Heterokromî

Heterokromî, guhertoyeke rengîniyê ye ku pir caran ji bo danasîna cûdahiyên rengê îrîsê tê bikar anîn lê hinek caran jî dikare ji bo rengdariya porê an çermê mirovan ve jî were bikaranîn.^[1] Heterokromî bi hilberandin, radestkirin û belavkirina melanînê (pîgmentekeye) ve tê kifşkirin.^[2] Hinek sedemên heterokromiyê ev e dibe ku ew ji koka mirov an ajalan tê, yan ji hêla mozaîkîzma genetîkî, kîmerîzm, nexweşî, yan jî ji ber bandorên birîndarbûnê ve çêdibin.

Mirovek mezin a ciwan ku di çavê şîn de heterokromîya sektorî pêk hatiye û bi awayekî perçeyek qehweyî û pirteqalî dide nîşan.

Heterokromiya çevan wekî heterokromî îrîdum yan jî heterokromî ya îrîdîs tê binavkirin.

Mijara bingehîn

Rengê çavan, bi taybetî rengê îrisan, di serî de ji hêla kombûn û belavkirina melanînê ve tê destnîşankirin. Her çend pêvajoyên ku rengê çavan diyar dikin bi tevahî nayên fêm kirin jî, tê zanîn ku rengê çavê mîras ji hêla gelek genan ve tê destnîşankirin. Faktorên hawîrdorê an bidestxistî dikarin van taybetmendiyên mirasî biguhezînin.^[3]

Rengê çevên zîndewerên pêsîrî û di nav mirovan de, iris pir guherbar e. Lêbelê, tenê du pigment hene, eumelanin û pheomelanin. Giraniya giştî ya van rengdêran, rêjeya di navbera wan de, guherbariya belavkirina pigmentê di tebeqeyên stroma ya irisê de û bandorên belavbûna ronahiyê hemî di diyarkirina rengê çavan de erkek sereke werdigirin.^[4]

Kategorîzekirin

Heterokromiya zikmakî: bi şêwaza serdest a otosomal (ji bav yan jî dê ve) tê mîras kirin.

Heterokromî di serî de ji hêla destpêkê ve wekî genetîkî yan jî bidestxistî, tê dabeşkirin. Her çend pir caran cûdahiyek di navbera heterokromiya ku bi tevahî yan tenê bi qismî bandorê li çavê (heterokromiya sektorê) tê kirin, bi gelemperî wekî genetîkî (ji ber mozaîsîzmê yan jidayikbûnê) yan jî bidestxistî tê dabeş kirin, bi behskirina ka îrîsa bandorkirî yan beşek ji îrîs a tarîtir yan jî ronahîtir e.^[5] Piraniya bûyerên heterokromiyê mîratî ne, yan jî ji hêla faktorên genetîkî yên wekî kîmerîzmê ve têne çêkirin û bi tevahî xweş in û bi ti patholojiyê ve ne girêdayî ne. Lêbelê hinek cûreyên heterokromiyê bi hinek nexweşî û sendroman re têkildar in.^[6]^[7]

Genetîk

Îrisa anormal a tarîtir

Nodulên Lisch - hamartomên îrîs e ku di norofîbromatozdayan de têne dîtin.
Melanoza okuler - rewşek heterokromî ye ku bi zêdebûna pîgmentasyona rêça uveal, epîsklerê tê karakterîzekirin.
Melanosîtoza okulodermal (Ot Nevusa ota)
Sendroma belavbûna pîgmentê - rewşek ku bi windabûna pigmentasyonê ji rûxara paşîn a irisê ye ku di nav çavan de belav dibe
Sendroma Sturge–Weber - sendromek e ku di belavkirina nerva trigeminal de bi nevusek port şerabê ve tê diyar kirin, angiomayên leptomeningeal ên ipsilateral bi kalsîfikasyona intracranial û nîşanên neurolojîk û angioma koroidê, bi gelemperî bi glaukoma duyemîn ve tê diyar kirin.^[8]

Îrisa anormal a ronahîtir

Heterokromiya hêsan - rewşek hindik ku bi nebûna pirsgirêkên din ên çavî an pergalî ve tê kategorîzekirin. Çavê sivik bi gelemperî wekî çavê bi bandor tê hesibandin ji ber ku ew bi gelemperî hîpoplaziya iris nîşan dide. Ew dikare bi tevahî an tenê bi qismî li ser irisê bandor bike.

