Zimanê inglîzî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
GPinkerton (gotûbêj | beşdarî)
Çewtî
GPinkerton (gotûbêj | beşdarî)
Zêdekirin
Rêz 21:
| agahdarî =
}}
'''Zimanê inglîzî''' yan '''zimanê îngilîzî''' ({{Ziman-en|English}}) zimanê serekî yê li welatên [[Keyaniya Yekbûyî ya Brîtaniya Mezin û Bakurê Îrlandê|Brîtanya]], [[Dewletên Yekbûyî yên Emerîkayê]], [[Keneda]], [[Awistralya]], [[Zelandaya Nû]] û hin welatên din e. Inglîzî zimanek ji binemala [[Malbata zimanên hind û ewropî|zimanên hindo-ewropî]] ye. Li gelek welat ên din jî wek [[zimanê fermî]] û herwisa li piraniya welatên dinyayê wek zimanê duhem tê bikarhînan. Ew niha bûye zimanê serekî yên [[têkiliyên navneteweyî]].
 
Înglîzî zimanek Germanî ya Rojavayî ye ku yekem car li [[Îngilistan]] a destpêka [[Serdema Navîn]] hate axaftin. Ew di sedsala 21-an de bûye zimanê sereke yê nîqaşa navneteweyî. Navê ziman ji ''Anglî'' ({{Ziman-en|Angles}}) e, yek ji gelên kevnar Germenî ye ku koçî beşa [[Brîtanya Mezin]] a ku piştre li ser navê wan hate kirin: Îngilistan ({{Ziman-en|England}}). Navê vî gelî bi eslê xwe ji ''Anglia'', nîvgiravek li [[Deryaya Baltîk]] e. (Di hin zimanan de, ''Anglia'' niha navek din ê Îngilistanê ye.)
 
Zimanê inglîzî xizmekî nêzîk yên bi zimanê Frisian û ji zimanê Saksonî yê Jêrîn. Vokabûla wê ji hêla zimanên din ên Germanî ve, bi taybetî zimanê [[Vîkîng|Vîkînga]] ({{Ziman-en|Old Norse}}: zimanek Germenî ya Bakur), û her weha [[Zimanê latînî|Latînî]] û [[Fransî]] bi bandor bûye.
 
Înglîzî di nav zêdetirî 1400 salan de pêş ket. Formên herî pêşîn ên îngilîzî komek zaravayên Germanî ya Rojavayî ("Ingvaeonîkî") bûn ku di sedsala 5-an de ji hêla koçberên Anglo-Saksonî (Anglî û Saksonî: {{Ziman-en|Anglo-Saxons}}) ve hatin anîn Brîtanya Mezin. Ji van formên destpêkê re bi komelî Îngilîzi Kevnar ({{Ziman-en|Old English ''an'' Anglo-Saxon}}; {{Ziman-ang|Ænglisc}}) tê gotin. Zimanê Îngilîzî{{Nbsp}}Navîn di dawiya sedsala 11-an, de bi Normanî dagirkirina Îngilistan a re dest pê kir ji 1066-an. Ev serdemek bû ku îngilîzî di bin bandora Fransî Kevn ({{Ziman-en|Old French}}; {{Ziman-fr|ancien français}}) de bû, nemaze bi devoka xwe ya Normanî Kevn ({{Ziman-en|Old Norman}}).
 
Destpêka Înglîzî Nûjen ({{Ziman-en|Early Modern English}}) ya di dawiya sedsala 15-an de dest pê kir. Di vê demê de Guhestina Dengdêr a Mezin hebû. Di [[Destpêka Dema Nûjen]], de çapxaneyên çapkirinê cara yekem hatin Londonê û de ''[[King James Bible]]'' ({{Ziman-ku|Încîl Qiral James}}) hate çap kirin. Ev zimanê [[William Shakespeare]] e.
 
Înglîzî Nûjen ({{Ziman-en|Modern English}}) ji sedsala 17-an de ji hêla bandora cîhanê ya [[Împeratoriya Brîtanî]] û [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]] ve li cîhanê belav dibe. Bi saya hemû cureyên medyaya nivîskî û elektronîk yên van welatan, îngilîzî bûye zimanê sereke yên vegotina navnetewî. Îngilîzî li gelek herêman û warên pîşeyî yên wekî [[zanist]], [[Navîg|navîgasyon]], û [[hiqûq]] [[lingua franca]] ye. Inglîzî yek ji zimanên fermî di [[Neteweyên Yekbûyî]] de û yek ji [[Zimanên fermî yên Yekîtiya Ewropayê|zimanên fermî]] yên [[Yekîtiya Ewropayê]] ye.
 
== Berfirehbûna zimanê inglîzî ==
Line 87 ⟶ 97:
{{legend|#79C1FF|border=1px solid grey|Welatên ku inglîzî zimanek fermî ye lê ji hêla pirraniyê ve nayê axaftin}}
|}
[[Wêne:British Empire Mercator.svg|thumb|Axa ku beşek ji [[Împeratoriya Brîtanî]] ({{Ziman-en|British Empire}}) li hin dem bûn]]
 
=== Zimanê fermî ===