Wîkîpediya

Amed: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere
← Cudahiya kevntirCudahiya nûtir →
Content deleted Content added
DîtbarîWîkînivîs
Kurteya guhartinê tine
Etîket: Guhartina dîtbarî Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl
Etîket: Xist şûnê Betalkirî Guhartina dîtbarî
Rêz 1:
{{bnr|Diyarbekir}}{{Bajarên Tirkiyê}}
{{Agahîdank navçe
| Nav = Amed
| Navê_din =
| Navê_fermî = Diyarbakır
| Wêne = City of Diyarbakır.jpg
| Wêne_sernav = Çend dîmenên ji Amedê
| Welat = [[Bakurê Kurdistanê]] <!--- KARGÊRIYÎ -------------->
| Dûgel = [[Tirkiye]]
| Parêzgeh = [[Diyarbekir (parêzgeh)|Diyarbekir]]
| Serbajar = Amed
| Qeymeqam =
| Navê_nîştecihan = amedî, diyarbekrî
| Hejmara_nahiyan = <!--- BINEBEŞ ---------------->
| Hejmara_bajarokan = 17
| Hejmara_taxan =
| Hejmara_gundan =
| Hejmara_mezran =
| Gelhê_navçeyê = 1.804.880 [https://www.nufusu.com/il/diyarbakir-nufusu] <!--- GELHE û ERDNÎGAR ------->
| Gelhê_navçeyê_sal = [[2022]]
| Gelhê_bajaran =
| Gelhê_gundan =
| Rûerd_navçe = 2.060
| Berbelavî_navçe = 413,5
| Gelhe_serbajar = 1.756.392 <!--- BAJARÊ NAVENDÎ --------->
| Gelhê_serbajarê_sal = [[2020]]
| Rûerd_serbajar =
| Bilindayî_serbajar = 670
| Koda_postayê = 21xxx
| Koda_telefonê = (+90) 412
| nexşeya_cihan = Tirkiye#Bakurê Kurdistanê#Diyarbekir
| koordînat = {{Koord|37|54|39|N|40|14|12|E|display=inline, title}}
}}
'''Amed''' yan jî bi navê dîrokî '''Amîda''', ({{IPA-ku|,|a|'|m|ɛ|d|}}) (1928: ''دياربكر''/''Diyarbekir''; {{bi-tr|''Diyarbakır''}}) yek ji bajarê herî mezin ên [[Bakurê Kurdistanê]] ye. Amed li derdora deşteke bilind ê li kêleka [[Çemê Dîcle]]yê û li kêleka kelheya dîrokî ya [[Sûra Amedê]] hatiye avakirin. Amed ji aliyê [[Kurd]]ên [[Bakûrê Kurdistanê]] ve wek navend û pozîsyonek polîtîk tê pênaskirin û yek ji bajar û navendên girîng û dîrokî ya erdnîgariya [[Kurdistan]]ê ye. Li gorî daneyên kanûna sala 2021an nifûsa bajêr 1.791.373 kes bû ku ji wan 1.129.218 li qada navendî (an metro) ya ku ji 4 navçeyên navendî ([[Rezik, Amed|Rêzik]], [[Payas]], [[Sûr, Amed|Sûr]] û [[Bajarê Nû]]) pêk tê dijîn.
 
Amed di navbera [[Kurd]]an de bûye navendeke sereke û ji aliyê gelek [[Kurd]]an ve wekê paytexta defakto ya [[Kurdistan]]ê tê dîtin.<ref>{{Cite web|url=http://www.middleeasteye.net/news/tensions-increase-already-fragile-kurdish-peace-process-faulters-turkey|title=Tensions increase as already fragile Kurdish peace process faulters in Turkey|website=Middle East Eye|language=en|access-date=2023-05-16}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2016/12/24/world/europe/an-aleppo-like-landscape-in-a-kurdish-redoubt-of-turkey.html|title=An Aleppo-like Landscape in a Kurdish Redoubt of Turkey|last=Nordland|first=Rod|date=2016-12-24|website=The New York Times|language=en-US|access-date=2023-05-16}}</ref> Dihat xwestin ku bajar piştî Peymana Sêvrê bibe paytexta [[Kurdistan]]eke serbixwe lê piştî geşedanên siyasî yên paşerojê ev yek hatiye paşguhkirin.<ref>{{Cite journal|last=Kubilay|first=Arin|date=2015-03-26|title=Turkey and the Kurds -- From War to Reconciliation?|url=https://escholarship.org/uc/item/3229m63b|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://worldcat.org/title/42520854|title=Memorandum on the claims of the Kurd people|last=Şerif Paşa|date=1919|publisher=Imprimerie A.-G. L'Hoir|location=Paris|oclc=42520854}}</ref>
 