Sendroma konjenital a horner - her çend bi gelemperî bidestxistî be, carinan miras dertê holê.
Sendroma Waardenburg - sendromeke ku tê de heterokromî di hinek rewşan de wekî hîpokromiya îrîsê ya dualî tê xuya kirin. Vekolînek Japonî ya 11 zarokên bi albinîzmê re hate dîtin ku ev rewş heye. Bi van zarokan re hemî heterokromiya sektor a parçeyî hebû.
Pîyebaldîzm - dişibihe sendroma Waardenburgê, nexweşiyek kêm a pêşkevtina melanokîtan e ku bi pêşek spî û pirjimarên makûlên hîpopîgmentî yan jî depîgmentî yên sîmetrîk ve tê xuya kirin.
Nexweşiya Hirschsprung - nexweşiyek rûviyê ye ku bi heterokromiya re di forma hîpokromiya sektorê de têkildar e. Sektorên (heterokromiya perçeyî) ku bandor bûne hatine destnîşan kirin ku hejmara melanokîtan kêm kirine û pigmentasyona stromal kêm kirine.

Heterokromiya parçeyî (rengên cûda yên di heman îrîsê de

Heterokromiya qismî bi gelemperî taybetmendiyek bextewar a koka genetîkî ye lê mîna heterokromiya temamî dikare were bidestxistin yan jî bi sendromên klînîkî re têkildar be.

Mînakek ji heterokromiya sektorî (perçeyî).

Sektorî (perçeyî)

Di heterokromiya sektorî de deverên heman îrîsê du rengên cûda vedihewîne, rengên berevajî bi rengek radyal yan jî sektorî têne veqetandin. Heterokromiya sektorî dikare yek yan jî li herdu çavan bandor bike.^[9] Nayê zanîn ku heterokromiya sektorayî di mirovan de çiqas heye lê ji heterokromiya temamî kêmtir tê pejirandin.

Heterokromiya navendî

Dîmenek ji heterokromiya navendî.

Heterokromiya navendî jî rewşek çav e ku di heman irisê de du reng hene. Ev celebê heterokromiyê bi awayekî bi rêkûpêk konsentral (navendî) e, ne sektorî (perçeyî) ye. Qada navendî (pupillary) ya îrîsê ji qada navîn-derdor (ciliary) rengek cûda ye. Heterokromiya navendî di îrîsên ku rêjeyên melanînê kêm hene de zêdetir xuya dibe.^[10]

Çavkanî

^ Kumar, Pramod (2017). "Focal Scalp Hair Heterochromia in an Infant". Sultan Qaboos University Medical Journal. 17 (1): e116–e118. doi:10.18295/squmj.2016.17.01.022. ISSN 2075-051X. PMC 5380409. PMID 28417041.
^ Imesch, Pascal D.; Wallow, Ingolf H. L.; Albert, Daniel M. (1 sibat 1997). "The color of the human eye: A review of morphologic correlates and of some conditions that affect iridial pigmentation". Survey of Ophthalmology (bi îngilîzî). 41: S117–S123. doi:10.1016/S0039-6257(97)80018-5. ISSN 0039-6257. PMID 9154287.
^ Wielgus, Albert R.; Sarna, Tadeusz (13 îlon 2005). "Melanin in human irides of different color and age of donors". Pigment Cell Research (bi îngilîzî). 0 (0): 050913023553001. doi:10.1111/j.1600-0749.2005.00268.x. ISSN 0893-5785.
^ Prota, GIUSEPPE; Hu, DAN-NING; Vincensi, MARIA R.; McCORMICK, STEVEN A.; Napolitano, ALESSANDRA (1 îlon 1998). "Characterization of Melanins in Human Irides and Cultured Uveal Melanocytes From Eyes of Different Colors". Experimental Eye Research (bi îngilîzî). 67 (3): 293–299. doi:10.1006/exer.1998.0518. ISSN 0014-4835.
^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 8 kanûna paşîn 2006. Ji orîjînalê (PDF) di 8 kanûna paşîn 2006 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 6 çiriya paşîn 2022.
^ "Heterochromia: MedlinePlus Medical Encyclopedia". medlineplus.gov (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 6 çiriya paşîn 2022.
^ "jamanetwork.com/journals/jamaneurology/fullarticle/569102". jamanetwork.com. doi:10.1001/archneur.1969.00480140084008. Roja gihiştinê 6 çiriya paşîn 2022.
^ Van, Emelen C.; Goethals, M.; Dralands, L.; Casteels, I. (1 kanûna paşîn 2000). "Treatment of Glaucoma in Children With Sturge-Weber Syndrome". Journal of Pediatric Ophthalmology & Strabismus. 37 (1): 29–34. doi:10.3928/0191-3913-20000101-08.
^ "Heterochromia iridis - About the Disease - Genetic and Rare Diseases Information Center". rarediseases.info.nih.gov (bi îngilîzî). Ji orîjînalê di 1 çiriya paşîn 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 6 çiriya paşîn 2022.
^ Edwards, Melissa; Cha, David; Krithika, S.; Johnson, Monique; Cook, Gillian; Parra, Esteban J. (2016). "Iris pigmentation as a quantitative trait: variation in populations of European, East Asian and South Asian ancestry and association with candidate gene polymorphisms". Pigment Cell & Melanoma Research (bi îngilîzî). 29 (2): 141–162. doi:10.1111/pcmr.12435. ISSN 1755-1471.

