Dûpişk (kêzî)

Dûpişk; Temporal range: Silurian–Recent PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	Dûpişkê daristanan
Dabeşandina zanistî
Cîhan:	Animalia
Filûm:	Arthropoda
Binefilûm:	Chelicerata
Çîn:	Arachnid
Bineçîn:	Dromopoda
Kom:	Scorpiones; C. L. Koch, 1837
Jorefamîle
	Buthoidea; Chaeriloidea; Chactoidea; Iuroidea; Pseudochactoidea; Scorpionoidea; Dabeşandina zanistî ya famîleyan binihêre

Ji bo maneyên din li Dûpişk binêre.

Dûpişk (Scorpiones), komek e artropodên an girêçikpiyên jehrî ne. Dûpişk, bi derziya di serê dûvê xwe de jehrê berdide dijminên xwe.

Belavbûna erdnîgarî

Dûpişk li hemû pazemînên Cîhanê dijî ji xeynî Brîtanya, hinek giravên Okanûsiya, Nû Zelenda û parzemîna Antartîkta yê. Li hinek herêmên Kurdistanê jê re dûvpişk, dolpî, tûpişk û hin navên bi vî rengî nêzîkî hev jî tên xebitandin.

Dûpişk di kultûr de

Dûpişk, pir bi jehra. Axlabe ji, li Kurdistanê, li herêmên weke Elih, Nisêbîn, Cizire bota, û li dore vanderan pir dijîn. Li ser dûpişkan li herême botanê bigiştî gelek çîrok li ser hene. Çawa ku weke Şahmaran di nav xelkê de bi mar ve hata afirandin, bi dûpişk ve ji heman afirandin heya. Axlebe ji li herême Cizîre bota û li dore wê pir li ser vê yekê dihata axiftin. Pir çîrok dihatina vegotin. Şahmaran, çawa ku nêvî jin û nêvî mar hata afirandin, Dûpişk ji nêvî mêr û nêvî dûpişk hata afirandin. Bi vê afirandinê ve, pir çirok û vegotin ji hene. Di çîrokên bi dûpişk re bizêdeyê ji bêbaxtî derdikete pêş. Li Dore Nisêbînê ve gotinaka ku bi ji bo ku wê bêbaxtiyê bênin ser ziman dihata ser ziman û ew vegotin ji, li herêmên din yên kurdistanê ji dihata vegotin.

Vegotinên ku bi dûpişk ve têne vegotin, pir kevn in. Ji demên berê ve ne. Di mîtolojiya kurdan de ji hem bi navê xwe û hem ji hine navên din ji yên ku lê hatina kirin heya.

Dûpişk yek ji bircan e. Dema havînê birca dûvpişk êvaran gelek baş tê şopandin.

Taksonomiya dûpişkan

Koma dûpişkan ji 13 famîleyan û nêzî 1400 cure û binecureyan çêdibe.^[1]

Koma Dûpişkan

Jêrekoma Orthosterni Pocock, 1911
- Beşekoma Pseudochactida Soleglad et Fet, 2003
  - Jorefamîleya Pseudochactoidea Gromov, 1998
    - Famîleya Pseudochactidae Gromov, 1998
- Beşekoma Buthida Soleglad et Fet, 2003
  - Jorefamîleya Buthoidea C. L. Koch, 1837
    - FamîleyaButhidae C. L. Koch, 1837 (Dûpişkê dûvikestûr)
    - Famîleya Microcharmidae Lourenço, 1996
- Beşekoma Chaerilida Soleglad et Fet, 2003
  - Jorefamîleya Chaeriloidea Pocock, 1893
    - Famîleya Chaerilidae Pocock, 1893
      - Binefamîleya Chearilinae Pocock, 1893
      - † Binefamîleya Electrochearilinae Fet, Soleglad et Anderson 2004 (nemabûye)
- Beşekoma Iurida Soleglad et Fet, 2003
  - Jorefamîleya Chactoidea Pocock, 1893
    - Famîleya Chactidae Pocock, 1893
      - Binefamîleya Chactinae Pocock, 1893
        Êla Chactini Pocock, 1893
        
        Êla Nullibrotheini Soleglad et Fet, 2003
      - Binefamîleya Brotheinae Simon, 1879
        Êla Belisariini Lourenço, 1998
        
