Dagirkeriya dewleta tirk li bakurê Sûriyê
Dagirkeriya dewleta Tirk a li bakurê Sûriyê encama operasyonên leşkerî yên dewleta Tirk ên ji sala 2016an û vir ve ye, ku di bin navên “Operasyona Mertalê Firatê”[1], “Operasyona Çiqlê Zeytûnê”[2] û “Operasyona Kaniya Aştiyê”[3] de pêk hatine.[4] Armanca fermî ya van destwerdanan "têkoşîna li dijî komên terorîst" ên weke YPGê û mîlîsên DAIŞê, û avakirina herêmeke bi navê "herêma ewlekarî" li ser sînorê Tirkiye û Sûriyê bû. Bi vî rengî leşkerên tirk bi alîkariya çeteyên îslamîst herêmek bi dirêjahiya sed kîlometre û kûrahiya derdora 30 kîlometreyan, ku bi giranî kurd lê dijîn, dagir kirin.[5][6]
Dagirkeriya dewleta tirk li bakurê Sûriyê | |
|---|---|
| |
.svg) | |
 Dagirkeriya dewleta tirk li bakurê Sûriyê | |
| Dewlet | Sûrî  |
| Paytext | |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre | |
Encamên dagirkeriyê
biguhêreDagirkeriya dewleta tirk li bakurê Sûriyê ji bo herêmê encamên giran derdixe holê.[7] Binesaziya herêmên bi bandor, ku ji ber şerê navxweyî yê Sûriyeyê gelek zirar dîtibû, ji ber nebûna piştgirî û plansaziyê hê jî nikare bê avakirin.
Dagirkerî bandorên demdirêj li ser tevahiya civaka Sûriyê jî dike. Nakokiyên di navbera komên etnîkî û dînî de, bi taybetî di navbera kurd û ereban de, zêde bûne. Ji ber ku rêyên bazirganiyê û zeviyên çandiniyê ji ber şer bandor bûne, rewşa aborî ya herêmê metirsîdar e. Wekî din, nediyariya domdar tê vê wateyê ku gelek niştecîhên penaber nikarin an naxwazin vegerin.
Bi giştî operasyonên leşkerî di pêkhateya civakî û demografîk a herêmê de birînên kûr hiştine. Civaka xwecihî ya cihêreng li herêmên dagirkirî tê guhertin, û herêmên hatine dagirkirin bi xizanî, bêewlehî û nebûna binesaziyê re rûbirû ne.
Guhertina demografîk
biguhêreDagirkerî bû sedema koçberiyeke mezin, ji ber ku bi sed hezaran, bi taybetî sivîlên kurd, ji herêmên xwe reviyan. Li şûna wan, niştecihên ereb hatin bicihkirin, ku hin ji wan bi qestî ji aliyê Tirkiyê ve li herêmê hatin bicihkirin. Rexnegir vê yekê weke veguherîna demografîk û paqijkirina etnîkî bi nav dikin.[8]
Encamên civakî û demografîk li van hemû herêman giran in. Gelek komên etnîkî yên ku ji berê ve bi hev re dijiyan, wek kurd, ereb û suryanî ûyd, ji ber siyaseta dagirkeriyê ya Tirkiyeyê ji hev cuda bûne. Aloziyên di navbera komên etnîkî de jî zêde bûne, ji ber ku niştecihên nû bi gelemperî wekî amûrên hêza dagirker têne hesibandin. Di heman demê de, ji ber ku elîtên herêmî li şûna aktorên tirkparêz hatine guhertin, avahiyên desthilatdariya kevneşopî jî hatine hilweşandin.[9]
Rêveberiya di bin kontrola tirk de
biguhêreRayedarên tirk li herêmên dagirkirî rêveberiyek ku defakto di bin kontrola tirk de ye ava kirin. Di dibistanan de mufredata tirkî tê dayîn, lîreyê tirkî weke navgîneke peredanê hatiye desteserkirin û hêzên ewlekariya tirk jî amade ne. Li dibistanan dersên mufredata tirkî têne dayîn û saziyên tirk ên wekî postexane hatine destpêkirin û întegrasyona bi Tirkiyê re zêde dibe.[10][11] Rexnegir vê yekê wekî fethkirineke gav bi gav dibînin.
Binpêkirinên mafên mirovan
biguhêreBinpêkirinên mafên mirovan ên weke talankirin, revandin û îşkencekirin ji aliyê milîsên bi piştgiriya Tirkiyê ve gelek caran hatine belgekirin. Ev milîs, ku pir caran ji serhildayên sûrî yên berê pêk tên, ji hêla gelek niştecîhan ve wekî keyfî û zordest têne dîtin.[12]
Pirsgirêkên siyasî
biguhêreDagirkerî kêşeyên jeopolîtîk jî zêde kir. Tirkiye bi taybetî ji aliyê Yekîtiya Ewropa û DYAyê ve rastî rexneyên navneteweyî hat, ji ber ku ew weke êrîşeke leşkerî ya ku hiqûqa navneteweyî binpê dike tê nirxandin. Hêzên kurd, ku di şerê li dijî DAIŞIê de hevkarên nêzîk ên hevpeymaniya navdewletî ne,ji ber êrîşên Tirkiyê derbeke mezin xwarin û ev yek jî rewşa ewlekariya herêmê xirabtir kir. Di heman demê de, hikûmeta Sûriyê ev derfet bikar anî û beşek ji wê navçeyê ku rasterast di bin kontrola Tirkiyê de ne, vegerandin. Di heman demê de rejîma Sûriyê ev derfet ji bo vegerandina beşek ji herêmê bikar anî.