 
== Etîmolojî ==
Bajar 1300 sal {{bz}} de bi navê Amîda hatiye naskirin. Navê Amîd (Amîda) di belgeyên erebî de jî derbas bûye.<ref>{{Cite book|url=http://dx.doi.org/10.2307/j.ctvkwnqv9.21|title=THE EMPIRE OF TREBIZOND|date=1987-12-31|publisher=Spink Books|pages=480–486}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2023-05-13|title=Encyclopaedia of Islam|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Encyclopaedia_of_Islam&oldid=1154650295|journal=Wikipedia|language=en}}</ref> Amîd (Amîda) di belgeyên fermî yên [[Împeratoriya Trebzonê|Împaratoriya Trepzonê]] de di sala 1358an de hatiye dîtin.<ref>{{Cite web|url=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-605-4567-52-2|title=Book sources - Wikipedia|website=en.m.wikipedia.org|language=en|access-date=2023-05-17}}</ref>
 
== Erdnîgarî ==
 
=== Cihê erdnîgarî û sînorên bajêr ===
Bajar di nav paralelên 37° 30´ û 38° 43´bakûr û merîdyenên 40° 37´ û 41° 20´ rojhilat de ye. Li rojhilat bi [[Batman|Batmanê]] û [[Sêrt|Sêrtê]], li başûr bi [[Mêrdîn|Mêrdînê]], li başûrê rojava bi [[Riha|Rihayê]] û [[Semsûr|Semsûrê]] û li bakûr jî bi [[Elezîz]] û [[Çewlîg|Çewlîgê]] ve tê girêdan.
 
=== Taybetiyên erda bajêr ===
Pîvana erda herêmê 15.354 km² ye . Ji vê erdê, [[çiya]] 37,0%, [[deşt]] 30,6% û [[plato]] jî 30,4% e. Erda herêmê 95%´ê wê ji bo [[ziraet]]ê bikar tê. Tene, petêx (gindor), zebeş, titûn û pembo herî pirtir li herêmê tên çandin.
 
