Îllumînatî
Di vê gotarê de agahiyên bingehîn ên li ser mijarê kêm in an jî nîn in. (adar 2024) |
Îllumînatî (bi latînî: Illuminatus, bi kurdî: Ronîdarî) (navdêrê kolektîv ji bo peyva latînî illuminatus, ku tê wateya kesê ronakbîr) rêxistineke bêol e[çavkanî hewce ye]. Armanca vê rêxistinê dinyayê bêol bike[çavkanî hewce ye]. Ev rêxistina di 1ê gulana 1776an de lidarxistine.
Îllumînatî | |
|---|---|
| |
 | |
| Dewlet | Electorate of Bavaria  |
| Dema avabûnê |
|
| Damezrîner |
|
| Nivîskar |
|
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre | |
Navê wî referans e behsa çend koman dike, ku hin ji wan rast in û hebûne, lê yên din xeyalî ne û tenê navên wan hene. Ji hêla dîrokî ve, nav ji Illuminati-ya Bavyerayê vedibêje, civakek veşartî ya Ronahiyê ku di 1-ê Gulana 1776-an de li Bavaria, ku nuha beşek ji Almanya ye, hatî damezrandin. Armanca komeleyê ew bû ku bi efsane û nezaniyê re şer bikin, bandora olê ya li ser jiyana giştî kêm bikin û li dijî îstîsmarkirina desthilatdarî û dewletê derkevin. Wan di qanûna xwe ya giştî de nivîsand: Rêz û aramî ew roj e ku xapandinên neheqan raweste û bê serdestî were kontrol kirin. ew di 1784, 1785, 1787 û 1790 de neqanûnî hatin ragihandin. Paşê ji aliyê komên otorîter û olî ve hatin rexnekirin û bi destwerdana veşartî di Şoreşa Fransa de hatin tawanbarkirin.[1]
Wî gelek rewşenbîrên bibandor û siyasetmedarên pêşverû wek endamên komeleyê jimartin, di nav wan de yên wek Ferdinand of Brunswick û dîplomatên wek Franz Zaver von Zack, ku navê wî wekî kesê duyemîn di rêznameyê de tê binav kirin. Nivîskar û hunermendên wekî Johann Wolfgang von Goethe, Johann Gettfried Herder, û Duke of Gotha û Weimar alîgirên Illuminati bûn.[2]
Illuminati paşê wekî referans ji rêxistin û weqfên cihêreng re xizmet kir ku tê texmîn kirin ku wekî berdewamiya Illuminati-ya eslî ya Bavarian tevdigerin (her çend delîl tune ku têkiliya wan îspat bike). Di gelek haletan de, rêxistinên bi vî rengî bi komploya ji bo kontrolkirina karûbarên cîhanê, destnîşankirina nûner û nûneran di mîrnişîn û kompaniyên mezin de, û ji bo bidestxistina hêz û bandora siyasî û nîzamek nû ya cîhanî hatine tawanbar kirin. Illuminati wekî navenda hin teoriyên komployê yên herî tevlihev, kemîn û kontrolkirina zincîrên hêzê tê binav kirin. Ev cure nêrîn ketiye nava gelên asayî û çanda giştî û di bi dehan roman, fîlm, drama, komedî û lîstikên elektronîk de behsa wê hatiye kirin.
Endamên vê rêxistinê ateîstin û pir dewlemendin. Amblemê wan "Pramît" û "Yek çav" e.
Çavkanî biguhêre
- ^ le Forestier, René. Les Illuminés de Bavière et la franc-maçonnerie allemande. paris. pp. 453, 468–469, 507–508, 614–615.
- ^ Hermann, Schüttler. Die Mitglieder des Illuminatenordens, 1776–1787/93. pp. 48–49, 62–63, 71, 82. ISBN 978-3-89391-018-2.
| Ev gotara kurt şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?) |