Dewleta Tirkiyê hewl da ku di şerê navxweyî yê Sûriyê de herêmên dagirkirî ji bo bazarên siyasî bikar bîne. Vê yekê muzakereyên aştiyê zêdetir aloz kir. Herêmên dagîrkirî li bakurê rojhilatê Sûriyê hîna xala sereke ya pevçûnan in, ji ber ku welatên din jî li herêmê çalak in û car caran li dû berjewendiyên hevrikiyê ne. Fermo, dagirkeriya tirk dînamîkên aloz ên şerê navxweyî yê Sûriyeyê nîşan dide, û aliyên wê yên berfireh ên herêmî û navneteweyî.
Çareseriyên ji bo bidawî kirina dagirkeriyê
biguhêreJi dema hilweşandina rejîma Esed ve, hikûmeteke veguhêz hatiye avakirin, da ku hilbijartin bêne kirin û piştre gav bi gav pirsgirêkên heyî yên welat bêne çareser kirin. Yek ji van jî wê li ser herêmên bakur ên ku ji aliyê dewleta tirk ve hatine dagirkirin be.
Çareseriyeke muhtemel a ji bo bidawîkirina dagirkeriya dewleta tirk li bakurê Sûriyeyê pêwîstî bi danûstandinên dîplomatîk, zextên navneteweyî û hevkariya herêmî heye. Pêşî, pêvajoyeke aştiya berfireh ji bo Sûriyê divê di bin çavdêriya Neteweyên Yekbûyî de ji nû ve bê aktîvkirin û hemû aktorên bandordar, di nav de Tirkiye û nûnerên kurdan, bên ser maseya danûstandinan. Armanc divê peymanek be, ku yekparçebûna axa Sûriyê garantî bike û garantiyên ewlehiyê yên li ser sînorê Tirkiyê pêşkêşî Tirkiyê bike, da ku tirsa xwe ya derbarê sînorên xwe ji holê rake.
Vekişîna hêzên Tirkiyê û çekdarên hevalbendên wê bi çavdêriya navdewletî karibe gav bi gav çêbibe, ligel vegera xelkê awarebûyî di bin parastina Neteweyên Yekbûyî de. Ji bo misogerkirina vegeran, alîkariyên nûavakirinê yên berfireh dê hewce be, ku divê ji hêla civaka navdewletî ve bê fînanse kirin, ji bo vegerandina binesaziyê, dezgehên perwerdehiyê û lênihêrîna tenduristî li deverên zirardar.
Di bin çavdêriya Neteweyên Yekbûyî de avahiyeke îdarî ya pir-etnîkî dikare bê avakirin, ji bo sivikkirina aloziyên di navbera kurd, ereb û komên din de. Di heman demê de, divê hêzên ewlehiyê yên ku cihêrengiya etnîkî ya herêmê nîşan dide, bêne perwerdekirin, da ku rê li ber êrîş û xirabkirina desthilatê bigirin. Projeyên aborî yên ku hemî civakan tevdigerin dikarin bên piştgirî kirin, ji bo aramkirina herêmê di warê aborî de û çêkirina bingehê ji bo pêkvejiyana aştiyane. Di heman demê de divê Tirkiye bi zextên dîplomatîk û teşwîqên aborî were îqnakirin, da ku dev ji siyaseta xwe ya dagirkeriyê berde.
Diyaloga herêmî ya di navbera Tirkiye, Sûriye û aktorên kurd de dê ji bo avakirina hevbaweriyê girîng be. Di vir de navbeynkarên wek YE an DYA dikarin roleke sereke bilîzin.[13]
Çavkanî
biguhêre- ^ "Erdogan: Operasyonên "Mertala Firatê" li Sûriyê Dê Berdewam Bibin". Voice of America. 9 kanûna paşîn 2018. Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.
- ^ Bildung, Bundeszentrale für politische (26 kanûna paşîn 2018). "Türkische Militäroffensive". bpb.de (bi almanî). Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Barış Pınarı Harekâtı hakkında neler biliniyor?". BBC News Türkçe (bi tirkî). 11 çiriya pêşîn 2019. Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Skirmishes Mar Fight Against IS in Northern Syria". web.archive.org. 13 nîsan 2017. Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Turkey's Gradual Efforts to Professionalize Syrian Allies - Carnegie Endowment for International Peace". web.archive.org. 20 çiriya paşîn 2018. Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Turkey's Syria offensive explained in four maps" (bi îngilîziya brîtanî). 9 çiriya pêşîn 2019. Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Is Turkey responsible for violations of Human Rights in Northern Syria? - L'Osservatorio: research centre on civilian victims of conflicts". www.losservatorio.org (bi îngilîziya brîtanî). Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Turkey's Demographic Engineering in Syria's Afrin Region: A Closer Look". Middle East Forum (bi îngilîziya amerîkî). 9 kanûna pêşîn 2024. Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Ciwan Îso: Li Serê Kaniyê tenê 44-45 Kurd mane". www.rudaw.net. 27 kanûna pêşîn 2024. Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Afrin'deki öğrencilere Türkçe öğretecekler". www.aa.com.tr. Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Suriye'nin kuzeyinde Türkçe rüzgarı! Güvenli bölge, Türkçe ile ilmek ilmek işleniyor". Sabah (bi tirkî). Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Syria: Abuses, Impunity in Turkish-Occupied Territories | Human Rights Watch" (bi îngilîzî). 29 sibat 2024. Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Angenommene Texte - Der türkische Militäreinsatz im Nordosten Syriens und seine Folgen - Donnerstag, 24. Oktober 2019". www.europarl.europa.eu (bi almanî). Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2024.