=== Avûhewa ===
Li herêmê klîmayek reşayî hikum dike. Havînan pir germ û ziha, zivistanan jî li gora bajarên din hinek hêniktir derbas dibe.
{{Avûhewa
| TABLO =
| DIYAGRAM GERMAHÎ =
| DIYAGRAM BARÎN = rast
| DIYAGRAM BARÎN BILINDÎ = 230
| ÇAVKANÎ = [http://www.dmi.gov.tr/ www.dmi.gov.tr]
| Sernav = Germahî û barîna nîvekî ya mehane ji bo Amedê (1975-2010)
| Cîh = Amed
<!-- nîveka Bilinditirîn Germahiya mehê bi °C -->
| bgRêb = 6.5
| bgReş = 9.0
| bgAda = 14.6
| bgAvr = 20.3
| bgGul = 26.6
| bgPûş = 33.7
| bgTîr = 38.4
| bgGel = 38.0
| bgRez = 33.3
| bgKew = 25.3
| bgSer = 15.9
| bgBer = 9.0
<!-- nîveka Nimztirîn Germahiya mehê bi °C -->
| ngRêb = −3.0
| ngReş = −1.5
| ngAda = 2.3
| ngAvr = 6.8
| ngGul = 11.1
| ngPûş = 16.7
| ngTîr = 21.5
| ngGel = 20.7
| ngRez = 15.6
| ngKew = 9.9
| ngSer = 3.4
| ngBer = -0.7
<!-- Germahiya Nîvekî ya mehê bi °C -->
| gnRêb = 1.5
| gnReş = 3.5
| gnAda = 8.6
| gnAvr = 13.8
| gnGul = 19.3
| gnPûş = 26.3
| gnTîr = 31.2
| gnGel = 20.3
| gnRez = 24.7
| gnKew = 17.2
| gnSer = 9.0
| gnBer = 3.7
<!-- Barîna Nîvekî ya mehê bi mm -->
| bnRêb = 63.4
| bnReş = 68.2
| bnAda = 67.8
| bnAvr = 64.3
| bnGul = 38.7
| bnPûş = 9.3
| bnTîr = 0.9
| bnGel = 0.8
| bnRez = 6.0
| bnKew = 32.6
| bnSer = 53.2
| bnBer = 69.7
<!-- nîveka hejmara Rojên bi Tavik a hemû mehan bi st/r -->
| rtRêb = 3.9
| rtReş = 4.8
| rtAda = 5.6
| rtAvr = 6.9
| rtGul = 9.7
| rtPûş = 12.2
| rtTîr = 12.5
| rtGel = 11.7
| rtRez = 9.9
| rtKew = 7.4
| rtSer = 5.4
| rtBer = 3.8
<!-- nîveka Rojên bi Baran ji bo hemû mehan bi r -->
| rbRêb = 11.8
| rbReş = 11.7
| rbAda = 11.5
| rbAvr = 11.7
| rbGul = 8.9
| rbPûş = 3.2
| rbTîr = 1.3
| rbGel = 1.2
| rbRez = 2.0
| rbKew = 5.9
| rbSer = 8.4
| rbBer = 11.5
}}
 
== Dîrok ==
{{GotarêBingeh|Dîroka Amedê}}
[[Wêne:The City of Diyarbakir.gif|thumb|310px|Nexşeya bajarê Amedê]]
Li Amedê gelek [[cîhên dîrokî yên Amedê|cîhên dîrokî]] hene. Yen herî bi nav û deng [[Bedena Amedê]] û bircên wê ne.
 
=== Kronolojî ===
====Berî îsa====
* ~7250-6750 [[dema neolîtîk]]
* ~5000-4000 [[dema kalkolîtik]]
* ~3000 dema [[dema tunc]]
* ~2000 dema [[hurî]] û [[mîtanî|mîtaniyan]]
* ~1200- 600 dema [[aram]]iya û [[urartû|urartiyan]]
* 550- 331 dema [[pers]]an
 
====Piştî Îsa (zayîn)====
* [[226]]-[[395]] dema [[Roma|romayiyan]]
* [[395]]-[[639]] Dema [[Bîzans|bîzansiyan]]
* [[639]] dema [[Ereb|ereban]]
* [[661]] dema [[emewî|emewiyan]]
* [[750]] Dema [[Ebasî|ebasiyan]]
* [[984]] dema [[Merwanî|merwaniyan]]
* [[1085]] dema [[Selçûkî|selcûqiyan]]
* [[1102]]-[[1232]] dema [[Ertuqî|Ertuqiyên Heskîf û Amedê]]
* [[1232]] dema [[Eyubî|eyubiyan]]
* 1335 dema [[Xanedana Zirkan]]
* [[1507]] dema [[Sefewî|sefewiyan]]
* [[1515]] dema [[Osmanî|osmaniyan]]
* [[1923]] dema [[Komara Tirkiyeyê]]
 
== Şaredarî ==
 
[[Wêne:Deriyê Çiyê Amed 2010.JPG|thumb|200px|Deriyê Çiyê, 2010.]]
[[Wêne:Kolana Xazî ya Amedê.jpg|thumb|200px|Kolana Xazî ({{bi-tr|Gazi caddesi}}) li Amedê]]
[[Wêne:Kolana Cotkaran a Bajarê Nû yê Amedê.jpg|thumb|200px|Kolana Ekînciyan ({{bi-tr|Ekinciler caddesi}}) li Bajarê Nû yê Amedê]]
[[Wêne:Seyrangeha Parkormanê Amed 2010.JPG|thumb|200px|Seyrangeha Parkormanê ya Amedê, 2010.]]
 
