Hevzayendîtî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Hevzayendî, ligel [[heteroseksuelî]] û [[bîseksuelî]] yek ji nav çeşîtdariya sê hêmanên [[berpêbûniya zayendî]] ye. Nerînekê hevpar a zanyaran tuneye ku ka çima mirov berpêbûniyeke taybetî pêşdixin.<ref>http://www.apa.org/helpcenter/sexual-orientation.aspx</ref> Li ser jêderka berpêbûniya zayendî çend teorîya biyolojîk ku ji aliyê zanyaran hatine pejirandin, hatine berhemandin; wekî faktorên genetîk, hawira malzaro ya demên zû yan jî kombînasyona her du teoriyê.<ref>http://pediatrics.aappublications.org/content/113/6/1827.long</ref><ref>http://www.rcpsych.ac.uk/workinpsychiatry/specialinterestgroups/gaylesbian/submissiontothecofe.aspx</ref> Piştrastên xurt li ser bandorkirina şiklên mezinkirinên malbatan an jî serpêhatiyên zarokatî ya yekem tune ye. Li gorî hin kesan çalakiya hevzayendî ya dijî xwezayê ye yan jî xerabûyîtiyeke fonksiyonî ye lê belê vekolîn nîşan didin ku hevzayendî çavkaniya xwe ne ji bandorên psîkolojîk a neyînî dibe, ew varyasyoneke erênî û normal a zayendiya mirov e. Hindik caran mirov hestên hilbijartina berpêbûna zayendî ya xwe diceribînin an jî qet naceribînin. Piştrastên destekariya psîkolojîk a ji bo guhertina berpêbûna zayendî tune ne. <ref>http://www.apa.org/about/policy/sexual-orientation.aspx</ref>

 

 

 

Her çiqas tenê serjimarî yan jî şert û mercên polîtîkayê ya xuyanîtiya wan hêsan bike jî gelek gey û lezbîyen hevratiyên giran avadikin.<ref>http://www.mercurynews.com/census/ci_18334802?nclick_check=1</ref><ref>http://www.aurorasentinel.com/news/</ref><ref>http://www.starnewsonline.com/article/20110630/ARTICLES/110639995/1004/sitemaps</ref><ref>http://abcnews.go.com/Health/sex-couples-census-data-trickles-quarter-raising-children/story?id=13850332</ref><ref>http://www.poughkeepsiejournal.com/article/20110714/NEWS01/107140334/Census-Dutchess-Ulster-gay-households-increase</ref><ref>http://www.edgeboston.com/index.php?ch=news&sc=local&sc3=&id=123278</ref><ref>http://www.startribune.com/local/125537288.html</ref><ref>http://www.wnyc.org/story/146541-blog-spike-number-same-sex-couples-city/</ref> Di navbera van pêwendî û têkiliyên heteroseksuelan de tu cudatî ji hêla kespê psikolojîk a kesên ku li nav pêwendî de tune ye. Bizav û pêwendiyên hevzayendan, di nav dîroka bi qeydkirî de, li gorî şeklê wan a li nav ew çandê de, carinan hatine pîrozkirin û carinan jî hatine darizandin.<ref>http://www.psychiatry.org/mental-health/people/lgbt-sexual-orientation</ref> Ji sedsala 19. vir ve xêndî zêdekirina naskirin û xûyanîtiyên wan, ji bo biserketina mafên zagonî têkoşînekî mezin tê dan: wekî zewac û pêwendiyên şarmend, ewlad ji xwe re kirin û dêûbavitî; pesendkirina leşkerî û ewlehiya karê û gihaniya xizmetên tenduristiyê.

