Gûlik

Gûlik
Gûlika spî (Asphodelus albus)
Dabeşandina zanistî
Cîhan:	Riwek
Parçe:	Magnoliophyta (Riwekên kulîlkdar)
Çîn:	Liliopsida
Kom:	Asparagales
Famîle:	Xanthorrhoeaceae
Binefamîle:	Asphodelaceae
Cins:	Asphodelus L.

Gûlik (Asphodelus) navê riwek û pincarek e ji malbata riwekan a bi navê Asphodeloideae. Gelek cureyên wê hene. Li Kurdistanê biharê tên berhevkirin û xwarin.

Riwekeke xwezayî ye. Nêriyên wê, ajên wê ji bejna mirov bilindtir dibin. Pelên wê dirêj in. Zarok wekî balonan pifî hundirê pelên wê dikin, pê dilîzin. Li çiya û zozanên bilind dijîn. Bo mînak li Çiyayê Şerevdînê, Kopîl, Çiyayê Bîngolê, zozanên bilind ên Gurgum, Sêwas, Ezirgan, Erzîromê û gelek cihan hêşîn dibe.

Ji Hindistanê heya peravên Deryaya Navîn, li cihên bilind tên dîtin. Cureyê vê riwekê yê li Kurdistanê heye, niha di bin xetereya tunebûnê de ye.

Ji koka wê melhem û zelîqokê çêdikin

Ji ber ku ji kokên wê melhem û zelîqok tên çêkirin, hin fîrmayên romiyan (tirk) li Kurdistanê vî karî dikin, bêî kontrol kokan dertînin, ev jî dibe sedem ku niha li Kurdistanê gûlik ketiye koma riwekên hebûna wan di xetereyê de ne. Li herêma Serhedê saziyên dewletê jî wextekê ev kar dikirin. Xwezaya Bakurê Kurdistanê gelek hatiye guhertin û tehrîbkirin.

Ji koka gûlikê melhem bo girê (girgirtin, gurîbûn) û derman bo nexweşiya frengiyê tê çêkirin.

Cureyên wê

16 cureyên gûlikê hatine tomarkirin. Ev 16 cure di bin 5 binekomê de tên rêzkirin. Cureyê li Kurdistanê kîjan e, nayê zanîn, lewra kurdan bi xwe xebatên zanistî li ser xwezaya welatê xwe nekirine. Dibe ku Asphodelus tenuifolius be.

Binekoma Asphodelus

• Asphodelus aestivus Brot. (li başûrê nîvgirava Îberê tê dîtin)
• Gûlika spî (Asphodelus albus Mill.) (li başûrê Ewropayê)
• Asphodelus bento-rainhae P.Silva (navenda Portûgalê û tixûbên Portûgal û Spanyayê)
• Gûlika gelazî (Asphodelus cerasiferus J.Gay) (Spanya, Fransa, Korsîka, Sardînya, Alecerya, Marokko)
• Asphodelus gracilis Braun-Blanq. & Maire (bakurê Marokko)
• Asphodelus lusitanicus Cout. (Portûgal û Galîsya)
• Asphodelus macrocarpus Parl. (Marokko, Portûgal, Spanya, perên Deryaya Navîn û aliyên Atlantîkê yên Fransayê, Îtalya)
• Gûlika bigulî an gûlika biçûk (Asphodelus ramosus L.) (Syn. Asphodelus aestivus auct., A. microcarpus Viv.) (li devedorê Deryaya Navîn gelek e)
• Asphodelus serotinus Wolley-Dod (nîvgirava Îberê)

Binekoma Verineopsis

• Asphodelus roseus Humbert & Maire (başûrê Spanyayê, bakurê Marokko)

Binekoma Verinea

• Asphodelus ayardii Jahand. & Maire (rojavayê Deryaya Navîn)
• Gûlika badokî (Asphodelus fistulosus L.) (Deryaya Navîn, li gelek parzemînan ev cure belav bûye)
• Asphodelus tenuifolius Cav. (peravên Deryaya Navîn û saharayên bakurê Afrîkayê, başûrê Spanya, Yewnanistan, Asya heya Hindistanê, birine Awistraliyayê jî)

Binekoma Clausonia

• Asphodelus acaulis Desf. (Marokko, Alcerya, Tûnis)

Binekoma Plagiasphodelus

• Asphodelus refractus Boiss. (bakurê Afrîkayê û nîvgirava erebî)
• Asphodelus viscidulus Boiss. (bakurê Afrîkayê, rojhilatê Alcerya heya nîvgirava erebî)

Çavkanî

• Jelitto/Schacht/Simon: Die Freilandschmuckstauden, Verlag Eugen Ulmer & Co., 5. Auflage 2002, ISBN 3-8001-3265-6 (bi almanî ye)