Şaredarê Amedê ji hilbijartinên [[31'ê adarê]] [[2014]]an û vir ve [[Gültan Kışanak]] e.
 
==Nexweşxaneyên Amedê==
*[[Nexweşxaneya Dewletê ya Amedê]]
*[[Nexweşxaneya Fakulteya Bijîşkiyê ya Zanîngeha Dîcleyê]]
*[[Nexweşxaneya Lêkolîn û Sepanê ya Amedê]]
 
== Çand û huner ==
 
===Navendên çandê yên Amedê===
*[[Navenda Çand û Hunerê ya Cegerxwîn]]
*[[Komeleya Çand û Hunerê ya Dîcle û Firatê]]
*[[Navenda Hunerê ya Amedê]]
*[[Pirtûkxaneya Bajêr a Mehmed Uzun]]
*[[Rojeva Cihkî 21 a Bajarê Mezin]]
*[[Salona Şanoyê ya Şaredariya Bajarê Mezin]]
*[[Konservatiwara Bajêr a Aram Tîgran]]
 
=== Ol û civak ===
Nifûsa bajêr piranî [[misilman]] in. Wekî din [[êzîdî]] û [[xiristiyan]] jî li herêmê hene. Civaka misilmanan ji mezhebên [[şafiî]], [[henefî]] û [[elewî]] pêk tê. [[Neqşîbendî|Tarîqeta Naqşîbendî]] li herêmê ya herî xurt e. [[Turbe]]yên ku ji aliyê gel ve tên [[ziyaret]] kirin jî hene. Ya herî pir gel ziyaret dike, turbeya "Siltan Şêxmûs" e. Ji bilî wê, li Diyarbekirê turbeya "[[Siltan Silêman]]", li Pîranê turbeya "[[Pîr Xetab]]", ji alî gel ve tê ziyaret kirin. Nifûsa bajêr piranî [[kurd]] in, ji bilî kurdan, [[suryanî]], [[ereb]] û [[ermenî]] jî li herêmê wek nifûsek biçûk hene.
 
=== Xwarinên herêmê ===
* [[Meftune]]: goştê parçekirî di [[quşxane]] yan [[beroş]]ê de tê sorkirin. [[Bacanreşk]] (balîcan), [[sîr]] û [[fringî]] (yan jî ava fringiyan) têkel dibe. Ava [[simaq]]ê bi ser de dibe û tê kelandin.
* [[Mehîr]]: [[mast]] ([[dew]]), [[hêk]] û [[xwê]] di beroşê de tê li hevxistin. Dan dikeve navê û tê kelandin. Li ser agirê heta bikele tê lihevxistin.
* [[Kalek]], [[qedayîf]], [[peqlewe]], [[kutilk]]ên dagirtî, balîcanên dagirtî jî xwarinên herêmî ne ku herî pirtir tên xwarin.
* [[Biraşka tîkegoştê]]
* [[Biraşka şîşê]]
* [[Boranîk]]
* [[Boreg]]
* [[Bêran]]
* [[Bûmbar]]
* [[Cîgerkebaba Amedê]]
* [[Elînazîk]]
* [[Gebola kundirê mîranî û savarê]]
* [[Girara bi xêlî]]
* [[Hebenîska Amedê]]
* [[Hêyavka bamyeyê]]
* [[Hêyavka goşt û kixseyê]]
* [[Kartol û mast]]
* [[Keledoşiya masiyê]]
* [[Kutilka bacanreşkê]]
* [[Lebzîne]]
* [[Loqmeya bexdenûsê]]
* [[Lêvenî]]
* [[Nêrgîzyanî]]
* [[Nûriye]]
* [[Pirtik (şîranî)]]
* [[Ponponkiya parxanê ya Amedê]]
* [[Pîlakiya Amedê]]
* [[Qedayîfa rêsî]]
* [[Qereş]]
* [[Xaşîla çortanê]]
 
=== Kincên herêmê ===
Piraniya mêran şalwar, îşlig (gomlek) û êleg li xwe dikin. Di nigên wan de pêlavên poztûj hene û gelek ji wan Kum, şewqe yan jî kefiya sipî didin serên xwe.
 
