|
[[Image:Seldschuken-Reich-map.png|385px|thumb|Selçûqîyan, Selçûqiya Anatoliya, Selçûqiya Mezin û Selçûqiya Kerman]]
'''Selçûqan''' an '''Selçûqîyan''' (bi [[tirkî]]: ''Selçuklular''; bi [[farsî]]: سلجوقيان ''Selçûqiyan'') dewleteka dîrokîya ji alîya [[Tûrkmen]]ên [[Oxûz]]an li [[Asyaya Navîn]], [[Kurdistan]], [[Îran]], [[Îrak]], [[Sûrî]] û [[Anatolîya]] hatî bû sazandin.
== Dîrok ==
Selçûqan navê xwe ji [[Selçûq Xan]] (dor 1000), yê ku ji [[Oxûz]]an mila [[Kinik]]an bû, di [[sedsala 9'an]] de li rojhelata [[Gola Aral]] (îroj [[Qezexistan]], [[Ûzbêkistan]]) dijî bû, girtî bû. [[Selçûq Xan]] ji pê bavê xwe [[Dukak Xan]] mir re bû kargerê Oxûzan. Di [[985]]an de Selçûq Xan bi Xanêdana xwe ve derbaza Ola [[Îslam]] bû. Selçûq Xan cara pêşin di bin kargeran [[Qaraxan]]an de bû. Çar lawên [[Selçûq Xan]] Mikaîl, Îsraîl, Mûsa û Yûnûs hê bûn.
Di bin serdarîya lawên Mîkaîl, [[Tûxrûl Beg]] (1038–1063) û [[Çaxri]] (1038–1060) de, Selçûqan di [[1030]]an de ji [[Xorasan]] der ketin û di [[1040]]an de [[Cenga Dandanakan]] de [[Gaznawîyan]] bin xistin. Ji pê [[Tûxrûl Beg]] û Çaxrî Beg re dewleta Selçûqan bû du paran. [[Tûxrûl Beg]] rojavaya [[Keyîtî]] ji [[îsfehan]] de, Çaxrî Beg jî ji [[Merw]] de rojhelata [[keyîtî]] karger kir. Tûxrûl beg keyîtîya xwe li îran û îraqê fireh kir. Ji pê Bûyîdan hilwaşîyan re wî bandora xwe li ser [[Ebbasî]]yan ra kir. Tûxrûl beg li [[Bexdad]] ji [[Xelîfe]] unvana [[Siltan]] girt.
Di bin kargera [[Alp Arslan]] (1060–1072) de keyîtî yek bû û ji pê serfirazîya di [[Cenga Malazgirt]] de di [[1071]] hembera [[Bîzans]] re dagir kirina [[Anatoliya]] û [[Sûrî]] dest pê kir. Di dema Alp Arslan de wan [[Fatimî]] yên li [[Mekke]] û [[Medîne]] bin xistin û [[Xelîfetî]]ya [[Ebbasî]] li Bexdad şunda saz kir. Di bin kargera Alp Arslan û paşwerê xwe [[Melîk Şah I]] (1072–1092) û [[Wezîr]]ê xweyê [[Farsî]] [[Nîzam el-Mûlk]] (1065–1092) de keyitîye dema xweya herî baş dîtî bû. Di wê demê de [[medrese]]yên Nîzam el mûlk hatin sazandin. Di wê demê de [[Selçûqîya Kerman]] li [[Oman]] hat sazandin..
Ji pê [[Wezîr]] Nîzam el-Mûlk ji alîya [[Xaşxaşiyan]] hat kuştin û mirina Siltan Melîk-[[Şah]] (1092) re di keyîtîye de li ser textê ceng der ketin. Vê cengê heta [[1118]]an dewam kir û keyîtî [[Xorasan]] û [[îraq]] de bû du paran.
[[Image:Ayyubid.png|thumb|left|300px|Delwetên li [[Asya Nêzik]] di 1190an de]]
Ji pê [[sedsala 11'an]] li Anatolîya [[Selçûqiya Anatoliya]] bi paytexta [[Konya]](demekî, iconum) hat saz kirin re, li Sûrî jî selçûqî bûn çend paran mirnişîyan. Ew mirnişîyên li Sûrî ji pê re ji alîya [[Zengî]]yan di [[sedsala 12'an]] de hat yek kirin û li şûnê [[Eyûbî]]yan hat sazandin..
Li [[Xorasan]] dema [[Siltan]] Sancar (1118–1157) de, lawê Melîk Şah bû, Selçûqîyan demeke xweya dina baş dît. Lê ji pê di [[1141]]an de li [[Semerqand]] hembera [[Kara Kitai]]yan de bin ket re çend salan şunda keyîtî hilwaşî ye. Selçûqîyên li Anatolîya ji pê binketînîyê di [[1243]]an hembera [[Îlhan]]an re lawaz bûn û di [[1307]]an de hilwaşî. Paşê bi awayê began dabeş bû û li ser bermayiyên vê dewletê [[Împaratoriya Osmaniyan]] ava bû.
[[Kategorî:Dewleta dîrokî]]
[[Kategorî:Kurdistan]]
[[ar:سلاجقة الروم]]
[[bg:Селджуци]]
[[de:Seldschuken]]
[[en:Seljuqs]]
[[eo:Turko-Selĝukoj]]
[[es:Selyúcidas]]
[[fa:سلجوقیان]]
[[fi:Seldžukit]]
[[fr:Seldjoukides]]
[[he:סלג'וקים]]
[[hy:Սելջուկ թուրքեր]]
[[ja:セルジューク朝]]
[[nl:Seltsjoeken]]
[[no:Seldsjukkene]]
[[pl:Sułtanat seldżucki]]
[[pt:Turcos Seljúcidas]]
[[sv:Seldjuker]]
[[tr:Selçuklular]]
| 