Tirkiye: Cudahiya di navbera guhartoyan de

=== Partî û hilbijartinan ===

[[Wêne: Recep Tayyip Erdogan in Ukraine.jpg|thumb|Serokkomar [[Recep Tayyip Erdoğan]].]]

Her hevwelatekî tirkî ku 18 saliya xwe derbas kiriye mafê dengdanê heye û di hilbijartinan de bibe namzet. Ji sala 1934an û vir ve û beriya pirraniya welatan ji bo her du zayendan mafê dengdana gerdûnî li tevahiya Tirkiyeyê tê sepandin. Li Tirkiyê rêjeya beşdarbûna hilbijartinên herêmî û giştî li gorî gelek welatên din bilind e, ku bi gelemperî ji sedî 80 bilindtir e.<ref> {{Jêder-malper |url=https://www.hurriyetdailynews.com/turkish-women-celebrate-85th-anniversary-of-suffrage-149490 |sernav=Turkish women celebrate 85th anniversary of suffrage - Türkiye News |tarîx=2019-12-05 |malper=Hürriyet Daily News |ziman=en |tarîxa-gihiştinê=2023-08-19 }}</ref> 600 endamên meclîsê hene ku ji bo heyama 5 salan ji 88 navçe û navçeyan bi sîstema nûnertiya rêjeyî ya bi lîsteyên partiyan têne hilbijartin. Dadgeha Destûra Bingehîn dikare fînansmana giştî ya partiyên siyasî yên ku li dijî laîk an jî têkiliyên wan bi terorîzmê re hene, ji holê rake, an jî hebûna wan bi tevahî qedexe bike.<ref> {{Jêder-nûçe |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1466160.stm |sernav=Euro court backs Turkey Islamist ban |tarîx=2001-07-31 |ziman=en-GB |tarîxa-gihiştinê=2023-08-19 }}</ref><ref> {{Jêder-nûçe |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2850601.stm |sernav=Turkey's Kurd party ban criticised |tarîx=2003-03-14 |ziman=en-GB |tarîxa-gihiştinê=2023-08-19 }}</ref> Wezareta Navxweyî dikare partiyên nû ji hilbijartinan re asteng bike jî, eger dadgeh ji bo partiyê biryara xwe bide.<ref> {{Jêder-malper |url=https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/sedat-ergin/mahkeme-yesiller-ile-icisleri-bakanligi-arasindaki-kritik-davada-kimi-hakli-buldu-42236146 |sernav=Mahkeme, Yeşiller ile İçişleri Bakanlığı arasındaki kritik davada kimi haklı buldu? |tarîx=2023-03-18 |malper=www.hurriyet.com.tr |ziman=tr |tarîxa-gihiştinê=2023-08-19 }}</ref> Baraja hilbijartinê ya partiyên siyasî li ser asta neteweyî ji sedî heftê dengan e.<ref> {{Jêder-malper |url=https://www.dailysabah.com/politics/legislation/ak-party-mhp-announce-draft-for-turkeys-new-election-law |sernav=AK Party, MHP announce draft for Turkey's new election law |paşnav=SABAH |pêşnav=DAILY |tarîx=2022-03-14 |malper=Daily Sabah |ziman=en-US |tarîxa-gihiştinê=2023-08-19 }}</ref> Partiyên biçûk dikarin ji benda hilbijartinê dûr bikevin, bi rêya pêkanîna tifaqekê bi partiyên din re, ku tê de dengên giştî yên hevpeymaniyê ji %7 derbas bibin, bes e. Namzedên serbixwe di bin benda hilbijartinê de ne.

 

Piştî [[Şerê Cîhanî yê Duyem]], ji sala 1946an û pê de Tirkiye di bin sîstemeke pirpartî de xebitî. Li aliyê rastê yê aliyên siyasî yên Tirkiyê, partiyên wekî [[Partiya Demokratîk (Tirkiye)|Partiya Demokratîk]] (DP), [[Partiya Dad (Tirkiye)|Partiya Dad]] (AP), [[Partiya dayîkê]] (ANAP) û Partiya Dad û Geşepêdanê (AKP) bûne partiyên siyasî yên herî navdar ên Tirkiyê û di gelek hilbijartinan de bi ser ketin. Partiyên rastgir ên tirk îhtîmal e ku prensîbên îdeolojiyên siyasî yên wekî kevneperestî, netewperestî an îslamparêziyê qebûl bikin.<ref> {{Jêder-malper |url=https://esiweb.org/pdf/esi_turkey_tpq_vol7_no1_HakanYilmaz.pdf |sernav=Convertism in Turkey }}</ref> Li aliyê çepê yê spektrumê, partiyên wekî Partiya Gel a Komarî (CHP), [[Partiya Populîst a Sosyal Demokrat]] (SHP) û [[Partiya Çep a Demokratîk]] (DSP) carekê serkeftina herî mezin a hilbijartinê bi dest xistin. Partiyên çepgir zêdetir prensîbên [[sosyalîzm]], [[kemalîzm]] an jî [[sekulerîzm]] dipejirînin.<ref> {{Jêder-kitêb |url=https://books.google.at/books?id=iOoGH4GckQgC&pg=PA357&redir_esc=y |sernav=The Cambridge History of Turkey |paşnav=Fleet |pêşnav=Kate |paşnav2=Kasaba |pêşnav2=Reşat |paşnav3=Faroqhi |pêşnav3=Suraiya |tarîx=2008 |weşanger=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-62096-3 |ziman=en }}</ref>

 

 

=== Hêz ===