Jinên Diyarbekirî (Amed) fîstan yan jî zibûn li xwe dikin. Piranîya jinên zewicî çarikan (kitan) didin serê xwe. Keçên ciwan yan serqot in (serî pas) yan jî şarpe didin serê xwe. Kesên ku çarşefa reş li xwe dikin jî hene. Îro li bajêr kêm kes kincên herêmî li xwe dikin, û piraniya gel kincên modern li xwe dike.
 
===Çanda xwedîkirina kevokan===
Li Amedê xwedîkirina [[kevok]]an digihe zêdeyê 500 salî. Îro li hin qehwexaneyan tê jiyandin û di navbera wan de pêşbaziyan li dar dixin. Ji kevokên Amedê re dibêjin "[[boran]]".
 
== Ciyên tûrîstîk û gerê ==
Amed ji alî sirûştê feqîr e lê ji alî tarîxê ve pir dewlemend e. [[Bedena Amedê]] piştî [[Kela Çînê]] ya herî dirêj e li cîhanê. [[Mizgeft]] û [[medrese|medreseyên]] bajêr bi mîmariyek pir hostatî hatine çêkirin. Mizgefta Mezin, ya Pêxember, ya Nebî hinek ji mizgeftên bajêr in. Gel piranî havînan diçin ser [[Gola Xezarê]] ku di hundirê tixûbên [[Elezîz|Elezîzê]] de ye. Wekî din [[baxçeyên Ben-û-Senê]] jî ciyên gerê ne ji bo gel. [[Germava Çirmûgê]] jî ciyê vehêsanê ye.
 
=== Cihên dîrokî yên girîng ===
* [[Bedena Amedê|Bedena Bajêr]]
* [[Pira Dehderî]] an [[Pira Belek]] an jî [[Pira Dîcleyê]]
* [[Qesra Xazî]]
* [[Baxçeyên Hewselê]]
<gallery>
Wêne:Baxçeyên Hewselê Amed 2010.JPG|[[Baxçeyên Hewselê]] yên Amedê. Li paşê Pira Dehderî tê dîtin.
</gallery>
 
==== Deriyên Amedê ====
* [[Deriyê Xerpûtê]] an [[Deriyê Çiyayî]] an jî [[Deriyê Bakur]]
* [[Deriyê Rihayê]] an [[Deriyê Rûm]] an jî [[Deriyê Rojava]]
* [[Deriyê Mêrdînê]] an [[Deriyê Başûr]]
* [[Deriyê Nû]] an [[Deriyê Rojhilat]]
* [[Deriyê Serayê]]
<gallery>
Wêne:Deriyê Rihayê yê Amedê.jpg|Deriyê Rihayê.
Wêne:Deriyê Mêrdînê yê Amedê.jpg|Deriyê Mêrdînê.
 
 
 
 
 
[[File:Diyarbakir City walls.jpg|thumb|Bedenên Amedê]]
 
 
 
</gallery>
 
==== Bircên Amedê ====
* [[Birca Bizinê]]
* [[Birca Heft Birayan]]
* [[Birca Evlî Bedenê]]
* [[Birca Melikşah]]
<gallery>
</gallery>
 
