Miks bi peyva [[Erebî]] "meks" hatiye aifrandinafirandin. Tê wateya "piraniya deyn"ê. Lê wek "cîyêcihê cîvînêcivînê" jî tê zanîn. Dîrok û wateya peyvê bi zelalî nediyarne bediyar jîe lê tê zanîn ku Moks ji aliyê Ermenan ve hatiye bikaranîn. Moks-Miks wek mîrîtiyeke bi girêdayî KralîyetaQraliyeta VaspurakanVaspûrakan bû yebûye. Miks di dîrokê de di bin destê XelatşahîyanXelatşahiyan, SelçûkîyanSelçûkiyan, SafewîyanSafewiyan de maye. Di sala 1539an1539'an de ji aliyê [[KanûnîQanûnî SultanSiltan Silêman]] ve hatiye bidestxistin. Piştî vê bidestxistinê demekê ketiye bin bandora Safewîyan jî.
Sala 1964'an bi navçeya Wanê Westanê ve hatiye girêdan. Heta wê salê qezayeke girêdayî navçeya Sêrtê PerwarîyêPerwarî'yê bû. Piştî sala 1987an1987'an jî bûye navçe.
Dîroka Miksê ya tê zanîn heya ku sedsala 4'emîn kevnar e. [[Şemseddîn Samî]] di berhema xwe ya bi navê [[Kamus-ûl Alam]] de vedibêje ku [[Çemê Miksê]] ku yek ji baskên Çemê [[Dîcle]]yê ye ji bin [[Keleha Îskender]] derdikeve. Çem qasî 2 km dûrî başurê navçeyê derdikeve. Nêzî 3 km dûrî çavkaniya ku Miksî jê re dibêjin [[Serkehnî]] jî bermayîyênbermayiyên Keleha Îskender hene.
Di dîroka Osmaniyan de Kurd û Ermen di Miksê de bi hev re jîyanejiyane. Lê piştî [[Komkujiya Ermenan]] di navçeyê de tenê Kurd mane.
Di 18ê Tîrmeha sala 1993yan1993'yan de di Zozanali Sundusêçoltera deZozana Sundus'ê komkujiyek din pêk hatiye û di vê bûyerê de piranî jin û zarok 24 kesan jiyana xwe ji dest dane. 15 salênsal di ser de derbasbûyîderbas debû lê hê jî nediyarne diyar e ku kî ev komkujî pêkaniye. Ji komkujiyê tenê Ahmet Sevgîlî (68) sax xelas bûye.
== Erdnîgarî ==
Aqara mezinahiya Miksê 576 km² ye. Bilindahî ji dûrî radeya behrê 1.670 m ye. Ji [[Wan]]ê 110 km dûr e. Rêya wî 74 km [[asfalt]] 36 km jî [[ax]] e. Li gel vî rê jî di sala 2004an2004'an de rêya bi qasî 245 km a ku navenda [[Hîzan]] û Miksê de ye, hatiye asfaltkirin. ÇaraliyêÇar aliyê Miksê bi çiyayên bilind hatiye pêçan. Hejmara şênîyênşêniyên Miksê nêzî 3.600'an e. Navçe aliyê rojhilat ve [[Şax]], aliyê rojava ve Hîzan, aliyê bakûr ve Westan û aliyê başûr ve jî sinorê Perwarî|Perwariyê ye.
Serkehnî yaSerkehniya ku çemê Miksê jê dizê di quntara [[Çiyayê Axîrovê]] de ye. Bi derbasbûna geliyên teng çem ji navenda navçeyê derbas dibe û navçeyê bi nîvenîv perçe dike û aliyê navçeya [[Sêrt]]ê Perwariyê reve diherike.
Miks bi dirêjahîya [[zivistan]]a xwe û bi girtina rêya xwe ya di piranîyapiraniya salê de tê nasîn. We ye ku salê nêzî 7 mehan rêya Miksê bi [[berf]]ê tê girtin û heya dawiya havînê jî berf di bilindahiyên çiyayên Mikse de dimîne.
== Aborî ==
Gelê Miksê bi awayê aborî ve di nav xizaniyekê de dijî. ŞênîyênŞêniyên navçeyê piranî bi xwedîkirina sewalan debara xwe dike. Lê di salên dawî de bi qedexekirina derketina [[zozan]]an xwedîkirina sewalan jî ber bi mirinê ve diçe. Yek ji deriyên ku gel pê debara xwe dike jî [[gwîz]] û [[hingiv]] e. Ji van hingiva Miksê bi navûdeng e. [[Bazar]] piranî bidi cîyêcihê xwe de tê danîn û keda şêniyan jî bi erzanî dikeve destê bazirganan.
