Îdeolojî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Ev peyv cara pêşîn li sala 1796'ê ji aliyê [[Antoine-Louis-Claude]], [[kont|kontê]] [[Destutt de Tracy]]ê hat bikaranîn, dema wî dixwest "Zanistê Bîrûbaweran" şirove bikit. Piraniya saloxetên ew jibo îdeolojiyan diyar dikit, hêşta jî derheqa piraniya îdeolojiyan da rast in. Ji wan saloxetan ev in: bîrdozeka pirûtêr ya civakê û siyasetê, bernameyeka siyasî û berhevkirin jibo xebateka seba bicihkirina wê programê, û berbînî an pêdvîtiya serkêşî an rêberiyeka siyasî û hizirî.

 

 

Bêja Îdeolojî, biqasî ku tê gotin di fransizî de ji bêja ´Idêologie´ hatiya afirandin. Deme ku mirov li ser bêjê bi xwe di hizirê, mirov dibêne ku bêje bi xwe ji îdea hatiya. Idea, bi serê xwe, wate wê ´hizirê´. ´olojî´ ji yanî zanista wê biwate dibe. Bêja îdeoloji cara pêşî di deme [[şoraşa Firansa]] de [[Antoine Destutt De Tracy]] di 1796 de bikar anî ya. De Tracy di wate zanîna hizir de bikar anî. Li gor hizre De Tracy ti hizre bi serê xwe yên objêktîf nîn in. Wî bawer kir ku ev wê weke [[Bîolojî]] û [[Zooolojî]] wê di xata xwe de hebûna pêşxê û berdewam kê. Li gor wî wî wê îdeolojî bê beşe zanistê ya herî girîng.

 

Îdeolojî di hizrekê de wekhevî û fahmkirinê dike armanca xwe. Wekhevî û ji hevdû xataka wê ya girînge. Li ser têkilîyê re jiyana ku hati hevparkirin were ser ziman bi hizir, bihizir dike. Lê îdeolojî, deme ku di nav xalkê de diçê haya bine wê û di nav civakê de herkesekî weke hevdû dixweze bike, hingî, xalatiya xwe têne ser hole. Ji ber ku di civakakê de pir kom û xalk heya ku hebin. Îdeolojî rengê wê kifşe. Çawa tê ser ziman wilo dixweze xwe bi pêş bixe. Minaq, li [[Tirkiye]] "zimanak, olak, civaka, çandak"(tek dil, tek din, tek milet) li ser civak tê ferzkirin. Ev xalatiyaka pêşketina Îdeolojiyê ya. Bi vê yekê cudeyên civakê an ji civakan têne tinekirin. Hîmê vê, li ser baweriyê û çanda komakê tê avakirin. Divir de Îdeoloji ji hizir û hebûna Civaknasîyê(sosyoloji) tê dûr e. Civaknasî, di nav mirov û civakê de têkiliyê lêkolîn dike. Îdeoloji di nav têkiliya mirov civakê de xatakê di vir de ava dike. Ev xat, awayê hizrê, çawa bê, li gor tê nirxandin û şîrovekirin.

 

Îdeolojî, awayê hizrê şanî mirov dide. Lê di vir de gelek îdeolojî bûn heya. Ew ji bi gelek hizire û ramanan diafirê û tê ser ziman. Minaq, îdeolojîyên pêlitik. Di aliyê hizrê de xata wê heya. Xataya xwe ya ku heya serdest dike. Minaq, iro [[Îdeolojiya Kaptalist]] serdest e. Li sovyetê ji Îdeolojiya Sosyalizim hebû. Deme ku hizre wê tê ser ziman jii gelek aliyan ve tê ser ziman, Ji aliyê nirx û çandê ve û girenbuhabûnê ve ji têne ser ziman. Deme ku hizre bi awayê îdeoloji hata afirandin, ji gelek awayan ve şîrove û anîna wê ya ser ziman dibe. [[Xweza]], [[mirov]], [[hizir]], zanist û hwd. Di hundurê hizre Îdeolojiî de gelek nêzîkati hene. Lê du nêzkati hertimî mazin dereketina pêş. [[Nêzîkati Pozitîf]] û ya [[nêzîkatiya Nagatîf]]. Nêzkatiya pozitif baş dîtina û ya nagatif ji ne baş dîtina. Li gor wê [[hizre rastiyê]] tê kifşkirin. Şerên di nav îdeolojiyan ve weke yê di nav Kapitalizê û marksîzmê de, dibe. Kapitalizim ji û marksizim ji du îdeolojiyê jev cude ne, dijî hevdû ne.

