[[Mezopotamya]] û Kurdistan ew welatin[[welat]]in ku cara[[car]]a [[yekem]] [[mirovahî|mirovahiyê]] dest bi jiyanê kiriye. BZ 6 hezar sal [[şop]] hatine dîtin ku mirovan li ser vê xakê[[xak]]ê dest bi jiyanê kirine [[gund]] û [[bajar]] avakirine[[avakirin]]e û çandinî[[çandin]]î pêşxistine. Di cîhanê de ewil qesir û xan, çandûhûner, stran û helbest, zanyarî û teknîk li ser vê xakê hatine çêkirin. Bingeha xwe ya zanyarî ji dewleta Sumeran digre. Dewleta Sumeran li başurê Iraqê dewleta xwe avakiribûn. Dema mirov diroka Sumeran lêkolîn dike, weke bingeha felsefeya jiyanê derdikeve pêşberî mirovan. Zanyarên Iro jî, ji xwe dewleta Sumeran û hewildanên wan yên afirandêriyê, wek Sumerologî yanî Zanyariya Sûmeran, bi nav dikin. Sisitema Bajarvanî, binesazî wek sistema kanalên avê, perestgeh û temsildarên perestgehan ji aliyê Sumeran ve hatine pêşxistin. Her wiha Hûnera nexş û nîgar ya destan ji aliyê heman dewletê ve ku di erdkolanan de peyda kirine, hatiye destpêkirin.
Işaretên zanyarî yek ji wan peydakirina xetên nivisa bizmarîne. Cara yêkem alfabe ji aliyê Sumeran ve hatiye peyda kirin. Bi hezaran tablet yên nivîsên li ser keviran hati bûn çêkirin ji aliyê argologan ve hatine bidestxistin. Her wiha di cîhanê de çîroka yêkem ya bi navê Gilgamîş li Mezopotamya serdema Sumeran BZ 2700 salan de hatiye nivîsandin. Bingeha Qanûna îro ya cîhanê ji aliyê Hamurabbi ve hatiye amadekirin û pêk anin. Li gorî lêkolînên zanistî, Zimanê Samiyan bingeha xwe ji Zimanê Sumeran digre. Zimanê Erebî, İbrî yê Akadî û yê Asuriyan ji heman familiyêne. Li gorî pêşketina şaristaniyê jî, ev yek mirovan iqna dike. Yanî ev dewletene ber bi qontarên çiyayên Zagrosê ve sinurên xwe berfireh kirine.
