Curnê Reş

Navçeya Curnê Reşê
Navçeya Curnê Reşê
Navçe
	Hilvan
	Navçeya Curnê Reşê
	Koordînat: 37°35′11″Bk 38°57′18″Rh / 37.58639°Bk 38.95500°Rh
Welat	Bakurê Kurdistanê
Dewlet	Tirkiye
Parêzgeh	Riha (parêzgeh)
Serbajar	Curnê Reş
Hejmara bajarokan	1 bajarok
Hejmara gundan	61 gund
Qada rûerdê
• Giştî	1.278 km2 (493 sq mi)
Bilindahî	590 m (1940 ft)
Nifûs (2009)	40.083
• Berbelavî	31,4/km2 (81/sq mi)
• Serbajar (2009)	20.855
Koda postayê	63900
Koda telefonê	(+90) 414
	biguhêre

Navçeya Curnê Reş (1928: حلوان ^[2] (Ḧilvan), bi tirkî: Hilvan, bi osmanî قره جورون Karacurun) yek ji navçeyên parêzgeha Rihayê ye û li bakurê parêzgehê disekine. Rûbera wê 1.111 km2 ye^[3], nifûsa wê jî 42.218 e (2022)^[4]. Ji Rihayê 55 km dûr e û li bakur-rojavayê sînora xwe bi parêzgeha Adiyemanê re heye.

Curnê Reş di sala 1926an de bû navçe û bi Rihayê ve hat girêdan. Bilindahiya navçê ji rûyê avê 600 m ye. Aborî bi giranî li ser xwedîkirina ajalan û çandiniyê ye. 2 nehiye, 62 gund û 33 mezre girêdayî navçeyê ne. Pirraniya mezreyan ji aliyê dewletê ve hatine valakirin.^{[çavkanî hewce ye]}

Dîrok

Dîroka navçeya ya Curnê Reş ne diyar e, lê şopên şaristaniyên kevnar yên ji serdemên cûda hatine dîtin. Lêkolînên dîrokî nîşan didin ku yekemîn niştecihbûna herêmê li ser girekî ku ji Serdema Bronz derdora 4000 BZ hatiye avakirin. Ev wargeha sereke di nav xelkê de wek Pala Gir tê zanîn. Li wê derê hawanên ji bazaltê hatine dîtin, yên ku ji bo hilberîna genim hatine bikaranîn.^[5]

Di sedsala 19an de eşîrên kurd yên koçer li vir bi cih bûne û ji ber rengê reş ê bazaltê navê Curnê Reş dane wargehê.

Newala Çorî

Gotara bingehîn: Newala Çorî

Newala Çorî, Newala Çorê, Newala Çolê (bi tirkî: Nevali Çoli) wekî yek ji şûnewarên neolîtîk ên herî kevn ên mirovatiyê tê hesibandin û ji Göbekli Tepe 50 km dûr e. Di navbera salên 1983-1991ê de vedanên arkeolojîk ji hêla profesor Harald Hauptmann ve hatine kirin. Di çarçoveya projeya GAPê de bendav hatin lêkirin û ev wargeha arkeolojîk kete bin ava bendava Ataturkê.

Erdnîgarî

Li rojhilatê Curnê Reşê Qoser, li rojava navçeyên Akçakale û Harranê, li başûr Sûriyê û li bakur jî navçeya Wêranşarê hene.

Aborî

Aboriya navçeyê li ser çandinî û sewalkariyê ye. Berhemên çandiniyê yên sereke yên ku tên çandin pembû, ceh, genim, hênik, nîsk, ceh, nîsk, bîber, bexçe, pîvaz û sîr in. Digel vê yekê, hêşînahiyên pîşesaziyê, fistiq, zeytûn, zebeş, mêwe, tirî, mêwe û sebze tên çandin. Piştî ku li Curnê Reşê ava avdanê hat dayîn, hilberîna pembû gelekî zêde bû. Çandinîya Curnê Reşê wekî li tevahiya parêzgeha Rihayê ji aliyê cotkarên xwediyê erdên mezin ve tê serdest kirin. Ji destpêka şerê navxweyî yê Sûriyê ve, penaberên sûrî wek karker tên xebitandin

Ajaldarî çavkaniyeke din a dahata xelkê navçeyê ye û dewar, pez û bizin jî li deverên çiyayî û zirav tên xwedîkirin. Rûn, penêr, hirî, çerm, şîr û goşt tê hilberandin. Li navçeyê wek dezgeheke pîşesazî, siloyên Ofîsa Berhemên Axê, kargeheke xwarinê û fabrîqeya pakkirina nîskê hene.

Santrala Enerjiya Rojê ya Neteweyî

Bi însiyatîfa hevpar a TUBITAK-Wezareta Enerjiyê û TÎGEMê, xebatên ji bo avakirina Santrala Tavê ya Pîlot a bi kapasîteya 10 MW li Kargeha Curnê Reşê hat destpêkirin. Bi vî havî projeya MÎLGESê (Santraliya Enerjiya Rojê ya Neteweyî) hat nirxandin û qebûlkirin.

Siyaset

Curnê Reş wek yekemîn şaredariya tevgera kurdan a li bakurê Kurdistanê tê zanîn, lewma xwedî girîngiyeke taybet e ji bo bidestxistina mafên kurdan li Tirkiyê. ^[6]^[7]

Rihê hevşaredariyê

Tovên yekem ên hevşaredariyê di hilbijartinên 6ê gulana 1979an de li Curnê Reşê hatin çandin. Di hilbijartinên şaredariyê de namzetê kurd Nadir Temel bi wergirtina piraniya dengan bû şaredar. Saadet Yavuz, Emîne Haciyusufoglû û Durre Kaya ji bo endamên meclîsa şaredariyê hatin hilbijartin û bi Nadîr Temel re hevşaredarî kirin. Bi vî havî cara ewil hevşaredarî li tevahiya Tirkiyê hate kirin.