== Dîrok ==

[[File:The Death of Hyacinthos.gif|thumb|upright| Ji aliyê Jean Broc ve mirina Hyacinthê ciwan û hezkiriyê wî Apollo li nav simbilan hatiye wênedarkirin, 1801.<ref>Bion, Joseph Duffield Reed – ''Bion of Smyrna: The Fragments and the Adonis''. [[Cambridge Üniversitesi]] Press, 1997. ISBN 0-521-57316-5</ref>]]

 

Hevzayendî yê ku mîna tiştekî dibe başkirin, bi metodên dûrî aqil ku ji berê ve tê bikaranîn û di bijîşkî de rê dan/dide nîqaşan, di zemanê modern de ji aliyên zanyaran ve ji nexweşiyan nayê hesibandin. Ev 35 sal e ku psîkolog û psîkîyatr pesend kirine ku hevzayendî ne nexweşî yan xerabûyîtîya rûhî yan jî pirsgirêkeke dilînî ye. Cara yekem di sala 1973ê de Heyeta Rêveberiyê ya [[American Psychiatric Association]] (Yekîtîya Psîkyatrîk a Amerîkan)n derxistina hevzayendî ji kategorîya nexweşiyê pesendkir. Li komcivîna ku di sala 1974ê de hat lidarxistin, ji aliyên piraniya endamên komelê ve jî hat pesendkirin. Komel li komcivîna ku di sala 2006an de hat lidarxistin, vê biryara xwe carekî din bi raya giştî re parvekir. [[Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê]] (WHO) jî di 17 gulana 1990ê de mîna Komela Psikiyatrî ya Amerîkan, hevzayendî ji kîsta nexweşiyan derxist. Ev biryar di sala 1992ê de bi raya fermî li lîsta ICD-10ê ([[Senifandina Nexweşiyan a Navnetewîyê]]) hat tomarkirin.

 

== Rewş û etîmolojiya berpêbûniya zayendî ==

 

Li pêlingên civakî de jin wekî pasîf û negatîf aliyê din zilam aktîf û pozîtîf tê watedarkirin. Peyvên aktîf û pasîf ji ber vê yekê rewşekî biçûkxistî yan jî mezinahî dide fikirîn, ji sedema vê ev peyvan di van çendan de nayê xwestin ku bê bikaranîn.<ref>http://muse.jhu.edu/login?auth=0&type=summary&url=/journals/journal_of_the_history_of_philosophy/v043/43.1preus.html</ref>

Li berê berpêbûniya hevzayendî bi zayenda kesî/ê re hatiye girêdan. Wekî mînak hatiye fikirîn ku taybetiyên jinê ku têkilî nîşan dide jinekê, mêrokî(maskulen) ye; an jî taybetiyên zilamê ku têkilî nîşan dide zilamekî din jî jinokî(femînen) ye.<ref>[Minton, H. L. (1986). Femininity in men and masculinity in women: American psychiatry and psychology portray homosexuality in the 1930s, Journal of Homosexuality, 13(1), 1–21.Terry, J. (1999). An American obsession: Science, medicine, and homosexuality in modern society. Chicago: University of Chicago Press </ref> Lê belê di nav sedsala 20. de nasnameya zayendê ji berpêbûniya zayendî ve hat qetandin û wekî diyardeyekî azad hat pejirandin.

 

 

== Nasname û berpêbûnên hevzayendî ==

 

Li gorî daneyên pirsnameyan li Amerîkayê hevbera gey li navbera %18 û %28 û hevbera lezbîyen li navbera %8 û %21, deh sal zêdetir pev re dijîn. Vekolîn dîtine ku hevberên hevzayendan mîna hevberên heteroseksuelan hev du têrdikin û pêwendiyên giran avadikin.

