Wîkîpediya

Rexnekirina zerdeştî

Rexnekirina zerdeştî bi sedsalan ne tenê ji alîgirê olên din, lê di nav Zerdeştîyên ku dev ji olê berdan û Zerdeştîyên ku dixwestin Zerdeştîyê çaksazî bikin de jî çê bûye.

Zerdeşt biguhêre

Di sedsala 19an de, Piao yê Brîtanî yê ku li Hindistanê rûdinişt, John Wilson, ku bi civata Zerdeştî ya Parsî ya Hindistanê re hevdîtin kir, îdia kir ku Zerdeşt tu carî ne xwediyê mîsyonek rastîn a Xwedê ye û ne jî îdîa kir ku ew heye,[1] û ku Zerdeşt tu carî mûcîze, an pêxemberîtî nekiriye, û ku çîroka jiyana wî "tenê berhevoka fablên nûjen" e.[2][3] Hinekên din dibêjin ku hemî çavkaniyên Zerdeştî yên berdest ên derbarê Zerdeşt de tenê rastiyên tevlihev li ser Zerdeşt pêşkêş dikin û nikarin li ser yekê li hev bikin,[4] bi taybetî di navbera çavkaniyên berê û paşê de.[5]

Hêdane biguhêre

Dasatira Esmanî, berhevoka pirtûkên pîroz ên Zerdeştiyan, demekê ji hêla civakên Zerdeştî yên li Îran û Hindistanê ve wekî orîjînal hat pejirandin, her çend paşê hemî qebûl kirin ku ev sextekarî ji hêla Azar Keyvan ve hatî nivîsandin, ku hewl da ku pirtûkên pîroz biguhezîne.[6]

Gelek rexnegir dibêjin ku Avesta nikarîbû bi îlhama xwedayî be ji ber ku piraniya nivîsa wê bi awayekî bêveger winda ye an nayê famkirin,[7][8] û gelek olnasên Zerdeştî Gathas wekî tekane nivîsar û tekane nivîsar e ku dikare ji Zerdeşt re were hesibandin.[9]

Pirxwedayî biguhêre

Rexnegir jî bi gelemperî îddîa dikin ku Zerdeştî ji xwedayan û hêmanên din ên xwezayê, wek agir, bi yek duakirinê diperizin, Litanya ber bi Agir (bi farisî: آتش نیایش), ku tê de wiha tê gotin: “Ez gazî (îbadeta te) dikim, ey kurê Ahûra ez ê bikim. Mezda bi hemû agiran re bi hev re."[10][11] Hin rexnegiran Zerdeştîyê durû, û peyrewên Daoîzmê bi nav kirine, yên ku pirxwedatiyê diperizin lê îdia dikin ku ew peyrewên yekxwedayîtiya îroyîn in.[12] Rexnegir israr dikin ku nêrîna reformxwaz a yekxwedayîtiyê berevajî nêrîna Zerdeştî ya orîjînal a cîhanbîniyek dualî ye ku herî zêde di têkiliya di navbera Ahûra Mezda û Angra Mainu de diyar dibe.[13] Zanyarên din ên rojavayî, wek Martin Haug, diyar kirin ku gelek nêrînên di Zerdeştiyê de xerakirina hînkirinên Zerdeştî yên resen in, ku hêdî hêdî ji hêla alîgirên baweriyê ve hatine zêdekirin.[14][15]

Nefreta navxweyî biguhêre

Reformerên Zerdeştî, wek Manekji Nasrwanji Dala, gelek rîtuelên Zerdeştî rexne kirine, di nav de baldariya zêde ya li ser paqijiyê,[16][17] bikaranîna mîza çêlekê ji bo paqijbûna pîroz, bi zorê kirina kûçikan ku di dema merasîmên cenaze de li cesedê mêze bike, ji bo vexwarina dîk û kevokan li ser bircan xêzkirina cenazeyan,[18][19] û doktrînên olî yên ku bi olê re ne li hev in.[20] Ev hevrikiya di navbera Zerdeştiyên ku dixwazin olê biguherînin û Zerdeştiyên ku dixwazin wek xwe bihêlin, bi sedsalan e didome.[21]