Jinên kurd û siyaset

Bi serketina şaredariyê re deriyê şaredariyê cara ewil ji jinên kurd re hat vekirin. Durre Kaya ku bi Saadet Yavuz û Emîne Haciyusufoğlu re ket meclisa Şaredariyê, bi Nadîr Temel re şaredarî kir û ev yek ji aliyê her kesî ve hat qebûl kirin.

Di dîroka kurdan de jinên kurd cara yekem bi awayekî aktîf li Curnê Reşê tevlî siyasetê bûn. Ji ber ku şaredarî ji aliyê çend kesan ve dihat birêvebirin, hevşaredarên jin nûnertiya berjewendiyên jinên Kurd dikirin û ev bû mînakek bêhempa ji bo Tirkiyê û bakurê Kurdistanê.

Derbeya leşkerî

Nadir Temelê ku di demeke kurt de destkeftiyên mezin bi dest xist, di 12ê Îlonê de hat girtin û îşkence lê hat kirin. Temel û hemû endamên meclîsê ji wezîfeyê hatin dûrxistin û qeymeqam Taykan Ataman weke qeyûm hat tayînkirin.

Hilbijartinên herêmî yên 2024an

Di hilbijartinên herêmî yên 31ê adarê 2024an de partiyek kurd bi serkeftina DEM Partiyê piştî 44 salan ji nû ve şaredariyê bidest xist. Lê ji ber şewitandina dengan ji aliyê hevgritiyên berendamê Ak Partiyê ve, hilbijartin hat îptal kirin. Di dîmenên ku li ser medyaya civakî hatin weşandin de hat dîtin, ku çenteyên dengan şewitîne. Hat îdiakirin ku kesên deng şewitandine xizmên namzetê AK Partiyê ne.^[8]

Hilbijartin di 2ê hezîrana 2024an de hatin dubarekirin û namzedên kurd ên DEM Partiyê bi ferqeke mezin şaredarî bi dest xistin.^[9]

Wargehên dîrokî û turîstîk ên Curnê Reşê

Şikefta Karûtê
Bermayiyên dîrokî yên gundê Qentaran
Bîra Şor
Bermayiyên Birçikê
Bermayiyên gundê Fîkê
Şikefta Xoşînê
Şikefta Mişmişê
Bermayiyên li gundê Garoza Jor, Deverê
Şikefta Henikê (bi tirkî: Inik Magarasi)
Bermayiyên li Curnê Reş, Helîn, Palagir, Kepîr, Xozan, Hemdîn, Malwêran, Naçar, Sêvilan

Çavkanî

^ tuik, 2009
^ Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları. İstanbul: Hilal Matbaası, T. C. Dahiliye Vekaleti Nüfus Müdiriyet-i Umumiyesi Neşriyatından. 1928.
^ "Untitled Page". www.e-icisleri.gov.tr. Roja gihiştinê 5 gulan 2024.
^ biruni.tuik.gov.tr https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=en. Roja gihiştinê 5 gulan 2024. {{cite web}}: |title= kêm an vala ye (alîkarî)
^ "Tarihçe – Hilvan Belediyesi" (bi tirkî). Ji orîjînalê di 5 gulan 2024 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 5 gulan 2024.
^ "Devlette Hilvan telaşı". YeniOzgurPolitika.com (bi tirkî). 2 nîsan 2024. Roja gihiştinê 2 hezîran 2024.
^ "Hilvan seçimi neden bu kadar önemlidir?". Yeni Yaşam Gazetesi | Yeni Yaşam (bi tirkî). 24 gulan 2024. Ji orîjînalê di 2 hezîran 2024 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 2 hezîran 2024.
^ "Şanlıurfa'da "oy yakılma" soruşturmasında yedi kişi tutuklandı". VOA Türkçe (bi tirkî). 7 nîsan 2024. Roja gihiştinê 2 hezîran 2024.
^ "Urfa Hilvan'da seçimi DEM Parti kazandı". bianet.org (bi tirkî). Roja gihiştinê 2 hezîran 2024.

[1] tuik, 2009

[2] Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları. İstanbul: Hilal Matbaası, T. C. Dahiliye Vekaleti Nüfus Müdiriyet-i Umumiyesi Neşriyatından. 1928.

[3] "Untitled Page". www.e-icisleri.gov.tr. Roja gihiştinê 5 gulan 2024.

[4] biruni.tuik.gov.tr https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=en. Roja gihiştinê 5 gulan 2024. {{cite web}}: |title= kêm an vala ye (alîkarî)

[5] "Tarihçe – Hilvan Belediyesi" (bi tirkî). Ji orîjînalê di 5 gulan 2024 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 5 gulan 2024.

[6] "Devlette Hilvan telaşı". YeniOzgurPolitika.com (bi tirkî). 2 nîsan 2024. Roja gihiştinê 2 hezîran 2024.

[7] "Hilvan seçimi neden bu kadar önemlidir?". Yeni Yaşam Gazetesi | Yeni Yaşam (bi tirkî). 24 gulan 2024. Ji orîjînalê di 2 hezîran 2024 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 2 hezîran 2024.

[8] "Şanlıurfa'da "oy yakılma" soruşturmasında yedi kişi tutuklandı". VOA Türkçe (bi tirkî). 7 nîsan 2024. Roja gihiştinê 2 hezîran 2024.

[9] "Urfa Hilvan'da seçimi DEM Parti kazandı". bianet.org (bi tirkî). Roja gihiştinê 2 hezîran 2024.

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]