Pîremêrd: Cudahiya di navbera guhartoyan de

{{bisoranî|پیره‌مێرد }}

[[category:helbestvan]]

 

 

GOTAREK

 

Pîremêrd

Navê Pîremêrd yê rasteqînî, Tewfîq bûye. Tewfîq Kurê Mehmûd Axa,

Mehmûd Axa kurê Hemze Axa bû. Ev zat li bajarê Silêmaniyeyê di sala

1867'an de ji dayik bûye û çavên xwe li cîhana ronahî vekiriye. Jî aliyê

Xweda çûye hecê. Ji ber vê yekê navê wî bûye "Hacî Tewfîq". Heçî navê

"Pîremêr û Pîremêrd" nasnavê wî camêrî ye. Ev nasnav di jiyana wî de wisa

antolojiyên wejeya kurdî de dîrokên wêjeya kurdî û pirtûkên din de jî bi vî

nasnavî hatiye nivîsandin.

Pîremêrd, zarokatiya xwe di bajarê Silêmaniyeyê de derbas dike. Çanda

xwe ya zarokatî ji malbata xwe û zarokên Silêmaniyeyê digire. Di temenê 6

medreseyê û xwendina wê dike. Him pirtûkên erebî û him jî pirtûkên farisî

dixwîne. Her du zimanan jî hîn dibe. Ji bo qenctirîn hînbûna van her du

domekeke dirêj radiweste û dixwîne. Him xwendina medreseyê diqedîne û

him jî zimanê erebî û farisî qenc hîn dibe. Di ber xwendina xwe re gelek

rind hînî wêjeya wan jî dibe. Hindik jî be bi zimanê erebî û earisî jî helbest

nivîsandine.

Pîremêrd, di dema feqîtiya xwe de, li gelek bajar û medreseyên

Kurdistanê geriyaye. Kesên curbecur dîtine. Ji wan gelek ramanên cîhanê hîn

bûye û ji seydayên têvel sey standiye. Ev stêrka li asîmanê wêjeya kurdî,

dema dest bi xwendina medreseyê kiriye, di medrese û dîwanan de helbest jî

hêdî hêdî bi aliyê sazandina helbestên kurdî ve diherike û di dema feqîtiya

xwe de bi zaravayê soranî gelek helbest sazandine û nivîsandine. Dema di

zewqekî guhertî dida guhdaran. Di ciwaniya xwe de nav û dengê wî belavî

Kurdistanê dibe û di giraniya deverên Kurdistanê de tê nasîn.

Pîremêrd, di navbera salên 1882 û 1898'an de karmendiya hukumetê dike.

Di sala 1882'an de li bajarê Silêmaniyeyê dibe katibê nifûsê û di sala 1886'an

edakirina ferza Xwedê car din difetile bajarê Silêmaniyeyê. Di sala 1891'ê de

Pîremêrd gelek rind bi zimanê farisî dizane. Wî dikin endamê meclisa alî û

ritba begîtiyê didinê. Domekekê vî karî pêk tîne û dû re diçe zankoya

Stenbolê. Di peymangeha huquqê de qeyda xwe çêdike û dest diavêje

Evdilqadir de cemiyeteke bi navê "Kürd Teavün ve Terakki Cemiyeti"

aliyê heman cemiyetê ve bi navê "Kürd Teavün ve Terakki Gazetesi"

navê xwe yê hêmanî "Tewfîqê Silêmanî" di nav de cih girt û bû xwedî

Emro, ke rojî cejnî hemuman e ser be ser

Sî sal bû roj û rojê be salê le ber diçû

Merbû û tabi'î Mem û Zîn bûn, le rêge da

Gurg û çeqel le çêqelî Bekirî Mergewer beter

Mîller ne deng û rengî xelîfeyî debî û debîst

Kurd destî girt bo nobeyê nobeyî nekewte ber

Herçî ke bîtwaye emin kirdim ew deme

Rêgî Terablusî be pêxwas degirte ber

Pîremêrd, di sala 1909'an de dibe qaymeqamê Colemergê û di sala

Tirkiyê û vedigere diçe Silêmaniyeyê. Wî çaxî li bajarê Silêmaniyeyê

rojnameya "Jîn" di bin serekiya Huseyn Nazim de derdiket. Huseyn Nazim,

Nazim diçe rehmetê û Pîremêrd dibe rêveberê rojnameya "Jîn" û di heman

salê de, çapxaneyekê kirê dike. Rojnameyê li wir diçapîne. Dû re navbera

Pîremêrd û xwediyê çapxaneyê xerab dibe û bi pêwîstî çapxaneke din kirê

didomîne. Vê rojnameyê gelek karên qenc ji Kurdan re pêk aniye.