Her wiha di navbera Zerdeştiyên Îranî û Zerdeştiyên Hindistanê de û li ser mijarên wekî desthilatdariya kahniya mîrasî di ragihandin û şîrovekirina bawerî, etnîk û xwezaya Ahura Mazda de nakokî û nakokî hene.[22] Di dîrokê de di navbera mezhebên Zerdeştî yên Zurvanî, Mazdaîtî û Mazdaîtî de jî nakokî derketiye.[23]

Zilmkirina kêmneteweyan biguhêre

Li seranserê Îrana Sasaniyan nêzî 200.000 kesên ne Zerdeştî hatin qetilkirin.  Zilm û çewsandina olên din (bi piranî Xirîstiyanan û putperestan) ji aliyê Zerdeştiyan ve, li Împaratoriya Sasaniyan, di serdema Şapûr II (Şapûr Dûlaktaf) de dest pê kir û li Beth Germaî, li Kerkûka îroyîn, dest pê kir.  Şapûr II ne tenê kêmneteweyên olî lê belê kêmneteweyên etnîkî jî çewsandin.[24][25] Di dema şerê bi împaratorê Romayê Konstantiyos II re, Şapûr ji bo mesrefa giran a şer bac danî û yên ku ne Zerdeştî bûn.  Yên ku pere nedan, zilm û zordarî li wan hat kirin.[25]

Şapûrê II di sala 341 de Xirîstiyantî qedexe kir û ferman da ku hemû Mesîhî bibin Zerdeştî yan jî bimirin.[26][27]

Yazdegard II, ji bo ku neteweyek bi tevahî Zerdeştî biafirîne, hewlên xwe yên çewsandina hemû kesên ne Zerdeştî nû kir.[28]

Sêksizm biguhêre

Zerdeşt ji ber ramana ku cinsiyetparêziyê pêş dixe, bi rêgezên wekî kahniya hemî zilam, alimek hemî zilam û destûrdana pirzewaciyê, ku ji hêla Zerdeşt bi xwe ve tê meşandin, tê rexne kirin.[29][30][31]

