Mele Mensûrê Girgaşî

Mele Mensûrê Girgaşî (sedsala 17an û 18an) alim û helbestvanekî kurdan e.

Mele Mensûrê Girgaşî
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Jînenîgariya Mensûr

Mensur şairekî kevn ê kurd e. Xelkê gundê Girgaşê ye. Girgaş, gundekî biçûk ê navça Behdînan e û dikeve rojhilatê bajarê Amêdî ye. Di bin rêze-çiyayekî ji Çiyayê Garê de ye. Navbera herdukan nezîkî sê saet rê ye. Mamoste Elaeddîn Secadî, di Mejûyî Edebî Kurdî, rûpela 536'an de bi kurtî behsa Mensûr kiriye. Dibêje "Mensur ji xelkê Botan e û hevçaxê Melayê Bateyî ye." Min nameyek ji Şeyda Şêx Memduhê Birîfkanî re şand û hinek pirsiyar jê kirin, ji ber ku şarezayiya wî li ser şair û helbestên Kurdî heye. Di nama xwe ya ji min re şandî de dibêje: "Mensûr xelkê Girgaşê bûye û hevçaxê Melayê Bateyî ye. Di navbera herdukan de munazereyeka bi şi'r heye." Em ji derveyî ve tiştekî din li ser jiyana vî şairî nizanin. Em nizanin di kîjan salê de ji diya xwe bûye, kengî miriye û jiyana vî çawan bûye. Em eva han tenê dizanin ku 209 sal berî niha bûye. Ji ber ku helbesta wî ya "Subhan ji Şah e bê çûn " di nav wê keşkula destnivîs de heye. Ev helbesta han li ser biharê hatiye, gelek xweş û rewan e.

Gotinên kurdî yên gelek giranbiha tê de ne û heta niha kêm helbestên wiha xweş li ser bihare hatine nivîsîn. Ev helbesta han di navça Behdînan de bi navê Beyta Biharê bi nav û deng e û gelek kes dibêjin ku ev helbesta han a Bekir Begê Erzî ye. Lê eva han ne rast e.Ji ber ku navê Mensûr di reza dawiye de heye û her wîha di wê destnivîsê de bi navê Mensur hatiye nivîsîn.Wextê di nav wê helbestê de hatiye nivîsîn (1181'e hicrî) temenê (umrê) Bekir Beg du sal bûye. Bekir Beg di sala 1179'e hicrî de ji diya xwe bûye. Lê helbestekî Bekir Beg jî li ser biharê heye.Gelek nezîkî ve helbesta Mensûr e: Ger mirov herdukan bixwîne, mirov dikare bibîne ku Bekir Beg ve helbesta xwe li ber a Mensûr nivîsiye, lê negihîştiye sewiya wî, her çiqas şairekî mezin jî bûye. Helbesta wî Medîna xweştirîn helbest e.

