Portal:Dîrok
Portalên Wîkîpediya: Dîn • Dîrok • Erdnîgarî • Huner • Jînenîgarî • Matematîk • Teknolojî • Zanist
Portala Dîrokê
History by Frederick Dielman
Dîrok an jî tarîx lêkolîna zanistî ya zemanê berê ye ku bûyerên berê li gorî konteksta kronolojiyê û çavkaniyan bi sedem û netîceyên xwe bi awayekî rexneyî tên nirxandin. Pisporên dîrokê dîroknas (dîrokzan, dîrokvan) in. Dîroknas di lêkolîna zemanê berê de çavkaniyên tarîxî yên wekî belgeyên nivîskî, tecribeyên devkî, nîşanên xwezayî û objeyên maddî wekî berhemên hunerî bi kar tînin.
Dîroknas bi riya vegotinan hewl didin ku zemanê berê fêm bikin û pêşkêş bikin. Bi gelemperî li ser kîjan vegotin bûyerekê herî baş rave dike û li ser muhîmiya sedem û netîceyên wan yên cuda nîqaş dikin.
Herodot, dîroknasekî yewnan ê sedsala 5an, di nav tradisyona rojavayê de wek "bavê tarîxê" tê nasîn, tevî ku carinan jê re "bavê derewan" jî hatibe gotin. Li gel Tûkûdîdesî, wî bingehên lêkolîna tarîxa mirovahiyê ya modern damezrand. (Gotarê bixwînê...)
Gotarên dîrokê
-
Keremê Qolaxasî an jî Kerem Begê Zîrkanî (bi tirkî: Zirkanlı Kerem Bey an jî Kolağası Kerem Bey ) yek ji şervanên kurd ên di serhildanên Şêx Seîdê Paloyê û serhildanên Agiriyê ye. (Gotarê bixwîne...) -
Êrîşa li ser kluba Reinayê ya Stembolê 2017, êrîşeke bi çekan e ku di 1ê kanûna mezin a 2017'an de li kluba şevê ya bi navê Reina ya Ortakoya Beşiktaşa Stembolê (Tirkiye) çêbû. Hat ragihandin ku di êrîşê de 39 kes hatine kuştin û zêdeyî 69 kes jî birîndar bûne. Tê bawerkirin ku kiryarê(n) êrîşê rêxistina Daiş e.
Hat zanîn ku ew êrîşkar 7 deqîqeyan li cihê bûyerê maye, ketober gule reşandine, kincên xwe guherandine û wiha derketiye. (Gotarê bixwîne...) -
Hanî, weke xwûdayekî piçûk tê tefsîrkirin. Di dema Akad de navî wê tê kifşkirin. Weke xwûdayê bahozê derdikeve pêş. Têkiliya wî bi Adad re tê danîn. (Gotarê bixwîne...)
-
Ariyaramna (farsiya kevn:Ariyāramna, yewnanî:Ἀριαράμνης ) kurê Çîspîş û kalikê Daryûsê Mezin e. Di serdema împeratoriya Medî de weke satrapekî girêdayî medan bû. Wî satrapiya Persiya birêve dibir.
Navê wî tê wateya; aramî anî aryanan e.
Navê Ariyaramna di nivîskên Bêstûnê de derbas dibe. (Gotarê bixwîne...) -
Frawartiş (Fravartish) an Fraortis (Phraortes) hikûmdarekî ji hikumdarên Medyayê bû ku paş Deyoses desthilatya Medyayê girt dest û 22 sal (655-633ê beriya zayînê) hikûm kir.
Le katî hatine ser textî Frawartiş, hozî skayî ke tîreyekî şerxir u cengawer bûn le dewruberî golî urmêda dejiyan. parsekanîş le başûr dejiyan. Frawartiş herdem hewlî deda ke snûrgey împiratorîî mad berbilawtir bika, ewe bû hêrşî birde ser parsekan u melbendekeyanî xste jêr deselatî xoy u qelemrewî împiratorîî madî berîntir kird. Belam ew le xuliyaî eweda bû ke hêrşîş berête ser împiratorîî aşûr u kotayî be zolm u stemî asûriyekan bênê u gelê netewe ke naçar bûn bac u pîtak u serane be asûriyekan biden le jêrî ew bêdadiyeda rizgar bikat. (Gotarê bixwîne...) -
Serhildana Motkiyê sala 1927an de di navbêra 26ê gulan û 25 tebaxê de li bajarê Bedlîs, navçeya Motkiyê dest pê kiriye. (Gotarê bixwîne...)
