Metroya bajarê New Yorkê

Metroya bajarê New Yorkê, (bi inglîzî: New York City Subway) toreke metroyê ye ku li bajarê New York a Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê ye. Metroya New Yorkê di 9ê cotmeha 1863an de hat vekirin û yekem rawestgeha metroyê di 27ê cotmeha 1904an de hatiye vekirin. Metroya New Yorkê, yek ji kevintirîn pergalên veguheztina navbajariyên li cîhanê ye. Sîstema metroya New Yorkê xwediyê tora metroya herî mezin a cîhanê ye^[1] û dirêjahiya tora metroyê 1370 kîlomêtre ye. Metro, ji 27 xet û 472 rawestgehan pêk tê.^[2]

Metroya New Yorkê, ji xeynî hinek xetên ku di rewşên wekî acîl û karesatan de nîv-dem dixebitin, her rojên salê, 24 saetan dixebite.^[3] Di warê hejmarên rêwiyan ên salane de, pergala herî qelebalix a veguhestina navbajariyê li Nîvkada rojava û cîhana rojava ye.^[4] Metroya New Yorkê nehemîn pergala herî qelebalix a metro ya li cîhanê ye. Di sala 2017an de metroyê zêdeyî 1,72 mîlyar rêwî, di nava hefteyê de 5,6 mîlyon rêwî û di dawiya hefteyê de jî bi giştî 5,7 mîlyon rêwî ragirtiye.^[2]

Dîrok

Metroya New Yorkê yekem car di 9ê cotmeha 1863an de wekî xetek trenê ya li ser erdê hate çêkirin.^[5] Di salên 1870an de tuneleke wagonên bin erdê ku 95 metre dirêj dibe û di xebatê de bû, ji aliyê Alfred Ely Beach ve hate çêkirin.^[6] Yekem xeta trênê ya binerdê ya New Yorkê di 27ê cotmeha 1904an de hate çêkirin. Ev xet ji şaredariyê heta ceddeya 145emîn û Broadwayê diçû.^[6] Dirêjahiya wê 14,7 km bû û 28 rawestgehên xetê hebû. Xet ji hêla Pargîdaniya Transît Rapid a Interborough (IRT) ve dihate xebitandin. Piştre re xetên metroyê di sala 1905an de heta Bronx, di 1907an de heta Brooklyn û di 1915an de heta Queens hatin dirêj kirin.^[6]

Xetên Metroyê

Nîşan	Xet	Rê
IRT (Division A)
Xeta IRT Broadway-Seventh Avenueê
	Broadway–Seventh Avenue Local	Van Cortlandt Park–242nd Street - South Ferry
	Seventh Avenue Express	Wakefield–241st Street - Flatbush Avenue–Brooklyn College/New Lots Avenue
	Seventh Avenue Express	Harlem–148 Street - New Lots Avenue
Xeta IRT Lexington Avenueê
	Lexington Avenue Express	Woodlawn - Crown Heights–Utica Avenue/New Lots Avenue
	Lexington Avenue Express	Eastchester–Dyre Avenue/Nereid Avenue - Flatbush Avenue–Brooklyn College/New Lots Avenue
	Lexington Avenue Local Pelham Bay Park Express	Pelham Bay Park/Parkchester - Brooklyn Bridge–City Hall
Xeta IRT Flushingê
	Flushing Local Flushing Express	Flushing–Main Street - 34th Street–Hudson Yards
Xeta Shuttleê
	42nd Street Shuttle	Times Square - Grand Central
BMT/IND (Division B)
Xeta IND Eighth Avenueê
	Eighth Avenue Express	Inwood–207 Street - Ozone Park–Lefferts Boulevard/Far Rockaway–Mott Avenue/Rockaway Park–Beach 116th Street
	Eighth Avenue Local	168th Street - Euclid Avenue
	Eighth Avenue Local	Jamaica Center–Parsons/Archer - World Trade Center
Xeta IND Sixth Avenueê
	Sixth Avenue Express	Bedford Park Boulevard/145th Street - Brighton Beach
	Sixth Avenue Express	Norwood–205th Street - Coney Island–Stillwell Avenue
	Queens Boulevard Express/Sixth Avenue Local	Jamaica–179th Street - Coney Island–Stillwell Avenue
	Queens Boulevard/Sixth Avenue Local	Forest Hills–71st Avenue - Middle Village–Metropolitan Avenue
Xeta IND Crosstownê
	Brooklyn-Queens Crosstown	Court Square - Church Avenue
Xeta IND Second Avenueyê
	Second Avenue Local	125th Street - Hanover Square
Xeta BMT Nassau Streetê
	Nassau Street Local	Jamaica Center–Parsons/Archer - Broad Street
	Nassau Street Express	Jamaica Center–Parsons/Archer - Broad Street
Xeta BMT Canarsie
	14th Street–Canarsie Local	Eighth Avenue - Canarsie–Rockaway Parkway
Xeta BMT Broadwayê
	Broadway Express	Astoria–Ditmars Boulevard/96th Street - Coney Island–Stillwell Avenue
	Second Avenue/Broadway Express/Brighton Local	96th Street - Coney Island–Stillwell Avenue
	Broadway Local	Forest Hills–71st Avenue - Bay Ridge–95th Street
	Broadway Local	Astoria–Ditmars Boulevard - Whitehall Street–South Ferry
Shuttle Hattı
	Franklin Avenue Shuttle	Franklin Avenue - Prospect Park
	Rockaway Park Shuttle	Broad Channel - Rockaway Park–Beach 116th Street

Çavkanî

^ "nycsubway.org: Subway FAQ: Facts and Figures". www.nycsubway.org. Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021.
^ ^a ^b "mta.info | Facts and Figures". web.mta.info. Ji orîjînalê di 12 îlon 2014 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021.
^ "Riding the subway". MTA (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021.
^ "mta.info | Facts and Figures". web.archive.org. 22 hezîran 2013. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 22 hezîran 2013. Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
^ "Beach Pneumatic". web.archive.org. 6 çiriya pêşîn 2007. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 6 çiriya pêşîn 2007. Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
^ ^a ^b ^c Editors, History com. "New York City subway opens". HISTORY (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021. {{cite web}}: |paşnav= sernavekî giştî bi kar tîne (alîkarî)

[1] "nycsubway.org: Subway FAQ: Facts and Figures". www.nycsubway.org. Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021.

[:1-2] "mta.info | Facts and Figures". web.mta.info. Ji orîjînalê di 12 îlon 2014 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021.

[3] "Riding the subway". MTA (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021.

[4] "mta.info | Facts and Figures". web.archive.org. 22 hezîran 2013. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 22 hezîran 2013. Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)

[5] "Beach Pneumatic". web.archive.org. 6 çiriya pêşîn 2007. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 6 çiriya pêşîn 2007. Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)

[:0-6] Editors, History com. "New York City subway opens". HISTORY (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021. {{cite web}}: |paşnav= sernavekî giştî bi kar tîne (alîkarî)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]