Helbestekî Mensûr

Subhan ji Şahê bê çun çi biharek keskûn e

Qadir "kun feyekûn" ji erdan derbûn 'iyûne

Kuhsarê di mehzûn bi îzna wî vebûne

Kuhsara vederkeftin hilalan ser hilîne

Di nêv kevran verestin beyan bû erdê şîne

Tevrî ji bin derkeftin kêrî bibûn rengîne

Muneqeş bû cîbale ji palal û beybûnan

Ji dengê re'dê biharê wê hilat kêrestûne

Wê nazil bûyî xelatê biyaban tezyin bûne

Tezyîn bûn koh û sehra bi lutfa zulcelalî

Ehmer bûn dest û çiya bi kulîlkên biharî

Yeqîn xelatî îlah ji bû dinyayê hinarî

Xel'eti sor û zer bûn hinarî ji bo gelûke

Kuhsara munewwer bûn murxan li ser çîk çîk e

Li mêrxuzare di rengin 'endelî like like

Sipehî bibûn mêrxuzar bi kevî yû kaniyêt biharê

Muneqqeş bûn cûybar têtin dengê 'endelî

Bi sosin û binevşan bi nêrgizêt xumarî

Temam kemilîn dunya bi zîyneta biharê

Kebkê(kew) d'muvvetten çiya wêt jor da hatin xarê

Dş xeberdim ji hemiyan hind bû medhê adarê

Nîsan bi lutafet e bi kevî yû kaniyan

Kêrî bûne cinnete bi qudreta rebbaniye

Çi xelkî bê îbret e dana be nêv şahiyan

Şahî û sefa û sirûr ew sabitin d'biharê

Çiya girîyan di me'mûr di nevşêt cûybarê

Zahir bû cumle mestur d'meha paşî Adarê

Cobar û bax û bistan kamil bibûn tevav e

Şehlûl û 'endelî bûn meşyane hatin nav e

Cevvab bibine reqîban wal' nêrgiza xunav e

Nêrgiza bişkoj daye sosin hem xûrûş e

Lale pur cefa ye sunbul bi qeba poş e

Biharekî i'ila ye sosin zêrîn girş e

Sosin di nav baxan zan zor digrin xunavê

Nêrgizê ser çiqande qedeh pur bû ji avê

Sîmen wereq nîşan da 'eksî li neqşê avê

Neqşî kirin cûybar bela çû werda exder

Sinober û gulbihar kulîlkêt mu'enber

Gulşilêl û lalezar nîsanokên di ehmer

Ehmerî sorî tarî daxa li ruyê lale

Zervişan bû xumarî şebnem lê bûye jale

Irqçîn bûn biharê bi qurmiz şîn û ale

Qurmiz û şîn û sefîd mulebbes bûn kuhsar

Keskî seraser demîd teyyibe bûn cûybar

Fezleke pake se'îd muferreh bûn mêrxuzar

Muffereh bûne zînî turazînî dibin xweş

Pak xemilîn bi şînî kesk û zer û al û reş

Pîvazî yû yasemîn girik gêran muneqqeş

Neqqaşî gêra qelem resand şebrîza şîne

Gerdena vvekû 'elem ji bin befrê hilîne

Beybûn bibûn der qedem lazimêt êk dimîne

Beybûnokêt nihala jê têt bêna mu'enber

Gerden ji reng piyalan dirrêj in miskê ezfer

Nezer da ev cîbalan mukemmel bûn sor û zer

Sor û zerê semawî çiya kirin 'eyane

Bi narincî yû mawî kulîlk kirin beyane

Du meh d'çûne musavvî xelas bibû Nîsane

Di vê meha Nîsanê bûne selatîn cebel

Dahat meha Gulanê roj hate j'burca h'emel

Xoş bû weqtê seyranê dunya bûbû mukemmel

Dunya bûbû bişrûne turazîn bû dila ra

Bi emrê "Kaf" û "Nûn"ê werandin 'enber sara

Bi 'etrî şah bûne çîmen li wan nizara

Nizar ku bûne xara beroj ku bûne etles

Reşandin 'enber sara ji zer camî museddes

Di mexrib û sehara ve ezman hate exres

Exres ku 'endelî bûn kebkê di kuhsaran

Di subha evvvvelî bûn êvaran car û baran

Şehlûl û 'endelîb û bilakutka beyaran

Bilakutk û 'endelî pur ji neqşî selîm in

Dixûnin subha ewwelî di zikrê şahê 'elîm in

Şebî gulî bilbilî e aşiqê nesîm in

Nesîm bi weqtê seher dixşêt li teyibatan

Sik li dîmaxê esfer êk e ji mu'cîzatan

Bi keskî nivîsî mexder tuxra sirrî beratan

Tuxra ku zer nîşan kir dav bilbilê malxirab

Seba 'enber vişan kir mînayî reng da civvab

Gulê xunçe 'eyan kir bi hal û xef da civvab

Ez sorgula bi naz im me mesken sehen bax e

Sed car ku ez mecaz im dilê te vetnim dax e

Keşfa cemî' razim meftûh her dîmax e

Dîmax sote bilbil ji bihna min dinalin

Çîçek û terh û sinbil hindî zehr li bal in

Av û hevva di daxil di bezma lîsanê hal in

Bi lîsan halê tiyûr in seyrangeha nexmesaz

Lale kevî di hûr in zînet li baxê mecaz

Enber û 'ud û kafur tawûs û zax û şehbaz

Şehbazê emrê ehed felek kirin neylîgun

Daniya ferşê zumerred reqem kirin "Kaf" û "Nûn"

Nuqteyê ma la 'eded bi nexme ma yeştehûn

Bi nexmeyê tesbîhan ve ezman tên tuyûre

Ji exres û fesîhan pakî dibit zuhûre

Ji Musa yû Mesîhe da'î bi xo Mensûre