Max Planck: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
GPinkerton (gotûbêj | beşdarî)
Agahîdank jînenîgarî (Wîkîdane)
Balyozbot (gotûbêj | beşdarî)
B paqijî, replaced: (* → (jdb., † → m., 3'ê → 3ê (5), kewçêrê → çiriya pêşîn, avrêlê → nîsanê, 23ê nîsanê 1858 → {{dîrok|23|nîsan|1858}} (2), jdb. {{dîrok| → jdb. {{Jidayi AWB
Rêz 2:
}}
 
'''Max Karl Ernst Ludwig Planck''' (*jdb. [[{{Jidayikbûn|23'ê avrêlê]] [[|nîsan|1858]]}} li [[Kiel]]; m. [[{{mirin|4|çiriya kewçêrê]] [[pêşîn|1947]]}} li [[Göttingen]]) yek ji fîzîknasên navdar ên [[alman]] e. Ew wekî avakerê fîzîka [[kuantum]]ê tê zanîn. Sala [[1918]]'î [[Xelata Nobel a fîzîkê]] wergirtiye.
 
Planck wekî [[Albert Einstein]], yek ji giregirên fîzîkê ye. Gelek caran bi hev re xebitîne. Planck gelek angaşt û formûl avakiriye û bipêşxistiye. Bo mînak [[Neguhera Planck]], ''Zagona Planck a tîrêjdayînê'' hwd. Hêj di 30 saliye xwe de dibe gerînendeyê enstîtuya fîzîk a [[Berlîn]]ê. Doktoraya xwe bi angaşta ravekirina ristina [[hîdrojen]]ê dide lê ew pirranî bala xwe berdide [[fîzîka matematîkî]]. Keşfa ''cîsmên reş'' dike û bi wêrekî fîzîka heyî û rûniştî rexne dike. Sala [[1900]]'î êdî keşfa wî ya [[mekanîka kuantumê]] amade ye.
 
Têkiliya di navbera enerjiya qûantan û frekansa pêlekî bi formûla <math>E = h \cdot \nu</math> dida ravekirin. Ev yeka wekî şoreşeke nû ya fîzîkê bû.
 
Dîsa [[Neguhera Planck]] a ku di matematîka fîzîkê de tê bikaranîn û navdar e wisa ye: <br>(<math> h = 6{,}62607 \cdot 10^{-34}\,\rm{J\,s} = 4{,}13567 \cdot 10^{-15} \rm{eVs} ,</math>)
 
Di jiyanê de xwedî ramanên hişk û biryardar bûye. Lawê wî tevlî çalakiyeke kujerî li dijî [[Adolf Hitler]] dibe. Sazûmaniya [[nazî]] ji Planck dixwazin heger ew bi fermî û eşkere piştgiriya xwe bo rejîma [[faşîzm]]ê bike dê lawê wî were azadkirin. Planck vê teklîfê napejirîne û ramana xwe ya li dijî faşîzmê nafiroşe. Lawê wî paşê tê kuştin.
 
== Xelat û payeyên wî ==
Rêz 17:
* 1918 [[Xelata Nobel a fîzîkê]] (1919 tê dayîn)
* 1928 [[Adlerschild des Deutschen Reiches]]
* 1929 Max-Planck-Medaille (bi tevî [[Albert Einstein]]; ev xelat sala 1929'î1929î ji aliyê DPG ve hatiye dayîn)
* Doktoriya şerefê ya zanîngehên [[Frankfurt]], [[Munîx]] (TH), [[Rostock]], [[Berlîn]] (TH), [[Graz]], Aten, [[Cambridge]], [[London]] û [[Glasgow]]
* 1938 Asteroîda Nr. 1069 bi navê Planck hate binavkirin ''[[Planckia (Asteroid)|Planckia]]''