Ayetula Xumênî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

| roja mirinê = 3'ê3ê pûşperêhezîranê 1989

'''Rûhula Ahmed Hindi Musewî Xumênî''' ({{bi-fa|آیت الله روح الله احمد هندى موسوی خمینی}}, {{bi-ku|Ayetula Xumênî}}; zayîn, [[1902]] li [[Xomên]]ê; mirin [[3'ê3ê pûşperêhezîranê]] [[1989]] li [[Tehran]]ê) ayetula û lîderekî dînî yê mezheba [[şia]]yan û [[siyasetmedar]] û pêşengê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê]] bû. Wî bi pêşengiya xwe [[Mihemed Reza Pehlevî]] ji [[Şah]]itiyê ger kir û Komara Îslamî ya [[Îran]]ê saz kir. Ew ji şoreşê şunda heta 1989ê, mirina xwe li [[Meqema Rehberiyê]] (an jî Rehberî Înqilab) ma.

Ew di sala [[1902]]an de li [[Xomên]]ê bi navê ''Rûhula Musewî'' hate dinê. Lê hatina wiyê dinê bi temamî neyê vebirî ye. Gorî hin çavkaniyan di sala 1900î de hatibû dinê. Navê xwe Rûhula tê maneyê "Ruhê Xwedê". Bavê wî Seyîd Mistefa Musewî, navê kalê wî Ehmed Musewî bû. Navê malbata wiya "Musewî" bo ku [[seyîd]] bûn ji [[îmam]]ê heftemîn [[Mûsa'l-Kazim]] dihat. Malbata wî ji ku hatibû neyê vebirî ye. Kalê wî Ehmed Musewî gorî hin çavkaniyan bi aslî xwe ji [[Necef]]ê, gorî hin çavkaniyan jî ji [[Hindistan]]ê bû. Bavê wî Mistefa Musewî li [[Îsfehan]], [[Necef]] û [[Samara]]yê li ser wwedêzanî û [[teolog]]iya Îslamê şixulî bû.

Pê bavê dimire re Rûhula, apî xwe Sahebe mezin dike. Ew di 1918an de dihere [[Arak]]ê, ko li ser Dadê perewerde be. Di 1922an de jî derbaza [[Qum]]ê dibe û li wir jî perwerdiyê xwe dewam dike û li wir derceya [[muctehîdî]]yê digire.

Ew pê re li Qumê dest bi ders dana [[fiqih]]ê dike. Ew heta 1963an dewama van dersên xwe dike, lê di hevşêwe salê de êdî eşkera dest bi dij derketina [[Şah]] Riza dike. Di [[22'ê adarê]] 1963an de, di salvegera mirina [[îmam]]ê şeşem [[Caferê Sadiq]] de, li Qumê bi eşkera dia kiribû. Go, " Bo şoreşê, cîhad û reformê serxwe bin. Em naxwezina di bin destên gunekaran de bijîn. Ew daxwaza me ye ko, em pexember û îmamên wî teqîp bikin". Xumênî ji hêlê cendirmên Şah tê girtin. Ew di [[Roja Eşûrê|roja aşûreya]] 1963an, di [[3'ê3ê pûşperêhezîranê]] de Şah wek ''Tîranê demê me'' dide nasîn û di 5 hevşêwe mehê de tê hepskirin.

Xumênî heta [[7'ê7ê avrêlênîsanê|7ê nîsana]] 1964an di binçaviyê de û hepsa malê de ma. Pê axaftineke wî ya di [[28'ê28ê kewçêrêçiriya pêşîn]] a 1964an re êdî sebra [[Şah]] nema û Xumênî di 4'ê4ê çiriya paşîn sermawezêa 1964an de hate şandina [[Bursa]]yê, li Tirkiyeyê sirgûnê.

Di 1978an de li bajarê Qûmê det bi raperînên hembera Şah dest pê kirin. Ya di 9'ê9ê kanûna rêbendanêpaşîn de nêzî 80 mirov hat kuştin. Ji pê vê bûyêrê re çil roj carekê, bo ko Şiyan çil rojan şîn dikir, raperîn hîn mezin dibûn. Ew raperînên ko çil rojan carekê mezin dibûn di 5'ê5ê rezberêîlonê 1978an de gehişta bilindahiyê xweyê herî mezin. Ew roja wek ''Îniya Reş'' tê navkirin. Di [[Cejna Remezanê]] de li Îranê gişkê protestoyan destpêkir. Di [[8'ê8ê rezberêîlonê]] de kargeriya pihêtkirî li bajarê Tehranê û 10 bajarên din hat danîn. Di hevşêwe rojê de, yê ko wek ''Îniya Reş'' tê nav kirin, sê-çar hezar mirov li Taranê hatin kuştin. Di [[9'ê9ê rezberêîlonê]] 1978an de Xumênî bo raperîna hembera Şah ji ordiyê re bang kir, lê ordiyê gura wî nekir.

Xumênî di 6'ê kewçêrê 1978an de ji hêla [[Sedam Huseyn]] hat ji İraqê hat der xistin. Xumênî derbaza [[Kuweyt]]ê bû û di wir re jî derbaza [[Fransa]]yê bû.

Di [[1'ê şibatê]] 1979an de Xumênî ji Parîsê de hate Taranê. Ew bi mîlyonan kes li paytextê hat pejirandin.

Di [[11'ê11ê şibatê]] 1979an de serokwezîrê Şah, îstîfa dike û [[Mehdî Bezargan]] derbaza şuna wî dibe. Du hefteyan ji pê wê re [[Partiya Komara Îslamî]] tê saz kirin. Ji pê referandûma di [[30'ê30ê adarê]] 1979an re, ''Komara Îslamî ya Îranê'' tê saz kirin û Xumênî di [[3'ê3ê berfanbarêkanûna pêşîn]] de tê [[Meqema Rehberiyê]].

Xumênî bi hatina xweyê Meqama Enqilabê re Sedam wek dijminê Îslamê da zanîn. Ew axaftinên dîplomatîk pê re gav bi gav har bû bi dawî çerxa cengê bû. Di [[4'ê4ê rezberêîlonê]] [[1980]]an de Îranê êrîşa bajarên Îraqê kir û [[Şêra Kendavêyê Yekem]] dest pê kir. 17'ê17ê rezberêîlonê 1980an de Sedam Huseyn dazanîn ko [[peymana Cezayêrê]] ra bûye û serweriya li ser [[Şet el-Ereb]] xwest. [[22'ê22ê rezberêîlonê]] 1980an de bombarana Îraqêyê li ser bajarên Taran, [[Tewrîz]], [[Kermaşan]], [[Ahwaz]] û [[Hemadan]]ê dest pê kir. Di hewşêwe wextê de eskerên Îraqê jî bi nêzî 100.000 kes kete Îranê û şêra ko heta 1988an dewam bike dest pê kir.

Di 1988an de dema ko [[Selman Ruşdî]] pirtûka xweya bi navê [[Ayetên Şeytên]] weşand Xumênî di [[14'ê14ê şibatêsibatê]] 1989an de [[fetwa]] kuştinê bo wî da.

Xumênî di [[3'ê3ê pûşperêhezîranê]] 1989an de li Tehranê mir. Ji pê wî re Seyîd [[Elî Xameney]] hat anîna Rehberî Enqlabiyê.