Sîstema gera xwînê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Ajalên [[bêmovik|bêbirre]]([[bêbirbireg]]) wekî dûpişk, [[mêşhingiv]], kulî û hvd sîstema gera xwînê ya kirawe( (bi Ingîlîzî, “open circulatory system) lixweli xwe digirin. Ev sîstema gerê ji dilek lûleyî an jî ji çendan dilan û xwînbera sereke pêk tê. Ango di vî sîstema gera xwînê de mûlûleyên xwînê û [[xwînhêner]] tune ye. Bi eslê xwe, xwîna vî sîstemê jî ne xwîna sor a asayî ye. Xwîna sîstema kirawê, bêreng e û wekî hemolînf<ref>Rittner, D., & McCabe, T. L. (2004).Encyclopedia of biology. New York, NY: Facts On File.ISBN 0-8160-4859-2, Hemolymph </ref> bi nav dibe. ( Bi Ingîlîzî hemolymph = hemo + lymph) Wateya “hemo” xwîn, wateya “lymph” jî av e<ref> Collins Dictionary[https://www.collinsdictionary.com/us/dictionary/english/lymph_1],lymph</ref>, ango ji hemolînfê re xwînav jî tê gotin. Dil hemolînfê pompe dike , hemolînfê ji şahxwînberê dirijîne valahiyên laş <ref name="OpenStax, Biology"> OpenStax Biology. May 20, 2013. [http://cnx.org/content/col11448/latest] </ref>. Hemolînf rasterast xane û şaneyan dorpêç dike. Navbera hemolînf û [[xane]] û şaneyan de madeguherîn pêk tê. Hemolînf ji ber livîna laş û girjbûna [[masûlke]]yan, ji valahiyên laş dizîvire dilê lûlyî. Derîçeyên dil hemolînfê aresteya dil dike<ref>ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA, [https://www.britannica.com/animal/insect/Circulatory-system ]Circulatory-system </ref> . Hemolînf, [[hemoglobîn]] li xwe nagire, loma bêreng e. Gera xwînê ya sîstema kirawe hêdî ye.

Ajalên wekî masî, [[bejavî]], xişok (xijde), [[balînde]](pelewer) û [[guhandar]] wekî ajalên [[movikdar]]([[birbiredar]]) tê binavkirin<ref>Rittner, D., & McCabe, T. L. (2004).Encyclopedia of biology. New York, NY: Facts On File.ISBN 0-8160-4859-2,Vertebrates </ref>. Hemû ajalên movikdarbirrbirredar û hin ji ajalên bêmovikbêbirrbirre, sîstema gera xwînê ya daxiraw lixweli xwe digirin. Sîstema gera daxiraw ji dil, xwînber, mûlûleyên xwînê, [[xwînhêner]] û xwîna sor pêk tê. Di sîstema gera daxiraw de xwîn ji lûleyên xwînê dernakeve. [[Dil]] xwînê ber bi şaneyên laş ve pompe dike, xwîn di nav xwînber, [[mûlûleya xwînê]] û xwînhêneran de diherike û disa vedigere nav dil. Sîstema gera daxiraw, xwînê bi pestoyek berz û bi herikek lez di laş de digerîne.Ji xeynî masiyan, sîstema gera xwînê ya daxiraw a hemû birrbirredaran ji du beşan pêk tê; gera xwînê ya pişikan û gera xwînê ya sîstemî<ref name="OpenStax, Biology"/> <ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology">OpenStax, Anatomy & Physiology, OpenStax ,2013

Ev ger, gera xwînê ya navbera dil û [[pişik]]an e. Armanca gera xwînê ya pişikan guhertina [[oksîjen]] û [[karbona dîoksîd]]a xwînê ye <ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/>. Wekî mînak, dilê mirov xwîna kêmoksîjenî ji zikokêzikokeya rastê pompe dike, xwîn diherike nav xwînberên pişikê. Xwîna kêmoksîjenî di pişikan de, bi navbeynkariya mûlûleyên xwînê yên pişikê, bi [[dîfuzyon]]ê, karbona dioksîdê dide derve û oksîjenê digire nav xwînê. Bi vî awayê xwîna pişikan bi oksîjenê têr dibe. Xwîna têroksîjenî bi rêya xwînhênerên pişikan ve vedigere guhikêguhikeya çepê ya dil<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/>. Ev gera xwînê, wekî gera pişikan tê binavkirin.

Xwîn di navbera dil û hemû beşên laş de tevdigere. Dil xwînê ji zikokêzikokeya çepê pompe dike, xwîn diherike nav [[şahxwînber|şaxwînber]]ê. ŞahxwînberŞaxwînber(aort) xwînê ji dil dûr dixe. Her kuko ji dil dûr dikeve, şahxwînberşaxwînber şax dide û xwînber û [[xwînberok]]an çê dike. Xwinberok jî hê pirtir şax dide û mûlûleyên xwînê çê dibin. Navbera xwînê û [[Şane (biyolojî)|şaneyan]] de guherîna madeyan li tora mûleya xwînê de rû dide. Xwîn ji tora mûlûleyan ber bi [[xwînhênerok]] û xwînhêneran ve diherike. Xwînhênerên jorê dil ên ji ser û mil û qirikê tên, digihîjin hev û tevî hev dibin, bi vî awayê [[xwînhênera sereke ya jorîn]] çê dibe <ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/>. Herwisa xwînhênerên jêrê dil jî tevî hev dibin û xwînhênera sereke ya jêrîn çê dikin. Xwînhênera sereke ya jorîn û ya jerîn xwîna nav xwe dirijînin nav guhikêguhikeya rastê ya dil. Gera xwînê ya sîstemî ji zikokêzikokeya çepê dest pê dike, di guhikêguhikeya rastê de bi dawî dibe<ref name="Campbell">Campbell, Neil A., and Jane B. Reece. Biology. 8th ed., Pearson Education, Inc., 2008. ISBN 978-0-8053-6844-4</ref>. Du ger, gera pişikan û gera sîstemî ya xwînê, ji xeynî masiyan, di laşê hemû movikdaran de rû dide.

Masi tenê bi gera sîstemî, xwînê di laşên xwe de digerînin. Dilê masiyan du çavî ye, yek guhikguhike û yek zikokêkzikoke <ref name="Campbell">Campbell, Neil A., and Jane B. Reece. Biology. 8th ed., Pearson Education, Inc., 2008. ISBN 978-0-8053-6844-4</ref>. Xwîna kêmoksîjenî ji zikokêzikokeyê ber bi [[avesihk]]an ve tê pompekirin<ref name="OpenStax, Biology"/>. Avesihk endama [[Koendama henaseyê|henese]] ya masiyan e. Xwîn li tora mûlûleyên avesihkê de karbona dîoksîdê dide nav avê, ji avê oksîjenê digire. Xwîna têroksîjenî ji avesihkan belavê laşê masî dibe. Di navbera xwîn û şaneyên masî de guherîna madeyan pêk tê. Xwîna têroksîjenî, oksîjena xwe dide xane û şaneyan û ji wan karbona dioksîdê hildigre û di nav xwînhêneran de dizivire guhikêguhikeya dil. Ango di dilê masiyan de her tim xwîna kêmoksîjenî diherike.