Mîrektiya Botan: Cudahiya di navbera guhartoyan de

 

" ''Wî qanûn û şertên belavkirina erdê hene.'' ''Lê aramî û ewlehî ji hemî acizîyên van şertan tercîh dikin "'' <ref>M.A. Gasaratyan vd., ''Yeni ve Yakın Çağda Kürt Siyaset Tarihi'', Çev: M. Aras, İstanbul 1998, s. 16.</ref>

Bedirxan Beg li ser ewlehiya giştî ji bo baştirkirina jiyana civakî û aborî xebitî: rizgarkirina nişteciyan ji tirs û gumanan, parastina mal û milkên ji diz û dizan û avakirina pergalek bacê ya dadperwer. Bi vî rengî, Bedirxan Beg wisa difikirî ku çareseriya van pirsgirêkan wê desthilatiya xwe di nav gel de zêde bike. Ji bo vê armancê, hin gav hatin avêtin ji bo ewlehiya civakî; Vê yekê baca bacê li ser mirovên ku di bin baca giran û baca giran de hilweşand kêm kir. Avakirina rêveberiya keştiyê li Gola Wanê bûyerek girîng bû. Bedirxan Beg ji bo çêkirina projeyê gelek xebitî. Pêngavên ku di vî warî de hatin avêtin bi eleqeyek germ nîşanî gel dan û piştgirên serokên eşîrê yên Bega jî stendin. Operasyona keştiya li golê, ji aliyekî ve, bazirganiya li herêmê baştir kir, ji aliyekî din ve, di veguhestina nav herêmî de rehetiyek mezin peyda kir. Ji bo vê yekê, Bedirxan Beg xwendekar şandin Ewrûpayê da ku di derbarê çêkirina keştiyê de fêr bibin.<ref>Celile Celil, “a.g.m.”, s. 253; Tori, ''a.g.e.'', s. 174; Bkz. Celile Celil, ''1880 Şeyh Ubeydullah Nehri Kürt Ayaklanması'', Çev: M. Aras, 3. Baskı, Peri Yay., İstanbul 1998, s. 19-30.</ref> Bedirxan Beg dest bi çêkirina kargehan kir, ku bingeha mayînên dewlemend ên li herêmê ne <ref>Celile Celil, ''a.g.e.'', s. 130.</ref>û bi alîkariya esnafên ku wî vexwendin Cizîrê, wî du kargeh saz kir, yek ji bo çekan û ya din jî ji bo hilberîna çekan.<ref>Zekeriya Yıldız, ''Kürt Gerçeği Olaylar Oyunlar Çözümler'', Yeni Asya Yay., İstanbul 1992, s. 65; Brill, ''The Modern Assyrians of the Middle East Encounters With Western Christian Missions,'' Archaeologists&Colonial Powers Princeton University Pres, Boston 1961, s. 72.</ref> Vê yekê jî dilsoziya wî di nav bezên Kurdan de zêde kir. Wî xwendekar şand Ewrûpa ku di warê leşkerî de pisporên pêbawer hene.<ref>M.A. Gasaratyan vd., ''a.g.e.'', s. 16; Osman Aytar, ''Hamidiye Alaylarından Köy Koruyuculuğuna'', Medya Güneş Yay., İstanbul 1992, s. 31.</ref> Di dema Bedirhan Beg de, wî têkiliyên xwe bi dewletê re baş domand û siyasetek têkiliyên baş ên hikûmetê re şopand. Lêbelê, di dema Ottomanerê Osmanî-Rûsyayê yê 1828-1829-an de, wî pişta leşkerî neda Dewleta Osmanî, û ji bo cara yekê helwestek nerazî li dijî Dewlet girt.