Çavkanî biguhêre

  1. ^ Sharma, Suresh K.; Sharma, Usha, edîtor (2004). Cultural and Religious Heritage of India: Zoroastrianism. Mittal Publications. rr. 17–18. ISBN 9788170999621.
  2. ^ Jenny Rose (2014). Zoroastrianism: An Introduction. I.B.Tauris. rr. 206–7. ISBN 9780857719713.
  3. ^ Stausberg, Michael; Vevaina, Yuhan Sohrab-Dinshaw, edîtor (2015). The Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism. John Wiley & Sons. r. 75. ISBN 9781118785508.
  4. ^ S. Nigosian (1993). Zoroastrian Faith: Tradition and Modern Research. McGill-Queen's Press. r. 10. ISBN 9780773564381.
  5. ^ Sharma, Suresh K.; Sharma, Usha, edîtor (2004). Cultural and Religious Heritage of India: Zoroastrianism. Mittal Publications. r. 14. ISBN 9788170999621.
  6. ^ Jenny Rose (2014). Zoroastrianism: An Introduction. I.B.Tauris. r. 204. ISBN 9780857719713.
  7. ^ Jenny Rose (2014). Zoroastrianism: An Introduction. I.B.Tauris. rr. 205–6. ISBN 9780857719713.
  8. ^ Kenneth Boa (1990). Cults, World Religions and the Occult (Çapa revised). David C Cook. r. 48. ISBN 9780896938236.
  9. ^ Jenny Rose (2014). Zoroastrianism: An Introduction. I.B.Tauris. rr. 207–8. ISBN 9780857719713.
  10. ^ John R. Hinnells (2005). The Zoroastrian Diaspora: Religion and Migration (Çapa illustrated). Oxford University Press. r. 706. ISBN 9780198267591.
  11. ^ Stausberg, Michael, edîtor (2004). Zoroastrian Rituals in Context (Çapa illustrated). BRILL. rr. 50, 298–99. ISBN 9789004131316.
  12. ^ Maneckji Nusservanji Dhalla (1914). Zoroastrian Theology: From the Earliest Times to the Present Day. r. 337.[girêdan daimî miriye]
  13. ^ S. Nigosian (1993). Zoroastrian Faith: Tradition and Modern Research. McGill-Queen's Press. r. 116. ISBN 9780773564381.
  14. ^ Jenny Rose (2014). Zoroastrianism: An Introduction. I.B.Tauris. rr. 207–208. ISBN 9780857719713.
  15. ^ S. Nigosian (1993). Zoroastrian Faith: Tradition and Modern Research. McGill-Queen's Press. r. 23. ISBN 9780773564381.
  16. ^ Kenneth Boa (1990). Cults, World Religions and the Occult (Çapa revised). David C Cook. r. 48. ISBN 9780896938236.
  17. ^ Stausberg, Michael, edîtor (2004). Zoroastrian Rituals in Context (Çapa illustrated). BRILL. r. 43. ISBN 9789004131316.
  18. ^ S. Nigosian (1993). Zoroastrian Faith: Tradition and Modern Research. McGill-Queen's Press. r. 116. ISBN 9780773564381.
  19. ^ Stausberg, Michael, edîtor (2004). Zoroastrian Rituals in Context (Çapa illustrated). BRILL. r. 471. ISBN 9789004131316.
  20. ^ Jenny Rose (2014). Zoroastrianism: An Introduction. I.B.Tauris. r. 208. ISBN 9780857719713.
  21. ^ Stausberg, Michael, edîtor (2004). Zoroastrian Rituals in Context (Çapa illustrated). BRILL. r. 51. ISBN 9789004131316.
  22. ^ Jenny Rose (2014). Zoroastrianism: An Introduction. I.B.Tauris. rr. 221–2. ISBN 9780857719713.
  23. ^ Leaman, Oliver, edîtor (2006). Encyclopedia of Asian Philosophy. Routledge. r. 608. ISBN 9781134691159.
  24. ^ Moffett, Samuel H. (1992). A History of Christianity in Asia, vol. 1: Beginnings to 1500. r. 145. ISBN 1570751625.
  25. ^ a b Skjærvø, Oktor (2018), Nicholson, Oliver (edîtor), "Christians, persecution of, Persian Empire", The Oxford Dictionary of Late Antiquity, Oxford University Press, doi:10.1093/acref/9780198662778.001.0001, ISBN 978-0-19-866277-8, roja gihiştinê 7 çiriya pêşîn 2020
  26. ^ Sebastian P. Brock, Fire from Heaven: Studies in Syriac Theology and Liturgy, (Ashgate, 2006), 72.
  27. ^ D. T. Potts, The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State, (Cambridge University Press, 1999), 422.
  28. ^ Richard E. Payne (2015). A State of Mixture: Christians, Zoroastrians, and Iranian Political Culture in Late Antiquity. University of California Press. rr. 49, 55–56. ISBN 9780520961531.
  29. ^ Ghada Hashem Talhami (2013). Historical Dictionary of Women in the Middle East and North Africa. Rowman & Littlefield. rr. 186, 372. ISBN 9780810868588.
  30. ^ Dale T. Irvin; Scott Sunquist (2002). History of the World Christian Movement: Volume 1: Earliest Christianity To 1453 (Çapa illustrated). A&C Black. r. 202. ISBN 9780567088666.
  31. ^ Solomon Alexander Nigosian (1993). The Zoroastrian Faith: Tradition and Modern Research (Çapa reprint). McGill-Queen's Press. r. 13. ISBN 9780773511446.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Rexnekirina_zerdeştî&oldid=1631566" hatiye standin.