Mîrektiya Botan: Cudahiya di navbera guhartoyan de

{{Infobox Dewleta dîrokî

| nav kurdî = Mîrektiya Botan

}}

{{Kurd}}

 

'''Mîrektiya Botan''' yek ji mezintirîn mîrên [[kurd]] e ku di navbera salên 1338-1855 de mîrîtî kirine û di nav axa [[Bakurê Kurdistanê]] de hatiye naskirin. Navçeya îdarî ku navçeya [[Dih]]ê, navçeyên [[Cizîr]], [[Şirnex]] û [[Sêrt|Sêrtê]] digire navê wê herêmê Botan e<ref name=":0">M. Streck, “Bohtan”, MEBİA, C. 2, MEB, İstanbul 1979, s. 773.</ref>. [[Botî (devok)|Kurdên bûhtî]], ku navê wî mîrektiyê ne, di navbera parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekarî]] ya nûjen û [[Mûsil|Mûsilê]] de dijîn. Jî Bûhtî Kurdan, li ber çavên hin dîrokzanên ku bi eslê xwe [[Merwanî]] damezrînerê ji xanedana kurdên Humeydî bi têkildarî dîbinîn<ref>[https://www.academia.edu/33354388/Cizre_Buhti_Beylig_i.pdf ULUSLARARASI ŞIRNAK VE ÇEVRESİ SEMPOZYUMU”,]</ref>. Di xebata xwe ya bi navê [[Şerefname]] ku ji hêla dîrokzanê Kurd [[Şerefxanê Bedlîsî]] ve ku di sedsala 16an de jiyaye nivîsandiye; "Ew diyar dike ku mîrektiya Botan navê xwe ji eşîra Bûhtî girtiye, ku ew eşîr bi cesaret û şerê xwe tê zanîn"<ref>Şeref Han, Şerefname Kürd Tarihi, Cev: M.Emin Bozarslan, Deng Yayınları, İstanbul 2006,s. 94.</ref>. Lê Mîrektiya Botan tenê ne li ser eşîra Bûhtiyan bû. Digel eşîra Bohtî, eşîretên [[Dimbiliyan|Dumbilî]], [[Nûkî]], [[Mehmûdî]], [[Şêx Taranî]], [[Masakî]], [[Raşkî]], [[Pînkan]], [[Dalam]], [[Bîasturaî]], [[Şîruyan]], [[Dûdêran]] di nav êlên eşîrên Botan de bûn. Herêma Botan li 14 deveran hate dabeşkirin, ku her yek ji navenda xwe û qesra xwe ve girêdayî bû<ref>Celîle Celîl, age, 78.</ref>. Fermanên Botan, bi navê mîrê Azîzan an begîtiya Azîziye jî tête zanîn, dibe ku xwe li bingeha [[Xalid bin Welîd]] binasin da ku di serdemên xwe yên klasîk de ji eşîrên di nav herêmê de sererast bibin<ref>Şeref Han, a.g.e s.94</ref>. Di heman demê de, sedemên fermanên Botanê ku bi navê Mîrê Azîzan têne zanîn ji ber navê Îzedînê Bûhtî, damezrênerê vê mîrîtiyê ye<ref>Süreyya Bedirhan, Kürt Davası ve Hoybun, Çev: Dilara Zirek, Med Yay., İstanbul 1994, s. 76</ref>. Di dema [[Şerê Çardiran]] de di navbera hêzên [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]] û [[Dewleta Sefewiyan|Safewî]] di 1514 de, Mîrektîya Botan li tenişta [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]] bû. Mîrektîya Botanê ji vê dîrokê heya niha hebûna xwe wekî banek hukumeta [[Împeratoriya Osmanî]] domand. Mîrektîya Botan, ku di heyama [[Bedirxan Beg]] de serdema herî geş bû, paşê 19. ss Reformên navendîparêz û siyasetên çewt ên ku di sedsala 18-an de di [[Împeratoriya Osmanî|Î Împeratoriya Osmanî]] de pêk hatin, di 1855-an de jî di dema serhildana Bedirxan Beg de serhildana dijî Împeratoriya Osmanî di serdema Êzdînşêr Beg de hate qewirandin.