 

== Demografiya hevzayendî ==

Ji bo polîtîkayên raya giştî daneyên ewlemendî ya qala gelheya gey û lezbîyen gelek girîng e. <ref>"Demographics of the Gay and Lesbian Population in the United States: Evidence from Available Systematic Data Sources", Dan Black, Gary Gates, Seth Sanders, Lowell Taylor, Demography, Vol. 37, No. 2 (May, 2000), pp. 139–154 (available on JSTOR).</ref>Wekî mînak demografî alî biryardana hevpariya xwecihî, zagonîkirina mafê hevzayendan a ji xwe re ewlad kirinê, hesibandina maliyet û kêrhatîbûna polîtîkaya Nepirse-Nebêje ya li artêşa Amerikan, dike. <ref>"Demographics of the Gay and Lesbian Population in the United States: Evidence from Available Systematic Data Sources", Dan Black, Gary Gates, Seth Sanders, Lowell Taylor, Demography, Vol. 37, No. 2 (May, 2000), pp. 139–154 (available on JSTOR).</ref> Agahiyên li ser gelheya gey û lezbîyen alî fêmkirin û biryardana pirsgirêk û mijarên bijartina bazarên karkeran a zanyarên civaknasan, koma sermaye ya mirov, pisporbûna li ser gelê malbat, cudakerî û rewşa erdnîgarî jî dike.<ref>"Demographics of the Gay and Lesbian Population in the United States: Evidence from Available Systematic Data Sources", Dan Black, Gary Gates, Seth Sanders, Lowell Taylor, Demography, Vol. 37, No. 2 (May, 2000), pp. 139–154 (available on JSTOR).</ref>

 

 

Vekolîn mecbûr in ku him mînakên tên pênaskirin û him jî yên nayên pênaskirin, bipîvin.

Vekolînên girîngî rê didin ku ji % 2 heta ji % 11a mirov, di paşerojên xwe de ketine çalakiyeke hevzayendî.<ref name = Billy1993>{{Cite journal|doi=10.2307/2136206|author=Billy JO, Tanfer K, Grady WR, Klepinger DH |title=The sexual behavior of men in the United States|jstor=2136206 |journal=Family Planning Perspectives |volume=25 |issue=2 |pages=52–60 |year=1993 |pmid=8491287|ref=harv}}</ref><ref name = Binson1995>{{Cite journal|doi=10.1080/00224499509551795|first1=Diane |last1=Binson |first2=Stuart |last2=Michaels |first3=Ron |last3=Stall |first4=Thomas J. |last4=Coates |first5=John H. |last5=Gagnon |first6=Joseph A. |last6=Catania |year=1995 |title=Prevalence and Social Distribution of Men Who Have Sex with Men: United States and Its Urban Centers |journal=The Journal of Sex Research |volume=32 |issue=3 |pages=245–54 |jstor=3812794|ref=harv}}</ref><ref name = Johnson1992>{{Cite journal|author=Johnson AM, Wadsworth J, Wellings K, Bradshaw S, Field J |title=Sexual lifestyles and HIV risk |journal=Nature |volume=360 |issue=6403 |pages=410–2 |year=1992 |month=December |pmid=1448163 |doi=10.1038/360410a0|ref=harv}}</ref><ref name = Laumann1994>Laumann, E. O., Gagnon, J. H., Michael, R. T., & Michaels, S. (1994). ''The social organization of sexuality: Sexual practices in the United States.'' Chicago: University of Chicago Press.{{Page needed|date=September 2010}}</ref><ref name = Wellings1994>Wellings, K., Field, J., Johnson, A., & Wadsworth, J. (1994). ''Sexual behavior in Britain: The national survey of sexual attitudes and lifestyles.'' London, UK: Penguin Books.{{Page needed|date=September 2010}}</ref><ref name = ACSF1992>{{cite journal | doi = 10.1038/360407a0 | author = Investigators ACSF | year = 1992 | title = AIDS and sexual behaviour in France | url = | journal = Nature | volume = 360 | issue = 6403| pages = 407–409 | pmid = 1448162 | ref = harv }}</ref><ref name = Bogaert2004>{{Cite journal|author=Bogaert AF |title=The prevalence of male homosexuality: the effect of fraternal birth order and variations in family size |journal=Journal of Theoretical Biology |volume=230 |issue=1 |pages=33–7 |year=2004 |month=September |pmid=15275997 |doi=10.1016/j.jtbi.2004.04.035|ref=harv}} Bogaert argues that: "The prevalence of male homosexuality is debated. One widely reported early estimate was 10% (e.g., Marmor, 1980; Voeller, 1990). Some recent data provided support for this estimate (Bagley and Tremblay, 1998), but most recent large national samples suggest that the prevalence of male homosexuality in modern western societies, including the United States, is lower than this early estimate (e.g., 1–2% in Billy et al., 1993; 2–3% in Laumann et al., 1994; 6% in Sell et al., 1995; 1–3% in Wellings et al., 1994). It is of note, however, that homosexuality is defined in different ways in these studies. For example, some use same-sex behavior and not same-sex attraction as the operational definition of homosexuality (e.g., Billy et al., 1993); many sex researchers (e.g., Bailey et al., 2000; Bogaert, 2003; Money, 1988; Zucker and Bradley, 1995) now emphasize attraction over overt behavior in conceptualizing sexual orientation." (p. 33) Also: "...the prevalence of male homosexuality (in particular, same-sex attraction) varies over time and across societies (and hence is a "moving target") in part because of two effects: (1) variations in fertility rate or family size; and (2) the fraternal birth order effect. Thus, even if accurately measured in one country at one time, the rate of male homosexuality is subject to change and is not generalizable over time or across societies." (p. 33)</ref><ref name = Fay1989>{{Cite journal|author=Fay RE, Turner CF, Klassen AD, Gagnon JH |title=Prevalence and patterns of same-gender sexual contact among men |journal=Science |volume=243 |issue=4889 |pages=338–48 |year=1989 |month=January |pmid=2911744 |doi=10.1126/science.2911744|ref=harv}}</ref>