        Êla Brotheini Simon, 1879
        Bineêla Brotheina Simon, 1879
        
        Bineêla Neochactina Soleglad et Fet, 2003
      - Binefamîleya Uroctoninae
    - Famîleya Euscorpiidae Laurie, 1896
      - Binefamîleya Euscorpiinae Laurie, 1896
      - Binefamîleya Megacorminae Kraepelin, 1905
        Êla Chactopsini Soleglad et Sissom, 2001
        
        Êla Megacormini Kraepelin, 1905
      - Binefamîleya Scorpiopinae Kraepelin, 1905
        Êla Scorpiopini Kraepelin, 1905
        
        Êla Troglocormini Soleglad et Sissom, 2001
    - Famîleya Superstitioniidae Stahnke, 1940
      - Binefamîleya Superstitioniinae Stahnke, 1940
      - Binefamîleya Typlochactinae Mitchell, 1971
    - Famîleya Vaejovidae Thorell, 1876
  - Jorefamîleya Iuroidea Thorell, 1876
    - Famîleya Caraboctonidae Kraepelin, 1905 (Dûpişkê bipirç )
      - Binefamîleya Caraboctoninae Kraepelin, 1905
      - Binefamîleya Hadrurinae Stahnke, 1974
    - Famîleya Iuridae Thorell, 1876
  - Jorefamîleya Scorpionoidea Latreille, 1802
    - Famîleya Bothriuridae Simon, 1880
      - Binefamîleya Bothriurinae Simon, 1880
      - Binefamîleya Lisposominae Lawrence, 1928
    - Famîleya Hemiscorpiidae Pocock, 1893 (= Ischnuridae, =Liochelidae) (dûpişkê zinaran û dûpişkê daran)
      - Binefamîleya Hemiscorpiinae Pocock, 1893
      - Binefamîleya Heteroscorpioninae Kraepelin, 1905
      - Binefamîleya Hormurinae Laurie, 1896
    - † Famîleya Protoischnuridae Carvalho et Lourenço 2001 (extinct)
    - Famîleya Scorpionidae Latreille, 1802 dûpişkê zerikpê)
      - Binefamîleya Diplocentrinae Karsch, 1880
        Êla Diplocentrini Karsch, 1880
        
        Êla Nebini Kraepelin, 1905
      - Binefamîleya Scorpioninae Latreille, 1802
      - Binefamîleya Urodacinae Pocock, 1893
  - Jorefamîleya incertae sedis
    - † Famîleya Palaeoeuscorpiidae Lourenço 2003 (nemabûye)
- Beşekoma incertae sedis
  - † Famîleya Archaeobuthidae Lourenço 2003 (extinct)
  - † Famîleya Palaeopisthacanthidae Kjellesvig-Wæring 1986 (extinct)
  - † Famîleya Protobuthidae Lourenço et Gall 2003 (extinct)
  - † Famîleya incertae sedis (contains genera Corniops Jeram 1994; Palaeoburmesebuthus Lourenço 2002; Sinoscorpius Hong 1983).

Galerî

Dûpişk
Tûpişk

Çavkanî

^ "How many species of fossil arachnids are there". Journal of Arachnology. BioOne. 36 (2): 262–272. 2008. doi:10.1636/CH07-89.1. Roja gihiştinê 7 nîsan 2010. {{cite journal}}: Ev parametre |authors= êdî nayê bikaranîn (alîkarî)

Girêdanên derve

Biolumunescence in scorpions ^{Girêdana arşîvê 2013-07-15 li ser Wayback Machine}
Scorpion anatomy
Scorpions in Qatar ^{Girêdana arşîvê 2013-01-17 li ser Wayback Machine}
Caring for a Pet Scorpion ^{Girêdana arşîvê 2013-07-28 li ser Wayback Machine}
Scorpions from the Chihuahuan Desert Region of Mexico and the United States
CDC – Insects and Scorpions – NIOSH Workplace Safety and Health Topic
The Scorpion Hobby ^{Girêdana arşîvê 2015-02-07 li ser Wayback Machine}

Ev gotara kurt şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?)

[1] "How many species of fossil arachnids are there". Journal of Arachnology. BioOne. 36 (2): 262–272. 2008. doi:10.1636/CH07-89.1. Roja gihiştinê 7 nîsan 2010. {{cite journal}}: Ev parametre |authors= êdî nayê bikaranîn (alîkarî)

[1]