîlomêtre ye. Di sala 2007an de, hêjmara rêwîyên metroyê salane 1 mîlyar kes zêde bû. Bi vî rengî, Metroya Londonê piştî metroya Parîs û metroya Moskowê bû sêyemîn metroya herî qerebalix li Ewropayê.

Dîrok

Fikra rêhesinek binerd a ku Bajarê Londonê bi navenda bajarî ve girêdide di salên 1830an de hate pêşniyar kirin.^[1] Rêhesinê Metropolitan di sala 1854an de destûr jê re hat dayîn ku xetek bi vî awayî bê avakirin. Ji bo amadekirina avakirinê, di sala 1855an de li Kibblesworth, bajarokek piçûk bi taybetmendiyên jeolojîk ên mîna Londonê, tunelek ceribandinek kurt hate çêkirin.^[2] Ev tunela ceribandinê du salan di pêşkeftina yekem trêna binerdê de hate bikar anîn û paşê, di sala 1861an de hat tije kirin.^[2] Yekem rêya trênê ya binerdê ya cîhanê, ew di Çile 1863 de di navbera Paddington û Farringdon de vebû û bi karûbarên darîn ên gazê yên ku bi lokomotîfên hilmê ve dihatin avêtin vekir.^[3] Ev wekî serkeftinek hate pêşwazî kirin, di roja vekirinê de 38,000 rêwiyan hilgirt û vagonên ji rêyên hesinî yên din deyn girt ku karûbarê rêhesina binerd zêde bike.^[4] Rêhesiniya Metropolitan District (bi gelemperî wekî Rêhesiniya Navçeyê tê zanîn) di Kanûna 1868an de ji Kensington a Başûr berbi Westminsterê vebû wekî beşek ji plansaziyek ji bo "xeleka hundurîn" a binê erdê ku stasyonên xeta sereke ya Londonê girêdide.^[3] Rêyên hesinî yên Metropolitan û Navçeyê di sala 1884an de xeta Circle qedand, bi karanîna rêbaza birrîn û vegirtinê hate çêkirin.^[3] Her du rêyên hesin berfireh bûn, Navçe pênc şax li rojava ava kir ku digihîje Ealing, Hounslow, Uxbridge, Richmond û Wimbledon û Metropolitan di dawiyê de heta Verney Junction li Buckinghamshire ji 80 km bi aliyê Baker Street û navenda Londonê ve dirêj bû.^[3]

Xetên metroyê

Nav	Dîroka despêkirinê	Awa	Dirêjî	Termini		Hêjmara rawestgehan	Depo	Rêjeya navîna hefteyê (2017) ^[5]		Average trips per mile
Nav	Dîroka despêkirinê	Awa	Dirêjî	Termini		Hêjmara rawestgehan	Depo	Rêjeya navîna hefteyê (2017) ^[5]	×1000, 2016/17
Bakerloo line	1906	Deep tube	23.2 km 14.5 mi	Harrow & Wealdstone Queen's Park Stonebridge Park	Waterloo Elephant & Castle	25	Stonebridge Park London Road Queen's Park	401,123	117,000	8,069
Central line	1937	Deep tube	74.0 km 46.0 mi	West Ruislip Ealing Broadway Northolt White City North Acton	Hainault Woodford Epping Loughton Leytonstone Newbury Park	49	West Ruislip Hainault White City	1,021,084	288,800	6,278
Circle line	1871	Sub surface	27.2 km 17.0 mi	Hammersmith (via Moorgate and Ladbroke Grove)	Edgware Road (via Embankment and Notting Hill Gate)	36	Hammersmith	257,391	73,000	4,294
District line	1868	Sub surface	64.0 km 40.0 mi	Ealing Broadway Kensington (Olympia) Richmond Wimbledon	High Street Kensington Edgware Road Tower Hill Barking Upminster	60	Upminster Ealing Common Lille Bridge	842,991	226,100	5,652
Hammersmith & City line	1864	Sub surface	25.5 km 15.8 mi	Hammersmith	Plaistow Barking	29	Hammersmith	231,193	61,000	3,860
Jubilee line	1979	Deep tube	36.2 km 22.5 mi	Stanmore Wembley Park Willesden Green	North Greenwich West Ham Stratford	27	Neasden Stratford Market	999,561	280,400	12,462
Metropolitan line	1863	Sub surface	66.7 km 42 mi	Amersham Chesham Uxbridge Watford Rickmansworth	Harrow-on-the-Hill Wembley Park Baker Street Aldgate	34	Neasden	352,464	80,900	1,926
Northern line	1890	Deep tube	58.0 km 36.0 mi	Edgware High Barnet Mill Hill East Finchley Central Golders Green	Kennington Battersea Power Station Morden	52	Edgware High Barnet Golders Green East Finchley Morden	1,123,342	294,000	8,166
Piccadilly line	1906	Deep tube	71.0 km 44.3 mi	Cockfosters Arnos Grove Oakwood	Acton Town Hatton Cross Heathrow Terminals 2 & 3 Heathrow Terminal 5 Northfields Rayners Lane Uxbridge ^[6]	53	Cockfosters Northfields	710,647	206,900	4,670
Victoria line	1968	Deep tube	21.0 km 13 mi	Brixton Victoria	Walthamstow Central Seven Sisters	16	Northumberland Park	955,823	263,400	20,261
Waterloo & City line	1898	Deep tube	2.5 km 1.5 mi	Bank	Waterloo	2	Waterloo	59,492	16,900	11,267