 

 

Vekolîneke di sala 1992an de hatiye çêkirin, ragihandiye ku ji % 6. 1ê mêrên Brîtanyayî û ji % 4.1ê mêrên Fransiz têkiliyeke hevzayendî ceribandiye.

 

 

ONS îdîa kiriye ku ev encam bi encamên vekolînên din re ahengdar e ku ew di navbera % 0.3 û % 3ê de ne. <ref>http://www.ons.gov.uk/ons/rel/ethnicity/measuring-sexual-identity---evaluation-report/2010/index.html</ref>

 

 

 

== Hevzayendî û derûnnasî ==

Ramanên berê ya bi qala berpêbûna zayendî ya mirov, mîna serpêhatiyên xerabî ya zarokatî û geşedana çewtî ya psîkolojîk, piranî xwe dispêrin agahiyên çewt û pêşbiryaran. <ref>http://healthyminds.org/More-Info-For/GayLesbianBisexuals.aspx|tarîx=July 22, 2011|arşivurl=http://web.archive.org/web/20110722080052/http://www.healthyminds.org/More-Info-For/GayLesbianBisexuals.aspx}}</ref>

 

 

==== Vekolînên genetîk ====

 

Xebatên pêwendiya kromozom û berpêbûniya zayendî hebûna faktorên genetîk rê didin

 

Di vekolîneke din de (li ser 40 birayên cêwî hatiye çêkirin) di 33 birayên cêwî de alelên wek hev du di herêmên dûrî Xq28ê, hatiye dîtin. Ev rêje ji bo birayên lawik gelek bilind e. Ev encam ji aliyê gelek kesan ve wekî “gena gey” hatiye bi nav kirin û bû sedema nîqaşan.

Her çiqas daneyên li ser pêwendiya kromozom encamên girîng rê didin jî ji bo diyarkirina faktorên genetîk a bi tenê serê xwe bandorî pêkhatina berpêbûna zayendî dike, divê genên din jî bê kifşkirin.<ref>Wilson, G.D., & Rahman, Q. (2005). Born Gay: The Biology of Sex Orientation. London: Peter Owen Publishers.</ref>

 

 

==== Vekolîn û teoriyên epîgenetîk ====

Jin xwediyê du kromozoma X in û yekî jê tê înaktîve.

