GPS

Global Positioning System yan jî bi kurtayî GPS, (wateya bi kurdî, pergala diyariya cih ya gerdûnî ye) pergalek radyonavîgasyonê ya li ser satelaytê ye ku xwediyê sîstemê hikûmeta Dewletên Yekbûyî ye û ji aliyê Hêza Fezayê ya Dewletên Yekbûyî ve tê birêvebirin.^[1] Pergal yek ji pergalên navîgasyonê yên satelaytên gerdûnî ye ku agahdariya erdnîgarî û demjimêrê ji wergirên GPSê ên li ser û nêzê erdê re peyda dike.^[2] Peydakirina agahdariyan bi şertê ku ew bi kêmî ve divê sîstem çar satelaytên GPSê bibîne. Satelayt celebek sînyala radyoyê derdixin û wergirên GPSê yên li ser erdê van sînyalan distînin û şîrove dikin ku hêla xwe diyar bikin.

Nêrîna hunermendekê jibo satelayta GPSê Block IIR li orbita Erdê

Jibo bikaranîna GPSê ne hewce ye ku bikarhêner daneyên înternetê bikarbînin. Her çend ev teknolojiyên dikarin kêrhatiya agahdariya cîhgirtina GPSê zêde bikin jî lê sîstem ji resepsiyona têlefonîkî û înternetê serbixwe tevdigere. GPS ji bikarhênerên leşkerî, sivîl û bazirganî yên li çaraliyê cîhanê re kapasîteyên pozîsyona krîtîk peyda dike. Hikûmeta Dewletên Yekbûyî pergalê afirand, pergalê diparêze û kontrol dike û bikaranîna pergalê ji bo her kesê ku xwedan wergirê GPSê ye vekirî berdaye.

Dîrok

Pergala GPSê di destpêkê de ji bo hewcedariyên leşkerî hate pêşvexistin. Sêwirana sîstemê bi qismî di destpêka salên 1940an de, piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn, hate pêşve xistin. Di dema Şerê Cîhanê yê Duyemîn û li ser pergalên radyo-navîgasyon-based erdê yên mîna LORAN (LORAN-Navîgasyon Dirêj) û Decca Navîgatorê ku ji bo wê heyamê çareseriyek bû ku paşê demek dirêj hate bikaranîn. Yekem bikaranîna GPSê piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn vedigere. Pergal ji bo ku di navîgasyonê de bi wergirên sînyalê, di planên leşkerî û hesabên pozîsyonê de û di kontrolkirina roketên rêberî de were bikaranîn de hate çêkirin. Sêwirana GPSê hinekî li ser pergalên radyo-navîgasyonê yên li ser erdê yên mîna LORAN û Decca Navîgator, ku di destpêka salên 1940an de hatine pêşve xistin, mînak digire. Di sala 1955an de, Friedwardt Winterberg ceribandinek pêşniyar kir ku bi karanîna demjimêrên atomî yên rast ên ku li orbitê di hundurê satelaytên çêkirî de hatine bicîh kirin, hêdîbûna demê di qada gravîtasyonek bihêz de tespît dike. Relatîfiya taybetî û giştî pêşbînî dike ku demjimêrên li ser peykên GPSê dê ji hêla çavdêrên Cîhanê ve werin dîtin ku rojane 38 mîkrosandî zûtir ji demjimêrên li ser erdê dimeşînin. Sêwirana GPS ji bo vê cûdahiyê rast dike; bêyî vê yekê, pozîsyonên hesabkirî yên GPSê dê rojane 10 kîlometre (6 mi/d) xeletî berhev bikin.^[3]

Çavkanî

^ "Wayback" (PDF). web.archive.org. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 27 nîsan 2017. Roja gihiştinê 8 hezîran 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
^ "What is a GPS? How does it work? | Library of Congress". web.archive.org. 12 nîsan 2022. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 12 nîsan 2022. Roja gihiştinê 8 hezîran 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
^ "WINTERBERG - Relativistische Zeitdiiatation eines künstlichen Satelliten". web.archive.org. 3 tîrmeh 2014. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 3 tîrmeh 2014. Roja gihiştinê 9 hezîran 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)

[1] "Wayback" (PDF). web.archive.org. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 27 nîsan 2017. Roja gihiştinê 8 hezîran 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)

[2] "What is a GPS? How does it work? | Library of Congress". web.archive.org. 12 nîsan 2022. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 12 nîsan 2022. Roja gihiştinê 8 hezîran 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)

[3] "WINTERBERG - Relativistische Zeitdiiatation eines künstlichen Satelliten". web.archive.org. 3 tîrmeh 2014. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 3 tîrmeh 2014. Roja gihiştinê 9 hezîran 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)

[1]

[2]

[3]