[1] Kumar, Pramod (2017). "Focal Scalp Hair Heterochromia in an Infant". Sultan Qaboos University Medical Journal. 17 (1): e116–e118. doi:10.18295/squmj.2016.17.01.022. ISSN 2075-051X. PMC 5380409. PMID 28417041.

[2] Imesch, Pascal D.; Wallow, Ingolf H. L.; Albert, Daniel M. (1 sibat 1997). "The color of the human eye: A review of morphologic correlates and of some conditions that affect iridial pigmentation". Survey of Ophthalmology (bi îngilîzî). 41: S117–S123. doi:10.1016/S0039-6257(97)80018-5. ISSN 0039-6257. PMID 9154287.

[3] Wielgus, Albert R.; Sarna, Tadeusz (13 îlon 2005). "Melanin in human irides of different color and age of donors". Pigment Cell Research (bi îngilîzî). 0 (0): 050913023553001. doi:10.1111/j.1600-0749.2005.00268.x. ISSN 0893-5785.

[4] Prota, GIUSEPPE; Hu, DAN-NING; Vincensi, MARIA R.; McCORMICK, STEVEN A.; Napolitano, ALESSANDRA (1 îlon 1998). "Characterization of Melanins in Human Irides and Cultured Uveal Melanocytes From Eyes of Different Colors". Experimental Eye Research (bi îngilîzî). 67 (3): 293–299. doi:10.1006/exer.1998.0518. ISSN 0014-4835.

[5] "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 8 kanûna paşîn 2006. Ji orîjînalê (PDF) di 8 kanûna paşîn 2006 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 6 çiriya paşîn 2022.

[6] "Heterochromia: MedlinePlus Medical Encyclopedia". medlineplus.gov (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 6 çiriya paşîn 2022.

[7] "jamanetwork.com/journals/jamaneurology/fullarticle/569102". jamanetwork.com. doi:10.1001/archneur.1969.00480140084008. Roja gihiştinê 6 çiriya paşîn 2022.

[8] Van, Emelen C.; Goethals, M.; Dralands, L.; Casteels, I. (1 kanûna paşîn 2000). "Treatment of Glaucoma in Children With Sturge-Weber Syndrome". Journal of Pediatric Ophthalmology & Strabismus. 37 (1): 29–34. doi:10.3928/0191-3913-20000101-08.

[9] "Heterochromia iridis - About the Disease - Genetic and Rare Diseases Information Center". rarediseases.info.nih.gov (bi îngilîzî). Ji orîjînalê di 1 çiriya paşîn 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 6 çiriya paşîn 2022.

[10] Edwards, Melissa; Cha, David; Krithika, S.; Johnson, Monique; Cook, Gillian; Parra, Esteban J. (2016). "Iris pigmentation as a quantitative trait: variation in populations of European, East Asian and South Asian ancestry and association with candidate gene polymorphisms". Pigment Cell & Melanoma Research (bi îngilîzî). 29 (2): 141–162. doi:10.1111/pcmr.12435. ISSN 1755-1471.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]