|
== Pêkhateya Lîzozomê ==
Kîsika bi [[parzûn]] dorpêçî ye. Di hundirê wî da [[enzîm]]ên [[herisîn]]ê(hezm) heye. Navlêka lîzozom ji du peyvan pêk te lysîs + soma Di zimanê Latînî de Wateya lysîs ’nerm kirin, helandin’ e. Di zimanê Greek te wateya soma ‘laş’e. Bi gelemperî xaneyên ajalan xwediyê lîzozom in, lê bi taybet, xaneyên wekî xaneya[[xiroka spî ya xwînê(lekosît)]], ji xaneyên din pirtir lîzozom dihewînelixwe digirin. Di nav kîsika lîzezoman de ji 40î pirtir cureyên enzîm heye. Hemû enzîmên lîzozomê di nav [[retîkûlûma endoplazmî]] de çê dibin û di hundirê [[heybera Golgî]]'yê de tên guhertin û paket kirin. Bi gelemperî lîzozom ji bûtikên Golgî’yê çê dibin, lê carna ji endozom jî lîzezom çê dibin. Endozom jî kisikin, kîsika endozomê ji [[parzûna xaneyê]] çê dibe. Molekulên kuko di hundirê endozomê de cih digire, ji derveyî xanêyê tên û van molekulan bi endosîtozê dikevin nav xaneyê.
== Erka Lîzozomê ==
[[wêne:Biological_cell_ku.svg|thumb|250px|Di nav xaneyên ajalan de lebatoka bi navê '''''lîzozom''''' heye.]]
Ji boy mirov kar û girîngiya lebata gedeêgedeyê çi be, ji boy xaneyên ajalan jî lîzozom ew e. Lîzozom lebatokaendamoka ji boy herisîna nav xaneyê yê. Lîzozom lebatokendamok û molekulên bêerk ên xaneyê diherisîne, bi vî awayê molekulên hûrik cardin di nav xaneyê de ji bo çêkirina lebatok[[endamok]] an jî molekulên gir tê bi kar anîn (otofaj). Erka sereke ya lekosît[[Xiroka spî|lêkosît]], parastina laş ê. Dema bakterî an jî vîrus ket nava [[xwîn]]a mirov, ji aliyê lekosîtlêkosît ve tên qefaltin. Lekosît bi [[hellûşenerî]]yê van mîkroban digire nav [[sîtoplazma]]ya xwe û bi alîkariya lîzozoman wan diherisîne. Dema di laşê zîndewerên [[firexaneyî]] de xaneyek mir, lîzozom ew xaneya mîrî diherisîne û molekulên wê yên bikêr tevlê laşê organîzmayê dike.
Beq ên kuko hîn nû ji hêka xwehêkê derketiye bidoçik in, roj bi roj hem gir dibin hem jî bi metamorfozê dirfên wan ê mîna masî diguhere û dişibe beqê. Beqên bi doçikbidoçik dema têra xwe civirîn, doçika wan bi alîkariya lîzozoman diqete. Her wisa dema jiyana [[margîsk]] (gumgumok) di bin xeterê de be, wê gavê ji bo xwe ji êrîşên dijmin bifilitine, doçika xwe bi alîkariya enzîmên lîzozoman diqetîne, dema doçik diqete, hê jî dilive loma êrîşkar berê xwe didin doçikê û margîsk jî baz dide û xwe di cihekî ewle de vedişêre.
Her wisa dema jiyana [[margîsk]](gumgumok) di bin xeterê de be, wê gavê ji bo xwe ji êrîşên dijmin bifilitine, doçika xwe bi alîkariya enzîmên lîzozoman diqetîne, dema doçik diqete, hê jî dilive loma êrîşkar berê xwe didin doçikê û margîsk jî baz dide û xwe di cihekî ewle de vedişêre.
Enzîmên di nav lîzozomê tenê li dorhêlên asîdî bi çalak in, loma [[pH]] a nav lîzozomê der dora 4 e. Ji bo berdewamiya asîdîtiye, proteînên li ser parzûna lîzozome, ji sîtoplazmayê proton (H<sup>+</sup>) pompeyê lîzozomê dikin. Van salên dawî di hin weşanên zanistî de tê diyarkirin ko hin riwek jî lîzozom lixe digirin. Bi rastî, di xaneyên riwekan de lîzozom tune. Lê dibe ko hin enzîmên lîzozom di nav vakuolên riwekan de hebe. Riwek wan enzîman ji bo dehandina molekulên nav xaneyê bi kar tînin. Ji ber ko xaneyên riwek bi dîwarê ji selulozê dorpêçî yê, xaneyên riwekan fagosîtoz nakin.
Van salên dawî di hin weşanên zanistî de tê diyarkirin ku hin riwek jî lîzozom dihundirînin. Bi rastî, di xaneyên riwekan de lîzozom tuneye. Lê dibe ku hin enzîmên lîzozom di nav vakuolên riwekan de hebe. Riwek wan enzîman ji bo dehandina molekulên nav xaneyê bi kar tînin. Ji ber ku xaneyên riwek bi dîwarê ji selulozê dorpêçî yê, xaneyên riwekan fagosîtoz nakin.
== Girêdanên derve ==
|