-
Almanyaya Nazî, navê nafermî yê Almanyayê ye ku di serdema Adolf Hitler de, ji sala 1933an heta 1945an hatiye bikaranîn.
Di wê serdemê de Adolf Hitler ji Partiya Karkerên Alman a Nasyonalsosyalîst desthilatdarî ya Almanyayê dikir. Hinek caran bi wê serdemê Împeratoriya Sêyem (bi almanî: Drittes Reich) tê gotin. Naziyan digotin ku wan li dû Împeratoriya Yekem (Împeratoriya Romê ya Pîroz) û Împeratoriya Duyem diçin. (Gotarê bixwîne...) -
Nexşeya dewleta Mîtanî û peytexta wê Waşşûkanî
Waşşûkanî paytexta dewleta Mîtanî bû û gelek mezin bû. (Gotarê bixwîne...) -
Utnapîştim, navê wî di destana Gilgamêş de tê ziman. Weke kalekî pîr û yê ku ji aliyê xwûdanan ve hatî hilbijartin tê dîtin û zanîn. Di destenaê de tê gotin ku Xwûdanan cihek ji wî re çêkirîya û kifşkirîya ku ew lê bijî û li wir nemir bê. Gilgamêş, wê dizanê û dike ku xwe bigihêne wir û wî.
Utnapîştim, tê gotin ku ew Nûh Pêxember a. Nebî nuh, tirba wî, li Cizîra bota ya li ber ava diclê ya. Di nava kurdan de, heta roja me jî, tê bawer kirin ku "nebî Nuh, 960 sala jiyan kiriye". (Gotarê bixwîne...) -
Qin Shi Huang
Qin Shi Huang (çînî: 秦始皇; "Qín Shǐ Huáng", xwendin: Çîn Şi Huanx), (B.Z. 247 - B.Z. 210), yekemîn împaratorê Çînê û damezrînerê xanedana Qin e.
Wî dîwarê mezin yê Çînê li hember Hunan û eşîrên din ava kir. Li Çînê yekemîn fermandariya dewleta burokratî ya navendî ya yekbûyî hate damezrandin. Ewî ji bo hemû kesî zagonek, yekîtîya pereyê, rê, standardên pîvanê û dirêjahî yê, standartkirina nivîsandinê pêk anî. Wî ferman da ku hemî pirtûkên ku ji hêla zanyarên Konfusyus ve hatine nivîsandin hilweşînin da ku gel kevneşopiyên kevn ji bîr bikin. Ev çalakî wekî "şêwitandina pirtûkan" kete dîrokê. Ewî li şûna Konfusyustî, legalîtî anî. (Gotarê bixwîne...) -
Şoreşa Sibatê (bi rûsî: Февральская революция, lat. Fewralskaya rewolyuziya) di sala 1917an de li Çariya Rûsyayê hatibû holê bû. Bi encamê vê şoreşê re Çar Nicholas II ji texta xwe bû û şoreşê dawiya Çariya Rûsyayê anî. Li şûna çariyê jî Hikumeta Bihorbara Rûsyayê hat pêkanîn û prens Georgy Lvov hate serê wê hikmetê. Çend mehan pê re wexta raperînên di mehayê pûşperê, de yên ko wek Rojên Pûşperê dihatin nav kirin de, ew ji wê erkê bû Û Alexander Kerensky derbaza şûna wî bû. Ew Hikumeta Bihorbara Rûsyayê hikumeteka bi li hev hatina lîberal û Sosyalîstan re hatibû pêkanîn bÛ û armanca wanê bingeh reformên polîtîk û saz kirina Rûsyayê ko ji hêla meclîseka federatîf dihat karger kirinbû.
