|
== Mijîna ronahiyê û çalkbûna ronahiyewergiran ==
[[Wêne:1415 Retinal Isomers ku.jpg|thumb|367x367px|Gava tîrojên ronahiyê li ser rodopsînê dikevin, retînal enerjiya fotonan dimijîne û şeweyî xwe ya cis-retînal diguherîne retînala all- transê û ji rûyê rodopsînê dûr dikeve, loma şeweyê rodopsînê digugere.]]
[[Demarexane]] di rewşa asayî de, ango dema ji hawirdor kartêkir wernagirin, di qonaxa bêhnvedanê da ye. Ev rewşa xaneya demarê wekî [[Erkê kar|cemsergirî]] (bi îngilîzî: ''polarization'')tê navkirin. Di qonaxa cemsergirî de, cogên sodyumê yên li ser parzûna xaneyê girtî ne. Di navbera herdu aliyên parzûna demarexaneyê de cudahiya bargeyê elektrîkê peyda dibe. Ev bargeyê elektrîkî ji ber hebûna iyonan çê dibe. Aliyê hundirê parzûnê bi bargeyê negativ, aliyê derveyî parzûnê jî bi bargeyê pozîtiv ve barkirî tê hiştin. Lê ev rewş ji boy ronahiyewergiran ne wisa ye. Demarexaneyên ronahiyewergiran, di qonaxa bêhnvedanê de ango gava tîrojên ronahiyê li ser wan nakeve, di rewşa berevajîbûna cemsergiriyê de (bi îngilîzî: ''depolarization'') dimînin<ref name="Campbell"/>. Di vê qonaxê de cogên sodyumê yên ronahiyewergirê vekirî ne û di heman demê de ji kotahiya [[Gehînkeya kîmyayî|gehînkeyî]] ya ronahiyawergirê demareguhêzer a bi navê glutamet tê derdan. Glutamet di [[Gehînke|gehînkeqelîşê]] de derbasî ser [[Dendrît|dendrîta]] demarexaneya ducemserî dibe. Ji ber derdana glutametê xaneya ducemserî di rewşa cemsergiriya hîper de dimîne. Loma ji xaneya ducemserî ber bi xaneyên girêk demareguhêzer an jî demareragihandin nayê şandin, ji ber vê rewşê, cemsergiriya xaneyên girêk hilnaweşe, ji xaneyên girêk sînyal naçe demarên bînînê. Tûkila mejî ji demarên bînîne ragihandin nagire, di mejî de têgihîştina bînînê peyda nabe, loma mirov di tariyê tiştan nabîne.
Di ronahiyê de rodopsîna xaneyên çîlkeyî û fotopsîna xaneyên qoçekî tîrojên ronahiyê dimijin. Ji vê gavê şûn ve berteka herdu cor ronahiyewergir, xaneyên çîlkeyî û yên qoçekî hema mîna hev in, lê ji ber ko xaneyên qoçekî sê cor in, çalakiya her yekî li gor rengê ronahiyêk taybet e. Ango li gor hebûn an jî nebûna rengên kesk, sor û şîn xaneyên koçekî çalak dibin an jî di rewşa berevajîbûna cemsergiriyê de dimînin.
Gava tîrojênçav bi ronahiyê live serrûbirû fotopsînê(dimîne, opsîn+11-cis-retînal) dikevin,a retînalbeşa enerjiyarodopsînê fotonanji dimijînealiyê ûfotonên şeweyîronahiyê xweve yatê cis-retînalguhertin diguherîne retînalaboy all- transê û ji rûyê opsînê dûr dikevetrans-retînalê<ref name="OpenStax, BiologyAnatomy & Physiology"/>, loma şeweyî opsînê digugere. BiEv guherînarewş retînalmîheng û opsînêşeweyê dirodopsînê ronahiyewergirdiguherîne. deGuherîna çalakiyarodopsînê rêzereaksiyonan dest pê dike,bandor li dawiya dawîser cogên sodyumê(Na<sup>+</sup>) yên li ser parzûna beşa derve ya parzûnaxaneya ronahiyewergirêçîlkeyî dike, cogên sodyumê tên girtin. Bi girtinavî cogênawayê sodyumê,bargeya sodyumelektrîkî diya nav xaneyê deû berhevderveyî dibexaneyê diguhere. Xaneya çîlkeyî dikeve rewşa cemsergeriye û derdana demareguhêzer (glutamet) tê sekinandin. Bi kêmbûna glutametê, dicemsergeriya xaneya ronahiyewergirducemserî dehildiweşe. dawîÎcar liji rewşademarexaneya berevajîbûnaducemserî cemsergiriyêdemareguhêzer tê derdan. Xaneyên ducemserî bi xaneyên girêk ve girêdayî ne, ronahiyewergirloma dikevedemareguhêzer rewşali cemsergiriyaser hîperxaneyên girêk bandor dike û erkê kar dide destpêkirin. DiSînyalên cemsergiriyabînînê hîpertê deşandin derdanaboy glutametêtûkila disekinemejî. NebûnaHerwisa glutametêbi îcarguherîna xaneyarodopsînê ducemserîopsîn ji cemsergiriyaretînalê hîperdiqete derdixe,û bêreng dimîne ev rewş wekî rengbirin( bi înglîzî: bleaching) tê navkirin. Xaneyên çîlkeyî di xaneyadema ducemserîrengbirinê de berevajîbûnabersîva cemsergirîronahiyê rûnadin dideû çalak nabin. JiAll-trans-retînal demarexaneyênên ducemserîji demareguhêzeropsînê diqetin, an tên enbarkirin an jî tê derdanguhertin boy 11-cis-retînal, paşê boy ji nû ve çêkirina rodopsînê, tê şandin boy xaneyên çîlkeyî. Xaneyên çîlkeyî di tariyê de cardin ji opsîn û 11-cis-retînalê rodopsîn çê dike<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/>. Demareguhêzer di xaneyên girêk de erkê kar dide destpêkirin, bi vî awayê demareragihandin ji xaneyên girêk , bi navbeynkariya demarên bînînê ber bi navenda bînînê ya tûkila mejiyê ve tên şandin<ref name="McGraw-HillBiology with Physiology"> LososSimon, E. J., MasonDickey, KJ., Johnson,GL., RavenReece, PJ. B., & SingerBurton, SR. A. (20162018).Campbell Essential Biology with Physiology (11th6th ed.). New YorkNewyork, NYUnited States: McGraw-Hill EducationPearson.</ref> . Di mejî de li gor ragihandinên xaneyên qoçekî, têgihîştina bînîna rengîn rû dide.
== Rêbaza rûdana bînînê ==
|
