Pişika mirovî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
BKurteya guhartinê tine
BKurteya guhartinê tine
Rêz 6:
== Pekhateya pişikan ji aliyê derve ==
[[Wêne:Pişikên mirov ku.jpg|thumb|300px|Pişika rastê sê pil, pişika çepê du pil e.]]
Cotek pişikên mirov heye, di nav [[SingekelênKelênên laşê mirov|singekelênê]] de. Pişik bi şeweyaşeweyê qoçekî ne. Aliyê jorê pişikê zirav û glover e, binê pişikê fireh û çal e û li ser qoqiza navpençikê de cih bû ye<ref name="Human biology">Sylvia S. Mader, D., & Windelspecht, M. (2015). Biology (12th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education. </ref>. [[Dilê mirov]] di navbera herdu pişikan, nezikê pişika çepê de cih digire. Loma pişika çepê ji ya rastê piçûktir e<ref name=" Anatomy and physiology">Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J. S., & Wilson, K. J. (2014). Ross and Wilson anatomy & physiology in health and illness 12th ed.</ref>. Pişka rastê sê pil, pişka çepê du pil e<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/>. Her pilên(bi îngilîzî:''lobe'') pişkê jî di nav pişikê de dabeş dibin boy pilên hê hûriktir ên bi navê pilok( bi îngilîzî: ''lobule'')<ref name="Anatomy and physiology"/>. Dora pişikan bi [[Parsû|perasûyan]] û [[Navpençik|navpençikê]] dagirtî ye. Pişik pêkhateyek nerm e, dişibe îsfencê<ref name="Villee"/> û hertim bi hewayê tijî ye. Pişik rasterast bi singekelênê ve giridayî nin in, derveyê pişikan bi perdeya pilûr ve dapoşî ye. Perdeya pilûr ji du çînan pêk tê. Çînek pilûrê bi pişikan ve, çîna din jî bi diwarê singekelên û navpençikê ve girêdayî ye. Valahiya navbera çînên pilûrê, wekî kelêna pilûr bi nav dibe<ref name="Villee">Villee, Claude Alvin, et al.( 1989) Biology. 2nd ed., Saunders College Publishing. ISBN 0-03-023417-4 </ref>. [[Xane|Xaneyên]] pilûrê, şileyek der dide nav kelênê, ev şile di navbera pişik û derûdora pişikan de lêkxişandinê kêm dike<ref name="Leland G">Johnson, Leland G. (1987 )Biology. 2nd ed., Wm. C. Brown,. ISBN 0-697-04972-8 </ref>. [[Borrîhewa|Liqê borîhewa]], [[Sîstema lîmfê|lûleyên lîmfê]], [[xwînber]] û [[Xwînhêner|xwînhênerên]] pişikê di heman cih de dikevin nav pişikê an jî ji pişikê derdikevîn, ev cih wekî devê pişikê kar dike, navê vê beşê, hîlûm e (bi latînî: ''hilum'')<ref name="visualizing-human-biology">Ireland, K. A. (2010). Visualizing Human Biology. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons. </ref>.
 
== Pekhateya pişikan ji aliyê hûndir ==
[[Wêne:Sikildanok ku.png|thumb|300px|Di navbera xwîn û hewayê de alûgorkirina gazan, di sikildanokan de rû dide.]]
[[Qilqancik|BorîhewaBorrîhewa]] di singekelenê de şax dide boy du liqên borîhewayêborrîhewayê. Her yekê liqê borrîhewayê dikeve nav pişikek. Liqên borrîhewayê di nav pişikan de şax dide boy liqê borrîhewayên ziravtir û hê ziravtir<ref name="Leland G"/>. Ev şaxdayîn di nav pişikê de 9-12 car dubare dibe<ref name="Human anatomy">McKinley, Michael P.(2010) Human anatomy.3rd ed. McGraw-Hill Higher Education ISBN 978–0–07–337809–1 </ref>. Bi her şaxdayinek, liqê borrîhewayan hê zirvtir dibin. Liqê borrîewayên ko tîreya wan ji yek mîlîmetreyê ziravtir e, êdî wekî borîkehewayê tê bi navkirin<ref name="Human anatomy"/>. Dîwarê liqê borrîhewa yên stûr, [[KirkiragKirkirk|kirkiragîkirkirkî]] ye, lê yên borrîkehewayan bêkirkiraginbêkirkirkin. Di kotahiya borrîkehewayê de sikildanokên hewayê hene. [[Sikildanok]] pêkhateyên bi şeweya guşiya tirî ne<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology">OpenStax, Anatomy & Physiology, OpenStax ,2013 [https://openstax.org/details/books/anatomy-and-physiology]</ref>. Bi [[Lûleya xwînê|lûleyên xwînê]] dorpêçî ne. Tîreya sikildonakan 0.25- 0.5 mîlîmetre ye<ref name="Human anatomy"/>. Herdu pişik bi qasî 300 milyon sikildanok lixweli xwe digirin<ref name="Human biology"/>. Ji ber hebûna borrîkehewa û sikildanokan rûyê navî yên pişikan bi qasî 70 m<sup>2</sup> fireh dibe<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/>. Ev rûyê fireh alûgora gazan hêsantir dike.
 
== Erka pişikan ==
 
Guhaztin û alugorkirina gazên [[oksîjen]] û [[Duanoksîda karbon|karbona dîoksîdê]] di navbera xwîn û hewayê de, karê sereke yê pişikan e<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/>. Ango oksîjena hewayê di pişikanda derbasî xwînê dibe, herwiha karbona dîoksîd a nav [[Xwîn|xwînê]] jî ji pişikan derbasî hewayê dibe<ref name="Human biology"/>. Xwîna kêmoksîjenî, bi navbeynkariya xwînber û xwînberokên pişikê, ji [[Dilê mirov|dil]] digihîje sikildanokan. Xwîna têroksîjenî jî ji pişikan bi rêya xwînhênerok û xwînhênerên pişikê ber bi dil ve tê guhaztin. Pişik ne bi tena serê xwe, lê bi alîkariya navpençik û [[Masûlke|masûlkeyên]] parsûyan, guhaztin û alûgorkirina gazan dike<ref name="Anatomy and physiology"/>. Henase girtin û henase dayîn di bin kontrola koendama[[Koendama demarê|koendama demarîdemare]] de rû dide.
 
== Çavkanî ==