==== Mizgeftên Amedê ====
<table width="%60">
<tr>
<td width="%45" valign="top">
* [[Mizgefta Mezin]]
* [[Mizgefta Nebî]]
* [[Mizgefta Husrev Paşa]]
* [[Mizgefta Kozlû]] (Qozlî?)
* [[Mizgefta Hecî Buzruk]] (Buzruq?)
* [[Mizgefta Hezretî Silêman]]
* [[Mizgefta Qazî]]
* [[Mizgefta Îbrahîm Beg]]
* [[Mizgefta Nasûh Paşa]]
* [[Mizgefta Kurşunlu]]
* [[Mizgefta Xoceoxlî]]
* [[Mizgefta Şêxereb]]
* [[Mizgefta Îskender Paşa]]
* [[Mizgefta Xanzade]]
* [[Mizgefta Ragibiye]]
</td>
<td width="45%" valign="top">
* [[Mizgefta Hecî Hemîd]]
* [[Mizgefta Şêx Mitahar]] ([[Minareya Çarling]])
* [[Mizgefta Parlî]]
* [[Mizgefta Melik Ehmed]]
* [[Mizgefta Şêx Yûsif]]
* [[Mizgefta Sîm]]
* [[Mizgefta Behram Paşa]]
* [[Mizgefta Tacetin]]
* [[Mizgefta Lala Qasim Beg]] an [[Mizgefta Lala Beg]]
* [[Mizgefta Elî Paşa]]
* [[Mizgefta Minareya bi Neynik]]
* [[Mizgefta Hezretî Emer]]
* [[Mizgefta Safa]]
</tr>
</table>
<gallery>
Wêne: Mizgefta Mezin a Amedê.jpg|Mizgefta Mezin a Amedê.
Wêne:Mizgefta Melek Ehmed a Amedê 2010.JPG|Mizgefta Melek Ehmed.
Wêne:Mizgefta Elî Pasha Amed 2010.JPG|Mizgefta Elî Paşa, 2010.
Wêne:Mizgefta Unv-Dîcle.jpg|Mizgefta Zanîngeha Amedê.
 
</gallery>
 
==== Medreseyên Amedê ====
* [[Xwendegeha Mesûdiyê]]
* [[Xwendegeha Zîncîriye]]
<gallery>
</gallery>
 
====Hemamên dîrokî yên Amedê====
*[[Hemama Çardaklî]]
*[[Hemama Deva]]
*[[Hemama Melik Ehmed]]
*[[Hemama Paşa]]
*[[Hemama Qazî]]
*[[Hemama Vahap Axa]]
<gallery>
Wêne:Himama Deva Amed 2009.JPG|Hemama Deva, 2009.
Wêne:Himama Melik Ehmed 2010.JPG|Hemama Melik Ehmed, 2010.
Wêne:Himama Pasha Amed 2008.jpg|Hemama Pasha, 2008.
Wêne:Himama Vahap Amed 2009.JPG|Hemama Vahap, 2009.
</gallery>
 
==== Dêrên Amedê ====
* [[Dêra Meyremokê]]
* [[Dêra Surp Gregos]] a Ermeniyan
<gallery>
</gallery>
 
==== Xanên dîrokî yên Amedê ====
* [[Xana Delîlan]]
* [[Xana Hesen Paşa]]
* [[Xana Borsayê]] (Cotxan, Çîftexan), îro wêran e.
<gallery>
File:Diyarbakir-Hasan Pasha Inn.jpeg|Xana Hesen Paşa îro cihekî geşt û guzarî yê giring e.
Wêne:Xana Borsayê Amedê 2010.JPG|Rewşa Xana Borsayê di sala 2010an de.
</gallery>
 
==== Muzexane ====
* [[Muzeya Arkeolojiyê ya Amed|Muzeya Arkeolojiyê]]
* [[Muzeya Ziya Gökalp]]
* [[Muzeya Cahit Sıtkı Tarancı]]
* [[Koşka Sem'an]] ([[Koşka Xazî]])
* [[Koşka Erdebîlê]] ([[Qesra ber Derê Pirê]])
 
===Seyrangeh û parkên Amedê===
*[[Parkorman]]
*[[Sumerpark]]
*[[Kuçeya Hunerê]]
<gallery>
File:Ormanparka Amedê 2010.JPG|Parkorman, li [[Dîclekend]]a Amedê.
File:Sumerparka Amedê 2010.JPG|Parka Sumerê (Sumerpark), li gorî amediyan peykerên parkê miştî sîmbolîzmê ne ji dîroka îro ya kurdan.
File:Kuçeya Hunerê ya Amedê 2010.JPG|Kuçeya Hunerê ya Amedê bi spêde.
</gallery>
 
