Hewag

Hewag an Hewenc an jî Heweng (bi tirkî: Bozova) yek ji navçeyên Rihayê ye. Xwedî dîrokeke kevn e. Bermahiyên ji b.z. 7000î hatine dîtin. Rûber 1.580 km² ye. 38 km ji Rihayê dûr dikeve. Nifûsa navçeyê bi giştî 55.631 (2014) e. 76 gund û gelek mezreyê wê hene. Pirraniya mezreyan ji aliyê dewletê ve hatine rûxandin an valakirin. Ji piraniye gel kurd in. Tenê gundê Yaslıca tirkmen e.

Navçeya Hewagê
Navçe
Bozova
Cihê Hewagê di parêzgeha Rihayê de
Navçeya Hewagê
Koordînat: 37°21′47″Bk 38°31′31″Rh
Welat	Bakurê Kurdistanê
Dewlet	Tirkiye
Parêzgeh	Riha (parêzgeh)
Serbajar	Hewag
Îdarî
• Qeymeqam	Mehmet Özel
Hejmara nahiyeyan	3 nahiye
Hejmara bajarokan	3 bajarok
Hejmara gundan	76 gund
Qada rûerdê
• Giştî	1.620 km2 (630 sq mi)
Bilindahî	590 m (1940 ft)
Nifûs  (2014)	55.631
• Berbelavî	36,2/km2 (94/sq mi)
• Serbajar  (2014)	12.657
Koda postayê	63850
Koda telefonê	(+90) 414
biguhêre

Erdnîgarî

Hewag/Hewenc ji aliyê erdnigariyê ve navçeyeke girêdayî parêzgeha Rihayê ye. Li rojavayê wê Xelfetî, li başûr-rojavayê Bêrecûk, li başûrê Pîrsûs, li başûr-rojhilat û rojhilata wê bajarê Riha, li bakur-rojhilatê Hîlwan û li bakurê wê parêzgeha Semsûr disekinin. Bakur û rojhilata wê bi çiya û qot in û başûrê wê bi awayeke fireh duz û vekirî ye. Li rojhilata navçê piyên çiyayê Arat, li başûrê jî qotên çiyayên Qeplan hene. Bakur-rojhilata wê jî ji çola Hîlwanê pêk tê. Piyên Ferêt çemê Bîtîk û çemê Macûnlû erda navçê av didin. Navçe ji navenda parêzgehê 38 km dûr e û rûerda wê 1.550 km2 e. Jimara gelheyê xwe 55.631 e û pirraniya wê ji kurdan pêk tê.

Floraya navçê dişibe ya deştan û li dora newalan komên darên biyan û yên hewran tên dîtin. Îqlima navçê havînan pir hişk û germ, zivistanan jî şil û sar dike.

Dîrok

Di dîrokê de Hewenc gelek navên cûda wergirtiye, û ev yek nîşanî meriv dike ku dîroka bajêr kûr e. Bi saya lêkolînên arkeolojîk bermayiyên kevnar hatine dîtin û dîroknas lewra texmîn dikin ku li vir 7250-5500 B. Z. mirov jiya ne.

Asûriyan ji bajêr re Asuranianu, romayî û ermeniyan Tormenapa û ereb jî jê re Telhuvek gotine.

Gundê Şaşkan (Igdeli) ji bo tesbîtkirina dîroka navçê rolele girîng dileyze, ji ber ku di dala 1982an de li ser meydanê di nava girên Şaşkan ên biçûk û mezin de lêkolînên arkeolojîk hatin kirin û di encama vê lêkolînê bermayiyên dîrokî hatin dîtin û nîşanî dîroknasan dikin ku mirovan wê derê 7000 sal berî vê xwe bi cih kirine.

Yekemîn bermahiyên gihaneke medeniyetê ên neolîtîk ji çaxa kalkolotîk (5500-3200 b.z.) di çarçoveya kolandinên arkeolojîk ên li girên Qurban, Lidar (Hewenc) û Hasek (Siwêrek) hatine tesbîtkirin. Di çarçoveya heman kolandinan de gelek bermahiyên ji çaxa hesînî (3200 - 1800 b.z.) hatine bidestxistin.

Herwiha, yekemîn şaristaniya ku li der û dorên Hewencê hatiye avakirin medeniyeta asûrî ya bi navê Asuranianu ye û ji 2000 heta 606 B. Z. hikm kiriye. Piştre herêma Hewencê ketiye bin destê makedoniyan, romayiyan û bîzansiyan. Di sala 640an de, di dema pêxember Omer Riha bi saya Ubeyt îbnî el Cerrah dikeve nav destê misilmanan û bi vê yekê dibe beşeke erda misilanan. Ji sala 1402an heta 1516an bajar ji sefawiyan dikeve destê memlûkan û ji wan dikeve nav destê osmaniyan.

Li girê Lîdar di sala 1985an de kolandinên arkeolojîk ji aliyê Prof. Dr. Harald Hauptmann û çend endamên Zanîngeha Heidelbergê ve têne kirin û di encamê de tabletên kevirî yên ji dema hîtîtan hatine bidestxistin. Li ser her du hêlan nivîsên nediyar hatine çêkirin û heta îro transkrîpsyona nivîsê nehatiye kirin.

Gundê Qentirman

Li ser dîroka gundê Qentirme zêde agahî tunebin jî, tê gotin ku dîroka gund gelek kûr e.

Gund navê xwe ji esereke dîrokî distîne, ev yek jî nêza camiyê disekine. Tê gotin ku ev eser gelek kevnar e. Li gorî lêkolînan Rêya Ebreşûm ji vê derê derbas bûye û ev eser weke cihê rênîsanderan hatiye bikaranîn.

Ev eser di herêmê nas be jî, di sala 1999an de cara yekemîn ji aliyê lêkolînerên ewrûpeyî hatiye kesfkirin. Li gorî lêkolîneran, dibe ku qentarme besa jêr a mîmareke Romayiyan e û berê li ser de xaneyeke (mezin a) depî sekiniyaye. Dibêjin bazirganên Rêya Ebreşûmê wextê ku ji Eyno cûne Edessayê ji vir ve derbas dibûne.

Esera dîrokî ya gundê Qentirme (gund navê xwe ji wê girtiye

İnbaşı

İnbaşı ciheki diroki ye. Dirokê we heta İmperatoriya Romaye diçe. Şkeftên ko gelê Romaye çekirine hin hêne. Le mixabin li aliye dewletê tu şuxul tinneye ji bo restorasyon an ji ewlehiya derdore.

Gelhenasî

Sal	Jimara giştî	Hejmara bajêr	Hejmara gundan
1965	34.015	3.425	30.590
1970	38.013	4.853	33.160
1975	38.096	5.462	32.634
1980	36.390	5.597	30.793
1985	48.406	9.598	38.808
1990	56.812	16.745	40.067
2000	65.842	19.848	45.994
2007	58.150	14.450	43.700
2008	58.575	12.657	45.918
2009	57.789	11.712	46.077
2010	58.230	11.917	46.313
2011	57.750	11.567	46.183