Şoreşa Sibatê gorî salnameya Gregorian di adarê 1917an de hatibû holê, lê bo ko di wê demê de Rûsyayê salnameya Julian bikar dianî, gorî wê texwîmê di Sibatê de hatibû holê. (Gotarê bixwîne...) -
Erdên herî mezin ên ku împeraratoriya Romayê bi bidestxistina Traianus re gihîştin
Pax Romana (27 BZ - 180 PZ) bi latînî tê wateya Aşitiya Romê. Ew ji bo serdema aramî ya dirêj a împeratoriya Romê tê bikaranîn. Ev gotin ji hevahengiya carinan hişk a serokên serhildêr û dewletên ku di navbera wan de di bin serweriya erî û zagonên Romî de şer dike de derket. Augustus Caesar, serokê li Romayê yê ku "Pax Romana" peyda kir. (Gotarê bixwîne...) -
Aedilis çîneka kardarayê (memûrî) ku di Komara Romê de cîh digirtibû. Ewna karbidestên temîr û çêkirinê avahî û mizgeftên gelemperiyê bûn. Ewna salê carekê nîvî ji pleban nîvî jî ji patrîsyanan dihatin hilbijartin. Ew cara pêşin di sala 494 b.z. de aedilis li Romê hat saz kirin. (Gotarê bixwîne...)
-
Serekî bronz ku bi texmînî Sargon an jî neviyê wî Naram-Sin nîşan dide.
Sargon, keyê Sargon, berî zayinê di navbera 2334 -2279 de desthilatî kir. Bi navê "Sargonê Akadî" jî tê zanîn. Bi akadî, jê re "Šarukinu" dihat gotin. Sargon, weke avakerê xanadana Akad jî tê zanîn. Di dema wî de, temenê împaratoriyekê wî avêt. Tê gotin ku yê ku temenê têgihiştina împaratoriya cihanî da avêtin ew bû. Di dema wî de, bindestkirina herêman bû. Wî jî, ji Damascûs heta ku digihişt geleke herêmên anatolîa, kirina, xwest ku bike bidestê xwe de. Wî, xwest ku împaratoriyaka cihanî ava bike.
Sargon, girîngîya ew bû ku wî dawî li demeka dewletî ya ku bi oldaran dihat bi vê re birin hanî. Wî, temenê dewleteke ku bi memûr û sazîyên dewletê were bi rê ve birin avêt. Ew û cerba wî, bi ilham ji împaratoriyên ku wî piştre werin. (Gotarê bixwîne...) -
Spartakûs (bi latînî: Spartacus; bi yewnaniya kevn: Σπάρτακος, Spártakos, lat. Spártakos) (z. 109ê berî zayînê – m. 71ê berî zayînê), gladyator û serdarê koleyan bû ku berî zayînê li Romayê bi koleyan re li dijî komara Romayê serhildan pêk anî.
(Gotarê bixwîne...)Ev gotara kurt şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?)
Wêneyên bijartî
-
Îhsan Nûrî Paşa û jina wî Yaşar Xanim -
Wênenîgariyeke Pirtûkxaneya Îskenderiyê -
-
Dîmenekê çandinî ya xelkê Misirê.
.jpg)
Di dîrokê de îro
Bûyer
- 1920 – Azerbeycan tevlî nav Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst bû.
- 1936 – Prens Farûq di 16 saliya xwe de bû melikê Misirê.
- 1937 – Yek ji serokên Serhildana Dêrsimê Elîşêr û Zarîfe Xanim, bi awayekî bê dadgeh ji aliyê hêzên dewleta Tirk ve hatin şehîdkirin.
- 1941 – Hêzên Naziyan Yewnanîstanê dagir kir.
- 1952 – Dwight D. Eisenhower gava ku Fermandara Mitefiq yê Bilindtirîn bû, ji NATO'yê îstîfa kir.
- 1960 – Piştî bûyerên li Enqere û Stenbolê qewimîn, li her du bajaran rêvebiriya leşkerî hate îlankirin.
- 1969 – Serokkomarê Fransayê Charles de Gaulle îstîfa kir.
- 1992 – Li Efxanistanê mûcahîdan rêvebirî bi destxistin.
- 1994 – Rojnameya Ozgur Ulkeyê dest bi weşanê kir.
Jidayîkbûn
- 1758 – James Monroe, serokdewletê DYA'yê
- 1838 – Tobias Asser, avuqata Holendayî
- 1937 – Serokê Îraqê Sedam Huseyn, ku bi çekên kîmyawî li Helebceyê komkujiyeke kiribû
Mirin
- 1945 – Benito Mussolini, rojnamevan û siyasetmedarê îtalî, serokwezîrê Îtalyayê yê 27'em
- 1954 – Léon Jouhaux, sendîkavanekî Fransî, xwediyê Xelata Nobelê
Kategorî
Ji bo dîtina binkategoriyan pê li [►] bike