 

 

 

Di dema avisî û piştî zayîn, kontrola epi-marksên li ser derbirinên gen, bi demeke diguhere. Epi-marks, modîfikasyona komên metil û asetil in ku ew xwe bi histonên DNA û proteînên histon grêdidin.<ref>Ruthenburg, A., C. Allis, and J. Wysocka. "Methylation of Lysine 4 on Histone H3: Intricacy of Writing and Reading a Single Epigenetic Mark." Molecular Cell 25.1 (2007): 15-30. Print.</ref> Ew peywira proteîn diguherin û bandorî li derbirina gen dikin.<ref>Friberg, Urban, Sergey Gavrilets, and William R. Rice. "Homosexuality as a Consequence of Epigenetically Canalized Sexual Development." The Quarterly Review of Biology 87.4 (2012): n. pag. Print.</ref>

 

==== Vekolînên neurologî ====

 

=== Faktorên hawirî ===

Vekolîn îdîa dikin ku genên nêzîkî hevzayendî avantaj ji bo gayîn a heteroseksuelan didin. Ev jî werara hevzayendî û domandina wan li populasyonê ravedike.<ref>Mayr, E. (1982). The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance. Cambridge: Harvard University Press. p598.</ref>

 

 

== Îdîa û xebatên bo guhertina berpêbûna zayendî ==

 

Ev xebat pêkan in ku teknîkên tevgerî (mîna terapiya rastkirinê), teknîkên psychoanalytic, rêbazên bijîşkî û amûrên olî û derûnî bikarbînin. Li hin cihên cîhanê mîna “tecawiza rastkirinê” (tecawiza ku ji bo jinên lezbîyen bibin heteroseksuel) tundiya zayendî jî tên bikaranîn.<ref>[http://www.apa.org/pi/lgbt/resources/therapeutic-response.pdf Appropriate Therapeutic Responses to Sexual Orientation]</ref>

 

=== Qayîşokiya berpêbûniya zayendî ===

| title = Why women are leaving men for other women

| url = http://www.cnn.com/2009/LIVING/personal/04/23/o.women.leave.menfor.women/

Hin ol jî hevzayendî dipejirînin û heta pal didin.<ref>The Wiley-Blackwell Companion to Religion and Social Justice - Page 543, Michael D. Palmer, Stanley M. Burgess - 2012</ref><ref>Introduction to New and Alternative Religions in America, Eugene V. Gallagher, W. Michael Ashcraft - 2006</ref>

 

 

==== Îslam û hevzayendîtî ====

== Cudakeriyên hemberî hevzayendan ==

=== Zorkeriya li dijî hevzayendan ===

 

=== Heteroseksîzm û homofobî ===

Li gorî vekolîneke di sala 2011an de li Holandayê hatiye lidarxistin, ji % 49ê ciwan û ji % 58ê ciwanên ku pêgirî nijadê din a li Holendayê ji hevzayendîtî ne razî ne.<ref>http://community.expatica.com/forums/topic/2993/half-of-young-dutch-people-reject-homosexuality</ref>

 

 

Heteroseksîzm; pejirandina heteroseksuelbûna herkesî ye loma jî têkiliya zayendên dij (jin-mêr) normal e û ji yên din bilindtir e.

Hevzayendîtî li hin heremên [[Afrîka]]yê, [[Guyana]], [[Jamaika]], [[Koreya Bakur]], [[Malezya]], [[Papua Gîneya Nû]], hin dewletên [[Asyaya Navîn]] û piraniya dewletên [[Misilman]] ên [[Rojhilata Navîn]] û Afrîkaya Bakur, bi qanûnî qedexe ye.

 

 

== Demografiya wan a li gorî bijîşkî ==