Hestewergir: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
BKurteya guhartinê tine
BKurteya guhartinê tine
Rêz 4:
Hestewergir dibe ko [[xane]], [[Demarexane|demarexan]]<nowiki/>e an jî beşên xaneyê be. Hestewergir bersîva kartêkirên wekî ronahî, germî, pesto, bêhn, êş û hwd. dide û enerjiya kartêkiran bi şeweyî [[erkê kar]] diguhêzîne [[demarekoendama navendî]]<ref>Lawrence, E. (2005). Hendersons dictionary of biology. Harlow: Pearson/Prentice Hall. ISBN 978-0-13-127384-9 sensory receptor </ref>. Guherînên li nav laş an jî ji hawirdorê laş wekî kartêkir (bi îngilîzî: ''stimulant'') tê navkirin<ref name="Human anatomy">McKinley, M., & O'Loughlin, V. (2011). Human Anatomy (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill </ref>.
 
Ji boy berdewamiya jiyanê, divê zindewer ji hawirdorê kartêkir bigire û di demarekoendama navendî de şîrove bike, paşê bersîva guncav bide<ref name="Modern Biology">Postlethwait, J. H., & Hopson, J. L. (2006). Modern Biology. NY, United states: Holt Rinehart & Winston.</ref>. Bi vî awayê zîndewer ji guherînan agahdar dibe û li dij guherînên xeter xwe diparêze, ji guherînên sûdbexş jî sûd werdigire. KartîkêrênKartêkirên ji hawirdorê ne yek lê gellekgelek cor in. Divê ji boy her corekî kartêkir, corekî hestewergir hebe<ref name="Campbell">Campbell, N. A., & Reece, J. B. (2008). Biology (8th ed.). San Francisco, CA: Benjamin-Cummings Publishing Company.</ref>. Ango hestewergir taybet e ji boy kartêkirek diyarkirî<ref name="ENCYCLOPEDIA OF BIOLOGY"> Cullen, K. E. (2004). Encyclopedia of Life Science. NY: Facts On File, Inc.</ref>. Hestewergir ne tenê kartêkirên hawirdorê, lê yên laş jî digirin. Mirov bi navbeynkariya wan wergiran ji rewşa laş agahdar dibe<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology" />. Wekî mînak, heke rêjeya oksîjena nav [[Xwîn|xwîna]] mirov kêm bibe , pestoya xwîna mirov biguhere, birînek di laşê mirov de çêbe, an jî germahiya laşê mirov biguhere, wergirên laş hemû guherînan digire û bi şêweyî erkê kar dişîne demarekoendama navendî. Li [[Demarekoendama navendî|DKN]], ragihandin tên tekûzkirin, paşê ji boy vegeriyana rewşa asayî ango ji boy rekxistina hevsengiya navkî, bersîva guncav tên şandin boy endam û şaneyan. Di nav endamên hestê de hejmara hestewergiran ji beşên din ên laş zêdetir e<ref name="Modern Biology" />. Her kartêkirek corek enerjiyê lixwe digire. Hestewergir enerjiya kartêkirên ji nava laş an jî yên ji jingehî hatî digire û diguherine boy erkê kar<ref name="Campbell" />. Mirov hay ji hin kartêkiran dibe lê nikare pê bi hemû kartêkirên hawirdorê werbigrebihese<ref name="Human anatomy" />. Loma her kartêkir di mirov de hestkirin peyda nake, ji boy çêbûne hestkirinê, divê kartêkira hestê ji aliyê hestewergiran ve bêne girtin û hetanê [[Mejî (mejiyê mezin)|tûkila mejî]] bêne şandin. Hêstkirin li wir rû dide. Hestên wekî bihistinbihîstin, ditindîtin, bêhnkirin, tamkirin (çêjtin), berkewtin (temas) ji aliyê mirovan ve tên girtin . Berkewtin hestek aloz e. Hestê berkewtinê mirov bi hestên wekî êş, pesto û germahiyê dihesîne<ref name="VILLEE"> Solomon, E., Martin, C., Martin, D., & Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.</ref>. Ji xeynî van hestan, hin hestewergir jî mirov pê bi hestên hevsengiyê, şidaniya [[Masûlke|masûlkeyan]] û rewşa gehan dihesîne. Bi vî awayê haya mirov ji çalakiya laşê xwe dibe<ref name="VILLEE" />.
 
== Corên hestewergiran ==
Hestewergirên laşê mirov, li gor nasîna kartêkiran tên dabeşkirin, li gor vê esasê di laşê mirov de hestewergir ên serekî şeş cor in<ref name="Concepts and Applications">Starr, C. (2007). Biology:concepts and applications (7th ed.). Boston, MA: Cengage Learning.</ref>
 
mîkanîkewergir, ronahiyewergir, kîmîkewergir, germiyewergir, êşanewergir û ozmozewergir. Hinek ji van hestewergiran kartêkirinkartêkirên derveyî laş werdigirin, wekî mînak ronahîwergir. Hinek hestewergir jî tenê kartêkirinkartêkirên ji nav laş werdigirin, wekî mînak ozmozewergir guherîna avê ya nav xwînê wekî kartêkir werdigire. Lê piraniya hestewergiran hem ji nav hem jî ji derveyî laş kartêkir werdigirin<ref name="Human biology15ed" />. Wekî mînak, kîmîkewergirên li ser zimanê mirov kartêkirên tamê (çêjê) digirin, lê kîmîkewergirin li ser rûyê lûleyên xwînê, guherîna rêjeya karbonadioksîda nav xwînê wekî kartêkir werdigirin.
 
=== Mîkanîkewergir ===
Mîkanîkewergir bersîva livîn, pestan (pesto), berkewtin (temas) û tundî dide. Ango ew kartêkirên ji livîn, pesto û tundiyê digire. Li pest û guhê mirovan de hejmara wan zêde ye.
 
=== Ronahiyewergir ===
Rêz 27:
 
=== Ozmozewergir ===
Ozmozewergir bersîva guherîna xestiya xwînê dide, ji boy rekxistina rêjeya ava nav xwînê kar dike. HestaHestê tîbûnê ji ber çalakiya ozmozewergiran peyda dibe. Di hîpotalamusê û di gûrçikan de bi hejmarek zêde ozmozewergir heye.
 
== Çavkanî ==