<ref>Cabir Doğan; Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey, Doktora tezi, Afyonkarahisar 2010, s.235</ref> Lêbelê, piştî ku vê helwesta xwe dayê, II. Wî di dema kampanyaya Rojhilatî ya di navbera 1833 û 1839 de, dema ku Mehmût ji bo rîtmên li herêmê bi rêve bibe ji bo ku rasthatina navendîbûnê li Anatoliya Rojhilat bi rêve çû, ew alîyê arteşa Osmanî bi leşkerên xwe re girt. Bi vê sîyasetê re, Bedirxan Beg ji tunekirinê mîna bezên din ên Kurd reviya û di vê pêvajoyê de hêzek girîng wergirt. Ew ji hêla siyaseta wî ya pro-dewletê ve ji hêla Stateerîeta wî ya leşkerî Redif ve hate xelat kirin. Bi vî rengî, bi zêdekirina piştgiriya dewletê ji bo hêza xwe, wî hêz û bandorek girîng li herêmê bidest xist. Serweriya siyasî û hêza Dewleta Osmanî ya li herêmê piştî ku têkçûyîna Warerê Nizip di sala 1839-an de, dişoxiliyek mezin hat qefilandin, dema ku Bedirxan Beg digel hêzên eşîran de di bin fermana wî de bû. Rewşa heyî ji bo Bedirxan Beg destpêka serdemek nû bû. Bedirxan Beg , ku heta wê demê siyasetek aşitî bi dewletê re dimeşand, dest bi siyasetên ku dê bandora xwe li deverê zêde bikin bikarbîne ji hêla sûdwerbendiya hikûmeta heyî. Ji bo vê armancê, wî eşîrên xurt ên ku di dema kampanyaya rojhilatî ya Sublime Porte ya sala 1838an de perçebûyî civandin, û her weha hewil da ku dijminan di nav eşîrên de qewitîne.Her çend Bedirxan Beg di têkiliyên xwe yên bi dewletê de siyasetek pro-dewletê dimeşand, carinan jî lêgerîna dewletê ya li dijî polîtîkayên li gorî rewşa wî ya îroyîn dibe sedem ku hukûmet ji wî guman bike. Pêkanîna polîtîkaya navendparêziyê ya ku piştî Tanzimat ji hêla themparatoriya Osmanî ve hatî destpêkirin û guhertinên di qada îdarî de li vê deverê hatine kirin rûbirûyî Bedirxan Beg û rêveberiya Osmanî bûn, û hikûmet xwest ku bandora xwe li herêma Cizîrê bişkîne.<ref>Cabir Doğan; Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey, Doktora tezi, Afyonkarahisar 2010, s.237</ref> Bi rêkeftina îdarî ya nû, hin qezayên Cizîrê bi parêzgeha Mûsilê re hatin girêdan. Bedirxan Beg , ku bandora xwe û bandora xwe ya siyasî li navçeyê zêde kir û têkiliyên xwe bi dewletê re baş dom kir, nexwest ku rewşa xwe ya heyî winda bike. Ji bo vê armancê, her çend wî bi hukûmetê re hin hewildan jî kiribû, lê ew nekaribû encamek bi dest xwe bixe. Piştra, wî têkilî bi Vanlı Han Mahmut û İmadiyeli İsmail Paşa re, ku di serhildanê de bûn dijî dewletê, û ket nav siyasetek dijberî ya dijî hukûmetê. Piştî guhertina rewşa îdarî ya Cizîrê, Bedirhan Beg di sala 1259 (1843) de li ser Nasturiyan, ku bi eslê xwe xiristiyanî bûn, ku li herêma çiyayî ya Colemêrgê dijiyan ji bo ku balê bikişînin ser hukumetê, dest bi operasyonekê kir. Di dema vê operasyonê de, bi hezaran Nastûrî ji aliyê hêzên wî ve hatin komkuj kirin û hinek jî dîl girtin. Ev rewş di heman demê de bû sedema zêdebûna gumanên ku di derheqê Bedirhan Beg de berî Hikûmeta Osmanî hebûn. Bûyer di