== Navdarên Amedê ==
<table width="%60">
<tr>
<td width="%45" valign="top">
* [[Fehmiyê Bîlal]]
* [[Ramizê Licî]]
* [[Ehmedê Xasî]]
* [[Îbn-ul Ezraq]]
* [[Hesen Hişyar]]
* [[Tarık Ziya Ekinci]]
* [[Yusuf Azizoğlu]]
* [[Ahmet Arif]]
* [[Kendal Nezan]]
* [[Rojen Barnas]]
* [[Cahit Sıdkı Tarancı]]
* [[Dr. Fuad (Bavê Tûjo)]]
* [[Qedrî Cemîl Paşa]]
* [[Ekrem Cemîl Paşa]]
* [[Cemilê Seyda]]
* [[Şevket Baysanoğlu]]
* [[M. Emin Bozarslan]]
* [[Aşık İhsani]]
* [[Elî Emîrî]]
* [[Amîdî]]
* [[Hamid Aytaç]]
* [[Roşan Lezgîn]]
* [[Prof. Mahmut Gazi Yaşargil]]
* [[Suzan Samancı]]
* [[Malmisanij]]
* [[Azad Zal]]
* [[Niyazî Westa]]
* [[Adnan Binyazar]]
* [[Ehmed Murşîdî]]
* [[Meltem Miraloğlu]]
</td>
<td width="45%" valign="top">
* [[Mele Çelebî]]
* [[J. Îhsan Espar]]
* [[Mehmûd Lewendî]]
* [[Mehdî Zana]]
* [[Tuncer Necmioğlu]]
* [[Seîd Paşa]]
* [[Suleyman Nazif]]
* [[Hesenê Metê]]
* [[İhsan Işık]]
* [[Mıgırdiç Margosyan]]
* [[Mar Yezua]]
* [[Adil Tekin]]
* [[Remzi İnanç]]
* [[Ahmed Arif]]
* [[Hikmet Çetin]]
* [[İzet Altınmeşe]]
* [[Celal Sesigüzel]]
* [[Ayşe Şan]]
* [[Huseynê Parê]]
* [[Mahmut Kızıl]]
* [[Hozan Şiyar|Hozan Şîyar Ferqînî]]
* [[Beytocan]]
* [[Bışar Çiçek]]
* [[Abdussetar Hayatî Avşar]]
* [[Leyla Zana]]
* [[Zana Farqînî]]
* [[Amed Tîgrîs]]
* [[Rojîn Zarg]]
* [[Songül Öden]]
* [[Erkan Petekkaya]]
* [[Eşref Okumuş]]
</table>
 
[[Wêne:Diyarbakir City walls.jpg|thumb|Bedenên Amedê]]
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
 
== Girêdanên derve ==
* [http://www.diyarbakir.com Malpera Amedê] (bi tirkî)
* [http://www.diyarbakir-bld.gov.tr Şaredariya Amedê] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060512040802/http://www.diyarbakir-bld.gov.tr/ |date=2006-05-12 }} (bi tirkî)
* [http://www.anzele.net Amedê] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220517103404/http://www.anzele.net/ |date=2022-05-17 }} (bi tirkî)
* [http://www.diyarhaber.org Xabere Amed'e] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100208231406/http://www.diyarhaber.org/ |date=2010-02-08 }} (bi tirkî)
* [http://www.diyarbakirspor.org Xabere Diyarbakirspor - Amedspor] (bi tirkî)
 
 
{{Panorama|Diyarbekir.jpg|1000px|Amed 2015.}}
{{Koord|37|54|39|N|40|14|12|E|type:city(799447)|display=title}}
{{Bajarê Amedê}}
{{Bajar û gundên Diyarbekrê}}
{{Bajarên Kurdistanê}}
{{Bajarên Tirkiyê}}
 
[[Kategorî:Amed| ]]
Ji "https://ku.wikipedia.org/wiki/Amed" hatiye standin.