Wîkîpediya

Heft xortên razayî yên Efesê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere
← Cudahiya kevntirCudahiya nûtir →
Content deleted Content added
DîtbarîWîkînivîs
Jiju (gotûbêj | beşdarî)
1045 guhartin
BKurteya guhartinê tine
MikaelF (gotûbêj | beşdarî)
74.811 guhartin
B sûre, n
Rêz 1:
[[Wêne:7sleepersmedievalmanuscript.jpg|thumb|Împeratorê romayî [[Decius]] ([[Deqyanûs]]) ferman dide ku dîwar li ber şikefta Heftên Razayî<ref name=":1" /> ava bikin, destnivîsek ji sedsala 14an.]]
 
Bi ya îslamê '''Eshabê Kehf '''({{bi-ar|اصحاب الکهف|Aṣḥāb al-kahf}}, "rêhevalên şikeftê" yan jî "xelkên şkeftê"<ref name=":0">{{Cite book|title=Wergera Qur'ana Pîroz Bi Zimanê Kurdî|last=Êsî|first=M. Huseyn|last2=Girdarî|first2=M. Se'îd|last3=Bêrkevanî|first3=M. Muhemmed|publisher=Ravza Yayincilik ve Matbaacilik|year=2008|isbn=978-605-5402-12-9|location=Istanbul|pages=294-297}}</ref>) an jî bi ya xiristiyanî '''Heft Xortên Razayî yên Efesê''' an jî bi kurtasî '''Heftên Razayî'''<ref>{{Cite web|url=https://krd.riataza.com/2017/07/08/jimara-heft-di-baweri-u-zargotina-kurdi-de/|title=Jimara heft di bawerî û zargotina kurdî de|last=Şemoyê Memê|first=|date=July 08, 2017|website=riataza.com|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=22/11/2020}}</ref> (bi [[Zimanê latînî|latînî]]: ''Septem dormientes'') çîrok û serpêhatiya komeke ciwanan e di bawerî û kevneşopiya [[xiristiyanî]] û [[Îslam|îslamî]] de ku ji ber zilma dînî ya desthilatdaran direvin û xwe vedişêrin hundirê şikeftekê<ref name="madaincavelocation">{{Cite web|url=https://madainproject.com/cave_of_ashab_e_kahf|title=Cave of Ashabe Kahf (The Cave of the Seven Sleepers)|website=Madain Project|archive-url=https://web.archive.org/web/20201102114623/https://madainproject.com/cave_of_ashab_e_kahf|archive-date=2 November 2020|access-date=2 November 2020}}</ref> li derveyê bajarê [[Efes|Efesê]] di dora sala 250 ya mîladî de û piştî xewekê dora 300 salî ji şikeftê derdikevin derve. Ev çîrok ne di [[Tewrat]] û [[Zebûr|Zebûrê]] de ne jî di [[Încîl|Încîlê]] de derbas dibe. Lê di [[Quran|Quranê]] de di [[Kehf|sûreyasûreyê Kehfê]] de ji wan tê behskirin.<ref name=":0" />
 
Guhertoya herî kevn a vê çîrokê ji metranê [[suryanî]] [[Yaʿquḇ Sruḡāyâ]] (Yaqûbê Sirûcî) (450-521 a PZ) tê, ku bi xwe ji çavkaniyeke [[Zimanê yewnanî|yewnanî]] wergirtiye û niha winda ye. Kurtasiyekê girîng a vê çîrokê di [[Gregoriyê Toursî]] (538–594) de û di ''History of the Lombards'' a [[Paulus Diaconus]] (720–799) de cih digire.<ref>{{Cite book|title=Medieval Science Fiction|last=Liuzza|first=R. M.|date=2016|publisher=[[King's College London]], Centre for Late Antique & Medieval Studies|isbn=978-0-9539838-8-9|editor-last=Kears|editor-first=Carl|page=66|chapter=The Future is a Foreign Country: The Legend of the Seven Sleepers and the Anglo–Saxon Sense of the Past|editor-last2=Paz|editor-first2=James}}</ref> Guhertoya herî baş û naskirî ya rojavayî di ''Legenda sanctorum'' a [[Jacobus da Varagine]] de qeydkirî ye.
 
