Ganymede: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
Kurteya guhartinê tine |
Kurteya guhartinê tine |
||
Rêz 1:
Ganymede / ˈɡænɪmiːd /, peyka [[Berçîs]] (Jupiter III), heyvokên [[Pergala Rojê]] ya herî mezin û girseyî ye. Di Pergala Rojê de tişta nehemîn-mezin, ew bêyî atmosferek berbiçav mezintirîn e. Bejna wê 5,268 km (3,273 mi) e, ku ew ji hêla gerstêrk ve ji gerstêrka Merkur 26% mezintir e, her çend tenê 45% girseyî ye. <ref> name="nasa.gany" </ref> Xwedî navokek metalîkî ye, ew di Pergala Rojê de kêmbûna kêmbûna faktora inertiyê ya laşek hişk heye û heyva yekane ye ku bi qada magnetîsî tê zanîn. Li derveyî Berçîs, ew peyka heftemîn û ya sêyemîn a [[heyvên Celîl]] e, koma yekem a tiştan e ku li dora gerstêrkek din hatine vedîtin. <ref> name="Planetary Society" </ref> Ganymede bi qasî heft rojan li dora Berçîsê geriyaye û bi heyvên
Ganymede bi qasî mîqdarên wekhev ji kevir û ava silikat pêk tê. Ew laşek bi tevahî cihêkirî ye ku xwedan navokek dewlemend, şilav û okyanûsek navxweyî ye ku dibe ku ji hemî okyanûsa Erdê bihevra [[av]] hebe. <ref> name="Ocean Hubble" </ref><ref> name="RT Ganymede" </ref><ref> name="clubsandwich 2014" </ref><ref> name="Vance" </ref><ref> name="NASA-20140501c" </ref> Rûberê wê ji du celebên sereke yên erdan pêk tê. Herêmên tarî, yên ku bi kraterên bandorê têr bûne û bi çar mîlyar sal berê hatine tarîfkirin, li dora sêyeka peykê digire. Herêmên siviktir, bi hêl û berikên berfireh têne xaçandin û tenê hindik kevnare ne, mayî vedişêrin. Sedema erdolojiya têkçûyî ya erda ronahî bi tevahî nayê zanîn, lê îhtîmal e ku encama çalakiya tektonîkî ya ji ber germbûna pêlê be. <ref> name="Showman1999" </ref>
Zeviya magnetîsî ya Ganymede dibe ku bi konveksiyonê di nav koka wê ya hesinî ya şil de çêbibe. <ref> name="Kivelson2002" </ref> Zeviya magnetîsî ya hindik di nav qada magnetîsî ya pir mezintir a Berçîs de hatî veşartin û dê tenê wekî tevliheviyek herêmî ya xetên zeviyê nîşan bide. Hewa oksîjena tenik heye ku tê de O, O<sub>2</sub>, û dibe O<sub>3</sub> (ozon) jî heye. <ref> name="Hall1998" </ref> Hîdrojena atomî pêkhateyek atmosferê ya piçûk e. Ma peyk an ionosfera peykê heye ku bi atmosfera wê ve têkildar e an na. <ref> name="Eviatar2001" </ref>
Vedîtina Ganymede di 7-ê Çile 1610-an de ji [[Galileo Galilei]] re tê hesibandin, yê ku yekem lê mêze kir. <ref> name="SidereusNuncius" </ref> Navê peykê di demek kurt de ji hêla stêrnas Simon Marius ve hate pêşniyar kirin, piştî Ganymede mîtolojîk, mîrek Trojan ku Zeus dixwest (hevparê Yûnanî yê Jupiter), ku wî ew hilgirt da ku bibe kevçiyê xwedayan. <ref> name="Naming" </ref> Ji Pioneer 10 dest pê kir, gelek gemiyên fezayê Ganymede geriyan. <ref> name="Pioneer 11" </ref> Lêkolînên Voyager, Voyager 1 û Voyager 2, pîvandinên mezinahiya wê safî kirin, dema ku Galileo okyanûsa binê erdê û meydana magnetîsî xwe vedît. Mîsyona din a plansazkirî ya pergala Berçîs, Jupiter Icy Moon Explorer (JUICE) a [[Ajansa Fezayê ya Ewropî]] ye, ku dê di 2022-an de were destpêkirin. Piştî firînên her sê heyvên Celîlî yên cemidî, tê lêpirsîn ku lêpirsîn bikeve dora Ganymede. <ref> name="selection" </ref>
== Çavkanî ==
{{çavkanî|2}}
| |||