Mehmed Rusûl Hewar, di pirtûka xwe de gelek li ser "Pîremêrdê nemir"

sekiniye û pesnê vî zatî dide. Mehmed Resûl Hewar wê pirtûka hêja di sala

xwendevanan dike. Di heman demê de Pîremêrd bi helbest û nivîsên xwe

neteweyên bindest, nemaze neteweya kurd û Kurdistanê, rizgariya gelên

bindest nemaze gelê kurd û yên wekî wan gelek berhem û helbest

Pîremêrd, wekî giraniya helbestkar û wêjekarên kurd, ji normalê zêdetir

Newrozê binivîsînîn ku wiha dibêje:

Eva roja sala taze ye, Newroz hatiye

Çend sal e gula hîvya mebest bû heta par

Her xûna lawan bû gula ava nû bihar

Wî rengî sore bû ke asoyê bilindî kurd

Mizgîna beyanê bo gele dûr û nêzîk bîr

Newroz bû agrekî weha xiste nav cergewe

Wa roj hilat ji bedena berza welatewe

Heta niha li tarîxa milet da rû nede

Qelxana gulê sîngê keçikan be hilnede

Ew namirin, wa li dilê miletan de dijîn

Pîremêrd, li ser werzan jî helbest li dar xistine. Çawan tê zanîn ku werz jî,

parçeyek ji xwezayê ne. Ji xwe xweza bi werzan tê holê. Helbestvanê me

Hewa havînê, hewa havînê

Îsal havîna me zor bi kîn e

Girê agirê sebûn sî tîn e

Ev sebûna me ji ku ve hat?

Bi tîna germê hilqirça welat

Stêra te'lê xwe guherî nehat

Dil vê germê qîz xemgîn e

Girê Yarê ciyê rojtavê

Rêya seyranê Newroz biriye

Hewa zenga xemê min ji dil bimalê

Bi wê xwestinê têr bûm binalê

Derdê min karî ye û cerga min birîne

radigehîne me û wiha dibêje:

Wa beyanê gizînga tavê derket

Xunçe gul xwe xuyan kir li dara

Lale tara ye, li ber berê çiyan

Hênika can e bayê leylexan

Dema êvarê sîbera baxan

Ev tîrana gul û milê can e

Bê te cem min jîna zindan e

Ez û bilbil cote zar û hejar

Hînî hesra me gulala dewrim

Çaverêya min ke, wa têm ser qebrê

Bi hêwa te zindî bibim du carê

Pîremêrd, werza biharê hildide destên xwe bi barana meha avrêlê

baranê gul û gulzar çawan diriwekin. Kelijandina dilê bengiyan, bi gewherê

Barana nîsanê bû mirwarî

Bi rehmê li ser me de barî

Zanistî bi wê hinegê kêm bû

Mîna gewher di nav sef de winda bû

Zanistî li gêjgêjî kir xelas

Zanitî û zanistî Xwedê bi min bînin

Pîremêrd, di felsefeya xwe de, ew mafê ji law û mêran re hatiye nasîn,

divê haman maf ji keç û jinan re jî bê nasîn. Da ku em bi aliyê cîhaneke

wekhevî ve biherikîn û ji wan kevneperestiyên gemar rizgar bibin. Mêhvanê

Ey keçikno werin mektebê

Hûn teskînê dilê me ne

Zîneta bax û ba û terîqê ne

Rewneqa destê gul im

Dayika qenc xwendewar

Mesela we têne meydan

Qewmekê pê bêye kar

Nek tenê xerêqa bar û dar e

Terbiyeta mêjik û mindal e

Bo weten bêwijdan helal e

Pîremêrd, ji temenê biçûkatiya xwe heya dawiyê, ji gelê xwe re xizmeteke

gelek qenc pêk aniye. Di sala 1950'yî de li bajarê Silêmaniyê di temenê

83'yan de koç dawî kir û li goristana heman bajarî radestî gora pîroz kirin.

 

Ji Pirtûka Dîroka Wêjeya Kurdî ya Feqî Huseyn Sağniç (Weşanên Enstituya Kurdî ya Stenbolê)

Çavkanî:

- Pîremêrd; Dîwan, Bexda 1948

- Kürd Mearif ve Terakki Gazetesi, Stenbol 1908

- Jîn, Silêmanî 1934 - 1950