sala 1843-an de Porte di rewşek dijwar a di siyaseta derve de da û bû sedem ku dewletên rojavayî mudaxeleyî pirsgirêkê bikin, zextê li ser hukûmetê kir da ku bi rêya balyozên wan ve li Stembolê. Reaksiyona nêzîk a Bedirxan Beg bi Han Mehmût û hin melayên kurd re ku di serhildanê de bûn bi wî re piştî ku operasyona Nastûrî di sala 1843-an de hate kirin, û encama vê hevalbendê (1846), ji bo girtina hin gavên radîkal rêgir kiriye. Li ser viya, Bedirxan Beg , II. Wî operasyona Nastûrî pêk anî û bi ser zêdetirî 10 hezar çekdarên xwe ve êrîşî Tuhuba Nasturi li herêma Colemêrgê kir û komkujî pêk anî. Rewş û tevgerên Bedirxan Beg ê di siyaseta navxwe û derve de Dewleta Osmanî dijwar kir. Porte, II. Piştî operasyona Nasturi, tevî hemû hişyar û encaman, wî dest bi xebatan kir ji bo rakirina Bedirxan Beg , ku helwesta wî ya dewletê berdewam dike. Fermandarê Artêşa Anatolî, Musir Osman Paşa, dema ku amadekariyên xwe ji bo operasyona leşkerî li ser Bedirhan Beg derbas kir, di heman demê de çalakiyên ji bo veqetandina hevalbendiya di navbera wî û bezên Kurdan de jî pêk anî. Rêbaza hevbeş a ku di vê pêvajoyê de hatiye bikar anîn ev e ku eşîrên Kurd û Beg ên Kurd, yên ku bi wê re têkildar in an jî nêzî wê ne, bi diyariyan û sernavan bidin, da ku wan bavêjin aliyê Osmanîyan û ji hevûdu bigirin.Gelek rahêjên Kurd ên ji bo vê armancê têkilî dan, ji hevalbendiya Bedirxan Beg veqetiyan û piştrast kirin ku li paş dewletê bisekinin. Hat ragihandin ku hikûmet li dijî wî operasyonek leşkerî dimeşîne, û kî ji ber vê yekê dilgiran bû, Bedirxan Beg , bi rêya konsulê Brîtanî li Mûsilê, ji hukûmetê xwest ku bi nameyek ku tê de mercên ku ew qebûl bike, radestî hukumetê bike. Piştî operasyona leşkerî ya ku ji hêla hêzên Osmanî ve li ser serhildana Bedirhan Beg û aliyên wî yên Kurd ve hatî destpêkirin de, Müşir Osman Pasha li Bedirhan Beg û leşkerên wî li Cizîrê têkçûnek giran çêbû. Bunun üzerine Bedirhan Beg ailesi ve yanındaki kuvvetleriyle ile birlikte kendisi açısından güvenli bir yer olarak gördüğü Orak Kalesi’ne çekilmiş Bir ara İran nezdinde girişimlerde bulunarak sığınma talebinde bulunduysa da bu isteği, İran tarafından reddedilmiştir. Osmanlı birliklerinin kaleyi kuşatma altına alması üzerine zor durumda kalan Bedirhan Beg , kuşatmanın üçüncü günü (30 Haziran 1847) Anadolu Ordusu’na gelerek teslim olmuştur.<ref>BOA, ''AD'', nr. 609, s. 31; BOA, ''A.MKT.MHM'', 2/70</ref> Bedirhan Beg piştî teslîmgirtinê hate Stenbolê û pişt re berbi girava Crete hate derxistin. Bedirxan Beg , ku gelek salan ligel malbata xwe (15 salan) li Kretayê dimîne, bi destûra Siltan Abdülaziz re vegeriya Stenbolê; Ji wir, ew bi daxwaziya xwe ve hate veguheztin Damascusamê û di sala 1868 de li Şamê mir.