Nîjadkujiya ermeniyan: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Dema şerê dewleta Osmanî û [[Ûris]] di sala [[1876]]'an de [[Ebdulhemîd ê II]] bû Sultan. Wê demê dewleta Osmanî îdî bi nexweşîyanexweşiya mirinê Ketibû. Serhildana [[Bedirxan|Mîr Bedirxanan]] di salên [[1821]]-[[1847]]'an de, dagirkirina Îraqê ji alîyêaliyê Îngilîzan ve, şerê Ûris û çeteyên Ermeniyan û bi serhildana [[Şêx Ubeydulahê Nehrî]] ve dewleta Osmanî ketibû rewşek xirab. Si Hele basdi ermonu.

Dewleta Ûris bi her awayî piştgirîyapiştgiriya Ermeniyan dikir û [[Ermenî]] li dijî dewleta Osmanî sordikirin. Di şerên navbera dewleta Osmanî û Ûris ya di salên [[1877]]-[[1878]]'an de, ErmenîyanErmeniyan bi dewleta Ûris re şerê OsmanîyaOsmaniya dike.

[[Martin Van Bruinessen]] waha dibêje; YekîtîyaYekîtiya Miletan ji bona rê li tevlihevîyatevliheviya Rojhilata Navîn karibin bigirin, di sala 1878an de di Kongira Berlînê de hatin ba hev. Dewleta Îngilîz jî wek Ûris piştgirîyapiştgiriya ErmenîyanErmeniyan digire. Di wê demê çeteyên ErmenîyanErmeniyan li Kurdistan û Stenbolê dest bi qetlîamê kiribûn.

Girêdana Kurdan jî bi dewleta Osmanî re di gumanandabû. Piştî şerê Ûris û Osmanîyan, bona damezirandina dewleteka Kurdî, Serhiladan Şêx Ubeydullahê Nehrî di saala 1988an di dest pêkir. Ji ber van sedemana dewleta Osmanî bi zorûduberan xwe li ser pîyanpiyan digirt.

Dewleta Osmanî di Gulana sala 1915an de fermana nefîyanefiya ErmenîyanErmeniyan derdixîne. Dewleta Osmanî dibêje, biryara nefîyanefiya ErmenîyanErmeniyan ewbûye ku wê Ermenî di şerê navbera Osmanî û Ûrisan de derkeve, piştgirîyapiştgiriya dewleta Ûris bike. Ermanî ber bi Îraq û Suriyê koçberdibin û hinek ji karwanên ErmenîyaErmeniya xwe ji qirkirinê xilasdikin û hinek ji wan di rê de ji alîyêaliyê cendirmê Tirk û Alayên Hemîdîye ve tên kuştin. Ermenî di bin kontirola Ûris de li wanê dewleteka Ermenî avadike, lê umrê vê dewletê pir nakişîne, bi teqwîyekirina eskerên Osmanî, qirkirana herî mezin li Wanê pêk tê. ( Dem: Hezîrana sala 1915an)

Di sala 1916an de dewleta Ûrisi dikeve erdê deleta Osmanî û herema serhedê dagirdike û sala macirîyêmaciriyê dest pêdike. Ermenî bi Ûrisan re bi sedhezaran miltê Kurd û Tirk qirdikin û tola xwe hildidin. Di wê salê de eskerên Ûris Erzincan hatanû Muş û Bîgolê digire û bi milyonana miletê Kurd ji tirsa qirkirinê ber bi alîyêaliyê başûr ve koçberdibin.

Pîrika min yanî Diya bavê min ji me re behsa sala macirîyêmaciriyê dikir û di wê demê de bûkbûye, digot: eskerên Ûris em hemî li nava gund komkirin û paşê jin û mêr û zarok jihevdû qetandin ku her gurubek bixin xanîyekî û bişewutîne. Di nava eskerên Ûris de Ermenî hebûn bi Kurd dizanîbun ew Ermenîyana ji ber qetlîmê revîyabûn û paşê bi eskerên Ûris ve para hatibûn. Paşê me dît qefelkî eskerên din hatin yekê navsal navê wî Xapo bû û xelkê gundî Dadîna girêdayê Qezaya Gimgim (Varto) yê bû û Xapo xelkê gundê me nasdikir û wî nehîşt ku eskerê Ûris me bişewutîne. Piştî esker ji gund derketin, me bişev gud li cî hişt û em berbi başûr birêketin û piştî pênc salan em vegerîyanvegeriyan gundê xwe.

Bi Gorî Martin Van Bruinessen, dewletên Ûris û îngilîz li hev kiribûn ku heryek ji alîyekî de êrişî OsmanîyanOsmaniyan bike ku ji hola rakin. Îngilîz di kavin Îraqê û Ûris ji ji hêlê xwe de herema serhedê dagirdike, lê pîlanên wan lê nayên û bi înqilaba bolşevîkan ve dewleta Ûris ji heremên ku dagirkiribû şûnde dikşe û silehên xwe jî didin Ermenîyan.

Ji ErmenîyanErmeniyan hinekên wan bi eskerên Ûris ve paşvedikişin û hinek ji ErmenîyanErmeniyan jî li Antolayayê belv dibin û dest bi qetlîamê dikin û tola xwe hildidin. Dewleta Osmanî ji salên 1918an hetanî 1920/21ê carekî din dest bi qirkirina ErmenîyanErmeniyan dike. En tên kuştin ji xwe tên kuştin yên mayîn jî xwe disipêrin Komara Başûrê Qafqasyayê. Ev Komar ji alîyêaliyê Ermenî, [[Azerî]] û Gurcîna ve hatibû avakirin, navê wê jî; " [[Komara Başûrê Qafqasyayê]] bû"

Bajar, navçe, bajerok, gund û mezrayên ermenî lê dijîyan, vegerandin gola xwînê. Ev komkujî, wekî komkujîyakomkujiya yekemîn a sed-sala 20'mîn di rûpelên dîrokê de cih digirt.