Qeydên ku herî kêm di neh zimanên [[Serdema Navîn|serdema navîn]] de hatine dîtin û di nav zêdeyî 200 destnivîsan de hatine parastin, bi taybetî di navbera sedsalên 9 û 13 de hatine nivîsîn. Di nav van de 104 destnivîsên [[Zimanê latînî|latînî]], 40 [[Zimanê yewnanî|yewnanî]], 33 [[Zimanê erebî|erebî]], 17 [[Zimanê suryanî|suryanî]], 6 [[etiyopî]], 5 [[kiptî]], 2 [[Zimanê ermenî|ermenî]] ne û 1 [[Zimanê îrlendî|îrlendî]], 1 jî [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]] ye.<ref name="BG">Bartłomiej Grysa, [http://czasopisma.upjp2.edu.pl/orientalia/article/view/1011 "The Legend of the Seven Sleepers of Ephesus in Syriac and Arab Sources: A Comparative Study"], ''Orientalia Christiana Cracoviensia'' '''2''' (2010): 45–59.</ref><ref>Hugh Magennis, [http://digital.library.leeds.ac.uk/298/1/LSE1991_pp43-56_Magennis_article.pdf "The Anonymous Old English Legend of the Seven Sleepers and its Latin Source"], ''Leeds Studies in English'', n.s. '''22''' (1991): 43–56.</ref> Di heman demê de bi [[Zimanê Sogdî|sogdî]] jî hatiye wergerandin. Di sedsala 13an de, helbestvan [[Chardri]] guhertoya [[Zimanê fransî|fransî]] ya kevn nivîsandiye. Guhertoyeke çîrokê di nav sûreyasûreyê [[Kehf|Kehfê]] (18: 9–26) ya [[Quran|Quranê]] de jî derbas dibe. Ji ber wê çîrok di wêjeyên gelên misilmanan de gelek caran hatiye honandin. Her wiha li [[Zimanê farisî|farisî]], [[qirgizî]], [[tirkî]] û [[tatarî]] jî hatiye wergerandin.<ref name="WW">Witold Witakowski, [https://gedsh.bethmardutho.org/Sleepers-of-Ephesus-Legend-of-the "Sleepers of Ephesus, Legend of the"], in ''Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage: Electronic Edition'', edited by [[Sebastian P. Brock]], Aaron M. Butts, [[George A. Kiraz]] and Lucas Van Rompay (Gorgias Press, 2011; online ed. Beth Mardutho, 2018).</ref>
 
''Martyrologium Romanum'' (Şehîdolojiya romayiyan) li bin tarîxa 27ê tîrmehê (hezîran bi ya salnameya [[Vatîkan|Vatîkana]] IIem) behsa "Heftên Razayiyên Efesê" dike.<ref>''Martyrologium Romanum'' (Libreria Editrice Vaticana 2001 {{ISBN|88-209-7210-7}})</ref> Salnameya [[Împeratoriya Bîzansê|bîzansî]] wan di 4ê tebaxê û 22ê çirîya paşîn de bi cejnan bi bîr tîne. Salnameya metranê îrlendî [[Óengus mac Óengobann]] a bi navê ''Félire Óengusso'' ya sedsala nehem di 7ê tebaxê de wan bi bîr tîne.<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/martyrologyoeng01stokgoog|title=The Martyrology of Oengus the Culdee: Félire Óengusso Céli Dé|last=Stokes|first=Whitley|publisher=Harrison and Sons|year=1905|page=[https://archive.org/details/martyrologyoeng01stokgoog/page/n62 4]|author-link=Whitley Stokes}}</ref> Salnameyên suryaniyên [[Dêra ortodoks|ortodoks]] tarîxên cihêreng dide: 21ê nîsanê, 2ê tebaxê, 13ê tebaxê, 23 çiriya paşîn û 24ê çiriya paşîn.<ref name="WW2">Witold Witakowski, [https://gedsh.bethmardutho.org/Sleepers-of-Ephesus-Legend-of-the "Sleepers of Ephesus, Legend of the"], in ''Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage: Electronic Edition'', edited by [[Sebastian P. Brock]], Aaron M. Butts, [[George A. Kiraz]] and Lucas Van Rompay (Gorgias Press, 2011; online ed. Beth Mardutho, 2018).</ref>
Rêz 13:
Guhertoyên destpêkê yên vê çîrokê di hejmarên razayiyan de ne hemfikir in û bi ser de di hinin guhertoyan de hejmarê wan kesan ên ku xwe spartine şikeftê bi zelalî nehatiye diyarkirin. [[Cihûtî|Cihû]] û [[mesîhiyên Necarê]] tenê ji sê birayan bawer dikin, Dêra Rojhilat a Suryanî jî hejmara pênc dide.<ref name="BG2">Bartłomiej Grysa, [http://czasopisma.upjp2.edu.pl/orientalia/article/view/1011 "The Legend of the Seven Sleepers of Ephesus in Syriac and Arab Sources: A Comparative Study"], ''Orientalia Christiana Cracoviensia'' '''2''' (2010): 45–59.</ref> Di piraniya qeydên [[Suryanî|suryaniyan]] de hejmara heşt derbas dibe.<ref name="WW3">Witold Witakowski, [https://gedsh.bethmardutho.org/Sleepers-of-Ephesus-Legend-of-the "Sleepers of Ephesus, Legend of the"], in ''Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage: Electronic Edition'', edited by [[Sebastian P. Brock]], Aaron M. Butts, [[George A. Kiraz]] and Lucas Van Rompay (Gorgias Press, 2011; online ed. Beth Mardutho, 2018).</ref> Li qeydên [[Teberî]] hejmarên heft, heşt an jî neh hatine tomarkirin û bi ser de kûçikek di çîrokê de heye. Heft kes û kûçikek bi navê [[Reqîm]] an jî [[Qitmîr]] hatiye qeydkirin di berhemên kanonîk ên misilmanan de.<ref name="BG2" />
 
