Guhartoya 18:41, 21 tebax 2021 biguhêre Balyozbot (gotûbêj \| beşdarî) Bot 597.061 guhartin B →‎top: --Bikaranîna dîroka rms ← Cudahiya kevntir		Guhartoya 18:27, 3 îlon 2022 biguhêre betal bike Biyolojiyabikurdi (gotûbêj \| beşdarî) 2943 guhartin BKurteya guhartinê tine Etîket: Guhartina dîtbarî Cudahiya nûtir →
Rêz 2: '''Xane''' yekeya bingehîn a [[zîndewer]] e. Heke tiştekî zîndewer be, herî kêm xwediyê xaneyek e. Ji ber ko piraniya xaneyan pir piçûk in, xane bi çavê tazî nayên dîtin. Ji bo dîtina xaneyan [[hûrbîn]] tên şixulandinê. Jixwe mirovahî jî, piştê çêkirin û xebitandina hûrbînê ji hebûna xaneyê hayîdar bû. == Dîroka kifşa xaneyê == Rêz 10: [[Antonie van Leeuwenhoek]] (1632–1723) zanyarek Holandî bû. Ê ko cara yekem hebûna [[bakterî]] û zîndewerên hûrik û [[yekxane]]yî bi hûrbînê dîtiye Leeuwenhoek e. Ev zanyar bi qasî 500 heb hûrbîn çê kir. Hûrbînên wî, tiştan bi qandî 250 caran mezintir dikir. Di dîroka zîndezanî (biyolojî) de mîkrobiyologê pêşîn Leeuwenhoek e. Xebatên wî di pirtûka bi sernavê ajalokan (''animalcules'') hatibû weşandin. Ji ser xebatên Robert Hook û Antonie Van Leeuwenhoek ~~nêzik ê~~nêzikê 200 salan paşê, Riweknasê (zanyarê botanîk) alman, Mathias Jakob Schleiden (1804-1881) di sala 1838e de daxuyand ko hemû [[riwek]] ji xaneyan pêk tê. Salek bi şûn de, sala 1839an de zanyarê alman, Theodor Schwann (1810-1882) ragihand ko hemû ajal ji xaneyan çê bû ne. Her ko zanînên der barê xaneyê zêde bûn zanyaran teoriya xaneyê derpêş kirin. Di serî de ev teorî ji 4 bendan pêk dihat. Lê gava ko derheqê xaneyê de sal bi sal zanînên nû kombûn, ''Teoriya Xaneyê'' jî guherî û hîn bendên nû lê hatin zêdekirin. == Bîrdoziya (teorî) xaneyê == Rêz 21: # Di hundirê xaneyê de ji bo metabolîzmayê enerjî tê guhertin. # Di nav [[sîtoplazma]]ya xane, an ji di hundirê [[dendik\|navik]]ê xaneyê de ADN ([[Asîda deoksirîbonukleî]]) heye. # Zanyariya ~~rakendî~~bomaweyî (genetîk) bi riya [[kromozom]]an (ADN û proteîn) derbasî xaneya nû dibe. # Bi gelemperî, pêkhateya kîmyayî ya hemû xaneyan wekhev in Rêz 27: Piraniya xaneyan ewqas biçûk in ko bi çavên tazî nayên dîtin. Xaneya herî gir, a hêştirme ye. Ev [[balinde]] ji hemû balinde yên din girtir e. [[Hêk]]<nowiki/>a wê bi qasî du kîlogram e. Ji ber ko hêka hêştirme ji xaneyek pêk tê xaneya wê jî girantirîn û mezintirîn xaneyên gerdûnê ye. Her çiqas, xaneyên ajalan, xaneyên riwekan û xaneya bakteriyan ne dişibin hevdu û ji hev cuda bixuye ji, hemû xaneyan xwediyê hinek binyadên hevbeş in. * Hemû ~~xaneyan~~xane bi [[Parzûna xaneyê\|parzûnek]] dorpêçkiriye. * Di hundirê her xaneyek de [[sîtoplazma]] heye. * [[Endamok]] a ~~binavê~~bi navê [[rîbozom]] di hemû xaneyan de heye. * Di nav sîtoplazmayê an ji di hundirê navikê hemû xaneyan de ~~[[Asîdên nukleî\|~~Asîdên nukleyî]], [[ADN]] (Asîda deoksîrîbonukleyî) û ARN ([[Asîda rîbonukleyî]]) hene == Corên xaneyan == Rêz 45: Zîndeweren ji cîhana protîstan, cîhana [[fungus]]an, cîhana riwekan û cîhana ajalan, hemû navikrasteqîn nin. Di xaneyên navikrasteqîn de navik heye û endamok bi parzûn dorpêç kirî di nav sîtoplazmayê de cih digrin. Hemû ajal û riwek [[firexaneyî]] (''multicellular'') ne û xaneyên wan [[Xaneya navikdirust\|xaneyên navikrasteqîn]] ne. Hin endamên cîhana protîstan tekxaneyî ne. Wek mînak [[amîb]], [[euglena]] û [[paramesyûm]]. Lê hinek endamên protîstan firexaneyî ne. Wekî mînak kevzên avê û koloniya volvoxê. Hinek ~~cureyên~~corên fungusan yekxaneyî ne, lê piraniya wan firexaneyî ne. Fungusê [[kufik\|kofik]], fungusê [[meya]], fungusê [[jeng]]ê yekxaneyî ne. Karok (qarçik) ên bi komik firexaneyî ne. Xaneya navikrasteqîn ji derve ber bi navîn, ji sê beşan pêk tê

Xane: Cudahiya di navbera guhartoyan de