Şerê Rizgariya Tirkiyeyê

Şerê Rizgariya Tirkiyeyê şerên piştî şerê cîhanî yê yekem heta îlamkirina Komara Tirkiyeyê (1919-1923).

Şerê Rizariya Tirkiyeyê
Wêneyên Çengên Şêr

Dîrok 19 Gulan 1919 - 11 Cotmeh 1922 (Agirbest)

24 Tîrmeh 1923 (Aşitî)

(4 sal, 2 meh û 5 roj)

Herêm Anatolya, Başur-rojavayê Qefqasyayê, Trakyayê rojhilat, Kîlîkya, Mezopotamyayê Bakur
Sedema pêkdanê Serkeftina Tirkan[1][2]
Encam Avakirina Komara Tirkiye
Aliyên şer
Tirkiye Hikûmeta Meclîsa Neteweyî ya Mezin
Tirkiye Komîteya Nûneratiyê
*Kuva-yi Milliye
*Kuva-yi Seyyare (1919-1920)
 Yewnanistan
 Fransa
 Ermenistan
Keyaniya Yekbûyî
Hêz
Gulana 1919 de: 35,000[3]
Mijdara 1920 de: 86,000[4]
Tebaxa 1922 de; 271,000[5]
Yewnanistan Berfanbara 1919 de: 80,000[6]
Sala 1922an: 200,000[7] - 250,000[8]
Fransa 60,000[9][10]
Keyaniya Yekbûyî 30,000[11]
Ermenistan 20,000[12]
Windayî
~ 41,000 mirî
~ 35,000 birîndar
~ 7000 ketine zindanê[13]
~ 37,000 mirî
50,000 + birîndar
264,000 Sivîlên yewnan hatin kuştin[14]
60.000 - 250.000 Sivîlên ermenî hatin kuştin[15]
15.000 Sivîlên tirk hatin kuştin[16]

19 gulana 1919ê hêzên tirk li dijî gelên din dest bi şer kir. 23yê nîsana 1920ê bi pêşengiya Mustafa Kemal Atatürk hevalên wî meclîs vekirin. Piştî vekirina vê meclîs hemû erkên rêvebirina dewletê di pratîkê de ket bin destê meclîsê. Vekirina vê meclîsê konsolîdasyona Şerê Rizgariya Tirkiyeyê dikir. Mustafa Kemal û hevalên wî di meclîsê de her daxuyand ku dewlet ya kurdan û tirkan e û gelek eşîrên kurd bi bi van gotinan xapandin. Heta ku 23yê cotmeha 1923yê ev rewşa bratî berdewam kir. Piştî Tirkiye ji dewletên Ewropayî hate parastin, Tirkiyeyê berê xwe da nav hidûdên xwe û dest bi qîrkirina kurdan û gelên din kir.[17]

Çavkanî biguhêre

  1. ^ Chester Neal Tate, Governments of the World: a Global Guide to Citizens' Rights and Responsibilities, Macmillan Reference USA/Thomson Gale, 2006
  2. ^ According to John R. Ferris, "Decisive Turkish victory in Anatolia... produced Britain's gravest strategic crisis between the 1918 Armistice and Munich, plus a seismic shift in British politics..." Erik Goldstein and Brian McKerche, Power and Stability: British Foreign Policy, 1865–1965, 2004 p. 139
  3. ^ Ergün Aybars, Türkiye Cumhuriyeti tarihi I, Ege Üniversitesi Basımevi, 1984, pg 319-334 (in Turkish)
  4. ^ Ergün Aybars, Türkiye Cumhuriyeti tarihi I, Ege Üniversitesi Basımevi, 1984, pg 319-334 (in Turkish)
  5. ^ Celâl Erikan, Rıdvan Akın: Kurtuluş Savaşı tarihi, Türkiye İş̧ Bankası Kültür Yayınları, 2008, ISBN 9944-88-447-2,
  6. ^ Arnold J. Toynbee/Kenneth P Kirkwood, Turkey, Benn 1926, p. 92
  7. ^ History of the Campaign of Minor Asia, General Staff of Army, Directorate of Army History, Athens, 1967, p. 140: on 11 June (OC) 6,159 officers, 193,994 soldiers (=200,153 men)
  8. ^ When Greek meets Turk; How the Conflict in Asia Minor Is Regarded on the Spot - King Constantine's View"
  9. ^ Isaiah Friedman: British Miscalculations: The Rise of Muslim Nationalism, 1918-1925, Transaction Publishers, 2012, ISBN 1-4128-4710-9
  10. ^ Charles à Court Repington: After the War, Simon Publications LLC, 2001, ISBN 1-931313-73-3
  11. ^ http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FB0715F9385E157A93CBA8178DD85F448285F9
  12. ^ république d'Arménie. 1918-1920 La mémoire du siècle., éditions complexe, Bruxelles 1989 ISBN 2-87027-280-4
  13. ^ Sabahattin Selek: Millî mücadele - Cilt I (engl.: National Struggle - Edition I), Burçak yayınevi, 1963, page 109.
  14. ^ Death by Government, Rudolph Rummel, 1994.
  15. ^ These are according to the figures provided by Alexander Miasnikyan, the President of the Council of People's Commissars of Soviet Armenia, in a telegram he sent to the Soviet Foreign Minister Georgy Chicherin in 1921. Miasnikyan's figures were broken down as follows: of the approximately 60.000 Armenians who were killed by the Turkish armies, 30.000 were men, 15.000 women, 5.000 children, and 10.000 young girls. Of the 38.000 who were wounded, 20,000 were men, 10.000 women, 5.000 young girls, and 3.000 children. Instances of mass rape, murder and violence were also reported against the Armenian populace of Kars and Alexandropol: see Vahakn N. Dadrian. (2003).
  16. ^ Rummel, R.J. "Statistics Of Turkey's Democide Estimates, Calculations, And Sources". University of Hawai'i.
  17. ^ Duvar, Gazete (5 nîsan 2021). "Dersim tanığı asker anlatıyor: Munzur kıpkırmızı akardı..." https://www.gazeteduvar.com.tr/dersim-tanigi-asker-munzur-kipkirmizi-akardi-haber-1521274 (bi tirkî). Roja gihiştinê 7 tebax 2022. {{cite web}}: Di |malper= de lînkeke derve heye (alîkarî)