Halîn

EDEBÎYATÊ MA VILE DANO

Deniz GUNDUZ

No kitab (HALÎN), kitabê hîkayeyanê R. Lezgînî yo diyîn o. Seke yeno zanitiş kirmanckî newe-newe yena nuştene. Edebîyatê kirmanckî, mavajîme hîna yew domano pîzez o. Eke nê edebîyatî miyan de cayê Roşanî ra bigêrîme bêguman cayê xo cayêke berz o. Kalîteya hîkayeyanê Roşanî kalîteya edebîyatê bînan yê dinya ra cêr niya. Yewna xusûsîyetê ey o bîn, Roşan tena hîkayenuştiş de ney şîîrnuştiş de kî (zî) gelek baş o. Mavajîme ciraamaye yo.

Seba ke sînorê edebîyatê kirmanckî ewro teng ê, Roşanî nê kitabî de sey yew hostayî wezîfe girewto xo ser û tamanê neweyan ra, renganê neweyan ra gêrayo.

Ez nêwazena zaf derg kera labelê wazena bineyna behsê ey bikera. Roşanî heta mektebo verên wendo, yanî çar serrî mektebanê tirkan de perwerde bîyo. Labelê Roşanî wendiş û nuştişî ra zaf hes kerdo û edebîyatê kirmanckî de cayê xo girewto. Beno ke bi des serran mektebanê tirkan de perwerde nêbîyayîşî ziwanê ey destê qatîlanê kurdkî ra xelisnayo ra. O bi xo yew xebatkar, yew emekdar o. Hetê ra seba debara xo xebitîyayo, hetê ra kî bi xo wendo. Ez vana, no seba zafînan çîyêdo bêîmkan o.

Heto bîn ra, no kitab beno kitabê Weşanxaneyê Komalî o yewin ke bi kirmanckî çap bîyo. Nêzdiyê hîris serrî yo ke Weşanxaneyê Komalî esto û kurdan ser o zaf xebatê başî kerdê. Labelê heta ewro yew kitabê kirmanckî çap nêkerdo. Bi nê kitabî Weşanxaneyê Komalî xo rê yew bero newe akeno.

HALÎN (Hêlîn: Yuva), nameyê hîkaya peyêne ya nê kitabî yo. Pêro piya 13 hîkayeyî nê kitabî de estê: Wayîrê Zimbêlan, Hêrsê Stûna Mermere, Tena Estarey Şahid Bîy, Kema Hewirsî, Mergê Yew Kutikê Esîlî, Elametê Qîyametî, Birîna ke Çareyê Mi de ya, Pêrodayîşê Kutikan, Perşe, Xayîn, Serkewtena Zerencan, Ziwano Mehellî, Halîn.

Kitabê R. Lezgînî “HALÎN” ra yew hîkaye:

HÊRSÊ SITÛNA MERMERE

Otobusa belediya Berê Koyî ra kewtibî rayîr û ding ra ding hîna vêşêr bîyînî pirrî. Guzergahê aye Ofîse, Koşuyolu û semtê Hepisxaneyî ra fetilîyaynî, şîyînî Seyrantepe û wetê ey.

Wexto ke resa bi Ofîse heme koltuxî debîy û êdî korîdor zî raywanan ra bîyînî pirrî. Mîyanê raywanê ke payanî ra vindertibî de yew kênaya davîstserra, ya sey yew mankene bi porê xo yê dergê kejî bal antinî xo ser. Kêneke zaf rindeke bî. Beşna xo ya bêqusûre mîyanê tîşortêko sipî û pantolê bilûcînê keweyî de ca ra pakêt kerdibî. Destikê yew koltuxe de girewtibî û tam orteyê otubuse de sey yew sitûna mermerêne bî.

Otobuse gama ke ro binê Pirdê Ofîse serecêr bîye, o xorto ke hetê peyî de ronişte bi, êdî ey sey nezaketî cayê xo dabi yewna û serecêrbîyayîşê otobuse reyde o zî ver bi hetê kêneke wa lêr bîyînî. Dingo verên ê Koşuyoluyî de ke qismêkê raywanan amey war û tay zî weniştî, o hengame de seke o zî ca bido xo, ey nat û wet kerd, axir xo resna verê kêneke. Gama ke otobuse firên kerd, seke bê hemdê ey bo, bi o qayde ey heme gewdeyê xo dusna gewdeyê kêneke wa…

Stûna mermere bi heme cidîyet û gonîserdiniya xo cayê xo de vinderta bî.

Otobuse ke giloverê çatrayî de fetle da xo, seke tu cayêna çin bo ke pê bigêro, eke xortî bi heme hêzê xo destê xo ro mîyaneyê barî yê sitûna mermere wa nêpiştinî, bena ke sey serxoşêk biginaynî war ro! Gama ke destê xortî şibi serê posteyê nermek û nazikî ke binê tîşortê sipiyê şefafî de bi, seke miqnatêz bireso asinî, êdî wina mend.

Stûna mermere bi heme cidîyet û gonîserdiniya xo cayê xo de vinderta bî.

Seke tu kes, tu merdim otobuse de çin bo, hende rehet, destê xortî sey yew maro ke sariya şewdirî de tevizîyayo û binê tîrêjanê germinan ê tîje de hêdî-hêdî ruh dekeweno bi ey, winî canê kêneke de gêra û goreyê rîtmê nirîyayîşê otobuse gewdeyê ey o ke dusyabi stûna mermere wa zî winî nîrîyaynî…

Ding bi ding her warameyîş û weniştişê raywanan, her hoke de ke otubuse fetilîyaynî yan zî her roşnê tirafîkî de ke firên kerdinî, êdî hereketanê dest û nîrîyayîşo rîtmîk ê gewdeyê xortî rê firsend ra yew xenîmet bi…

Û stûna mermere bi heme cidîyet û gonîserdiniya xo cayê xo de vinderta bî.

Êdî otobuse kewtibî rayîro hera û derg ê Seyrantepeyî ser. Sur’etê aye zî tay nêbi û hema zî pirrî raywanî bî.

A hinge de, a sitûna mermere ke hetanî uca bi heme cidîyet û gonîserdiniya xo sebir kerdibî, nişka ve ra didanê xo day pêser û sey yew mangaya ke seba heknayîşî milê xo bisawo qirmê dare ra, bi o qayde hêtê xo yê ke mîyanê pantolê bilûcînî de şidênabîy pêdima-pêdima sawitî gewdeyê xortî ra û bi qîrayîş va:

- Ha to rê!... Ha to rê!… Ha to rê!... De ha to rê! Ti qet zehmet meke, ez xo bisawa to ra! Ma biewnî, hela çi kewno destê to?!...