Monosakarîd: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
B HC: Zêdekirina Kategorî:Biyolojî |
BKurteya guhartinê tine |
||
Rêz 1:
Wateya ‘mono-’ ‘’yek’’ ; a sakkarîd ‘’şekir’’ e. Ango wateya monosakkarîd; [[karbohîdrad]]ên yek şekirî ye. Ji ber ku tenê ji molekulek pêk tê, monosakkarîd wekî şekira hêsan tê bi nav kirin. Monosakkarîd ji boy karbohîdradên [[makromolekul]], [[monomer]] in. Monosakkarîd li gor hejmara karbonên molekulê tên rêz kirin.
Di [[xane]] û şaneyên zîndeweran de herî zêde monosakkarîdên sêkarbonî, pênckarbonî û şeşkarbonî heye. Molekula sêkarbonî wekî trioz, a pênckarbonî wekî pentoz û a şeşkarbonî jî wekî hegzoz tê bi nav kirin. Di nav molekula monosakkarîdan rêjeya Karbon, Hîdrojen û Oksîjenê 1:2:1 e. Ji xeynî deoksîrîboz, pêkhatina hemû monosakkarîdan bi formûla (CH<sub>2</sub>O)n ê tên îfade kirin. Di vî formulê de n hejmara karbonan temsîl dike. Wekî mînak, glukoz monosakkarîdek şeşkarbonî ye, loma formûla wî C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub> ye. Terma karbohîdrad bi kokî ji peyvên Karbon û Avê tê. == Trîoz ==
▲[[wêne:D-Glyceraldehyde_2D_Fischer.svg|thumb|200px|Glîseraldehît trîoz e]]
Monosakkarîdê sêkarbonî ye. Wekî mînak, Glîseraldehîd trioz e. Trîoz dema hilmija xaneyê û dema fotosentezê çê dibe. Lê di xaneyê de molekulên trîoz bi serbixwe namînin, bi hin molekulan ve bi bendên kîmyayî girê dibin û molekulên wekî hegzoz, [[asîda amînî]], glîserol, asîda laktî, asîda pîruvî hwd. çê dikin.
Line 17 ⟶ 19:
Monosakkarîdên şeşkarbonî wekî hegzoz tên bi nav kirin. Glukoz,Fruktoz û Galaktoz hegzoz in. Tehma her siyan jî şîrîn e. Van her sê monosakkarîd jî di nav avê de dibihujin(dihelin). Formula kîmyayî ji boy her sê monosakkarîd jî C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub> e. Hemû cureyên hegzozan ji bo çêkirina [[dîsakkarîd]] û [[polîsakkarîd]]an, dibin molekulên yeke (monomer). Glukoz,fruktoz û galaktoz îzomerên hevdu ne. Ku hin molekul bi formula kîmyayî wekhev bin, lê rêza atomên an jî cihên atomên her molekulê ne yeksan be, vê gavê van molekul wekî molekulên îzomer tên bi nav kirin.
Hemû hegzoz bi eslê xwe ji glukozê pêk tên. Glukoz jî ji madeyên inorganik, bi gavên [[fotosentez]] û [[kemosentez]]ê ji hêla zîndewerên ototrofî tê çêkirin. Monosakkarîd di nav avê de formula zincîrî ya xwe diguherînin formula xelekî yê.
[[wêne:D-glucose-chain-2D-Fischer.png|thumb|
[[wêne:Glucose Fisher to Haworth.gif|thumb|200px|Monosakkarîd di nav avê de formula zincîrî ya xwe diguherînin formula xelekî yê.]]
=== Glukoz ===
| |||