Hejmara mideta xewê ya heft xortên razayî jî di navbera berheman de diguhere. Hejmara herî mezin û sala herî dirêj 373 sal in ku ji hêla Gregoriyê Toursî ve hatiye dayîn. Hin qeyd dibêjin 372 sal in. Bi ya hesibandina Jacobus da Varagine razayî 196 sal di xew de mane (ji sala 252 heya 448).<ref name="BG3">Bartłomiej Grysa, [http://czasopisma.upjp2.edu.pl/orientalia/article/view/1011 "The Legend of the Seven Sleepers of Ephesus in Syriac and Arab Sources: A Comparative Study"], ''Orientalia Christiana Cracoviensia'' '''2''' (2010): 45–59.</ref> Di hinin guhertoyan de hejmara 195 tê pêşniyazkirin.<ref name="WW4">Witold Witakowski, [https://gedsh.bethmardutho.org/Sleepers-of-Ephesus-Legend-of-the "Sleepers of Ephesus, Legend of the"], in ''Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage: Electronic Edition'', edited by [[Sebastian P. Brock]], Aaron M. Butts, [[George A. Kiraz]] and Lucas Van Rompay (Gorgias Press, 2011; online ed. Beth Mardutho, 2018).</ref> Qu'ran di ayeta 25em a sûreyasûreyê Kehfê (18) de dibêje: "Ew di şikefta xwe de sê sed salî (razayî) man û neh salên din jî li vê hatine zêdekirin." Yanî bi ya hesabê rojê sê sed salî û bi ya hesabê heyvê sê sed û neh salan di şikeftê de razayî man.<ref name=":0" />
 
[[Bartłomiej Grysa]] bo Heftên Razayî heft komên navê yên ji hev cuda rêz dike:<ref name="BG4">Bartłomiej Grysa, [http://czasopisma.upjp2.edu.pl/orientalia/article/view/1011 "The Legend of the Seven Sleepers of Ephesus in Syriac and Arab Sources: A Comparative Study"], ''Orientalia Christiana Cracoviensia'' '''2''' (2010): 45–59.</ref>
Rêz 66:
Gelek psipor li ser dînê Eshabê Kehfê hemfikirin ku divê ew bibin xiristiyan ji ber ku ev çîrok di seranserê cîhana [[xiristiyanî]] de berbelav bû. Lê belê ji ber ku [[Quran]] bi eşkere dînê wan nabêje hin teorî jî hatine bilêvkirin wekî ya Ihsan Eliaçik. Bi ya wî ew [[Essenî]] ne, yên ku piştî dagirkirina [[Filistîn (herêm)|Fîlîstînê]] reviyane çiyayan û berevajiya [[Romaya Kevnare|romayiyên]] [[Paganî|pagan]] û zalim li ser dînê [[Îbrahîm|Îbrahim]] û [[Mûsa|Mûsa pêxember]] jiyana xwe dewam kirine. Heman pispor dibêje ku Eshabê Kehf ne tenê heft kes e lê navê xelkek e ku sedan sal li ber zilma romayiyan ber xwe dane li ser çiyayan. Her wiha bi ya wî Reqîm jî Destxetên [[Gola Mirî]] ye.<ref>{{Cite book|title=Yaşayan Kur'an (Nuzul Sirasina Gore Tûrkçe Meal -Tefsir)|last=Eliaçik|first=R. Ihsan|publisher=Inşa Yayinlari|year=2014|isbn=978-605-88003-0-4|location=Istanbul|pages=548-552}}</ref>
 
Ji ber ku Xwedê di heman sûreyêsûre de ferman daye ku li ser navên xortan û bajêr û agahiyên din nîqaş nekin û ji xwedankitêban agahî nestînin riwayetek ji [[Muhemmed|Muhemmed pêxemberî]] jî tune ye. Di nav sahebeyan de jî tenê ji Ibn Abbasî rîwayetek heye lê siheta wê jî ji aliyê pisporan ve wekî nebaş tê senifandin.
 
==== Qise ====
Ji "https://ku.wikipedia.org/wiki/Heft_xortên_razayî_yên_Efesê" hatiye standin.