Çavkanî

^ "Betty Jackson, Autumn/Winter 1986". Betty Jackson, Autumn/Winter 1986. 2019. doi:10.5040/9781350937888.
^ ^a ^b Bextor, Robin (2013). Little book of London Underground. Hextable. ISBN 978-1-909217-37-9. OCLC 857525174.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (lînk)
^ ^a ^b ^c ^d Bhutani, Surabhi; Klempel, Monica C.; Berger, Reed A.; Varady, Krista A. (2010). "Improvements in Coronary Heart Disease Risk Indicators by Alternate-Day Fasting Involve Adipose Tissue Modulations". Obesity. 18 (11): 2152–2159. doi:10.1038/oby.2010.54. ISSN 1930-7381.
^ Simpson, Dr Barry John; Simpson, B. (2 îlon 2003). "Urban Public Transport Today". doi:10.4324/9780203362235. {{cite journal}}: Ji bo journal parametreya |journal= hewce ye (alîkarî)
^ "Rolling Origin & Destination Survey (RODS)". Ji orîjînalê di 4 çiriya paşîn 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 11 nîsan 2019.
^ "Piccadilly Underground line - Transport for London". Transport for London (bi îngilîziya brîtanî). Roja gihiştinê 17 adar 2021.

[1] "Betty Jackson, Autumn/Winter 1986". Betty Jackson, Autumn/Winter 1986. 2019. doi:10.5040/9781350937888.

[Bextor2013-2] Bextor, Robin (2013). Little book of London Underground. Hextable. ISBN 978-1-909217-37-9. OCLC 857525174.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (lînk)

[Bhutani2010-3] Bhutani, Surabhi; Klempel, Monica C.; Berger, Reed A.; Varady, Krista A. (2010). "Improvements in Coronary Heart Disease Risk Indicators by Alternate-Day Fasting Involve Adipose Tissue Modulations". Obesity. 18 (11): 2152–2159. doi:10.1038/oby.2010.54. ISSN 1930-7381.

[4] Simpson, Dr Barry John; Simpson, B. (2 îlon 2003). "Urban Public Transport Today". doi:10.4324/9780203362235. {{cite journal}}: Ji bo journal parametreya |journal= hewce ye (alîkarî)

[5] "Rolling Origin & Destination Survey (RODS)". Ji orîjînalê di 4 çiriya paşîn 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 11 nîsan 2019.

[6] "Piccadilly Underground line - Transport for London". Transport for London (bi îngilîziya brîtanî). Roja gihiştinê 17 adar 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]