 

Îdeolojiya kapitalist, hizre xwe li gor hizre ku jê re dibêje "lîberal" ava dike. Hîmê ya deme hemdem, piştî pişketina deme ronasansê piştre pêşket. Berê wê hersê demên demên navîn, jê re dibine hîm.Bi [[Kirîn û firotin]]ê re hizre mazin dike. Piştî sadsala 17 wan pêde, ku di dest de girtin bû û li hev gaha hevdû, êdî hin bi hin kapitalizime roje me awa stand. Hîmê wê di dest de girtina.

 

Hîmê kapitalizmê li ser çinkirinê ava ya. Derketina hizre çinî û hebûnê wê, ku mirov li dîrokê meyîzenê, diçê ta deme Sumeriyan. Di wê demê de Sumeriyan de dewleteke çinî awa kirin. Bi hizre xwe ya çinî re şaristaniya xwe ava kirin. LÊ bi hizre olê ev yek kirin. Pişt wan de demên koladariyê hatin, û piştre koladariyê de demên demên navîn hatin. Pişt demên navîn re deme ku jê re hata gotin kapitalizim hat.

 

Îdeolojiya marksizim, di sadsaal 17 de ji dijî îdeoloji û pêşketina kapitalizmê derket. Yê ku ev îdeoloji ji çêkir û afirand ji [[Karl Marks]] bû. Pêre [[Friedrich Engels]] hebû. Herdûkan hewl da ku hizrek wan komên civakê yên di bin dest de çêkin û belav bikin. Wan hizir kir ku ci vakakê ya ya herî kifşdar komên civakî yên karkar in.Wan ji van komar got "proleterya". Di bin destê karsazekî de gelek karkar kar dikin. Lê mafê karê xwe yê ku dikin na hildin. Marks û Engles, hizre xwe li ser vê yekê ava kirin. Wekhevî anîn ser ziman.

 

Bi vê îdeolojiyê li ser têkiliya di nav meta, kirin û bikar anîn de sekinîn. Hizre vê yekê hata avakirin. Pirtûka marks ya herî bingeh ya "kapîtal" e.Li ser vê yekê di rawastê.Li bûjenîye rastaha. Îdeolojiya alman ya ku Hegel anî ser ziman, pir ser sekinî û şîrovekir û anî ser ziman. Aborîya Îngilistanê pir şîrove kir û anî ser ziman. Pêketin hizrî bi felsefe re ku şoraşa Firansa ji di nav de şîrove kir û anî ser ziman. Felsefe demê ya hemdem afirand û weke îdeolojiya marksizmê hata ser ziman.

 

 

Li ser vê yekê, dijîtiya zanistê ya li îdeolojiyê hata rojeve û weke zanistê ew bi binkir hata ser ziman. Di vê demê de hizrên ku weke ku ji wan dihatina gotin "post-modern" hatina rojeve. Pêşketin. û pir di rojeve de hatina hiştin. Li gor ku hata ser ziman Marks dijîtiya xalatiyan bi zanistiyê nîşanda, ev yek weke bitimî dîjiytiya zanist-îdeoloji hata şrovekirin û erê kirin.

 

 

Di dawiya sadsala 20. de zanist ji her awayî û alî ve serdest bû. Zanist û riyaka ku jiyan pê were ser ziman û nirxandin. Civaknasî û derketina pêş. Têgihiştina îktisadî derkete pêş. Hin bi hin ji raxnakirin bû. Raxnakirina îdeolojiyan bû. Di îdeolojiyan de mijaraka ku herî mazin tê nîqaşkirin ji rexnakirin û nerexnakirin e. Li ser vê yekê pir dihata sekinandin. Di îdeolojiyê de rexne heya an ji ku hebe bi çi awayî ya. Çawa rexne pê kirin?. Di dawiya sadsala 20 de û piştre weke têgihiştinekê derkete pêş, ku zanist îdeolojiyê rexne dikêt. Bi vê yekê, êdî hebûna zanistê mazin hata ser ziman. Nêzîkatiya maks ya ku li hevberê xalatiyan zanistê danîn ji i vê yekê re weke temenêkî hata dîtin û pê hat xwestin ku bê gotin ku zanist û îdeoloji jev cude li dij hevdû ne.

[[an:Ideyolochía]]

[[ar:إيديولوجيا]]

[[bat-smg:Ideuoluogėjė]]

[[be:Ідэалогія]]