Komara Kurdistanê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

{{Jêgirtin|Di dawiya sala 1945an de desthilata Tehranê li Azerbaycanê kontrola xwe winda kir, leşkerên girêdayî Partiya Demokratîk a Azerbaycanê leşkerên Îranê ji Azerbaycanê derxistin. Piştî vê derxistinê Hikûmeta Neteweyî ya Azerbaycanê kontrola xwe li hemû rojhilatê Azerbaycanê kir. Di vê rewşê de Qazî Mihemed jî mecbûr ma ku li rojavayê Azerbaycanê serxwebûna xwe îlan bike. 15Di Berfanbara15ê kanûna pêşîn a 1945ê de bi merasîmeke biçûk [[Hikûmeta Gelê Kurd]] hate ava kirinavakirin. Hikûmeteke 13 endam hate ava kirinavakirin û 22di 22ê kanûna Çileyapaşîn 1946an de bi serokkomariya Qazî Mihemed li MahabadMehabad, Bokan, Nexede û Şinoyê, Şino Komara MahabadMehabadê hate ava kirinavakirin. Partiya Demokratîk ya Azerbaycanê nedixwast bêyî wan Kurdkurd serxwebûna xwe îlan bikin û ji ber vê Qazî Mihemed ji aliyê Partiya Demokratîk ya Azerbaycanê hate vexwandin ji bo ku jê re bêjin;: "Hûn dikarin hikûmeteke herêmî ya girêdayî PDAyê ava bikin." Lê ji bo ku Sovyetan alikarialîkarî dida Qazî Muhemmed, PDA mecbûr ma û hebûna Kurdankurdan a xweser qebûl kir. Paşî ji bo ku yekitiyayekîtiya Azerbaycanî û Kurdankurdan 23yê23ê Nîsanênîsanê de di navbera Kurdkurd û Azerbaycaniyanazerbaycaniyan de hevpeymaneke aşitî hate destnîşan kirindestnîşankirin.|çavkanî=McDowell, ''Modern History of Kurds'', London, Tauris 2000, r. 242}}

Di roja bangewazîrikirina Komara Kurdistanê de gelek kesên navdar, serokeşîr, nas, gundî, û bajarî li dor komîteya navendî û pêşewa Qazî Mihemed berhev bûn. Li ser kombûna van kes û karan Wezîrê Perwerdehiyê Mîrza Menaf Kerîmî wiha bibîrtîne:

#Makû û Ararat: Birêz [[Emerxanê Celîlî]], [[Şêx Hesen]], [[Şêx Key]], [[Hesenê Dilayî]], [[Ebdula Mîlan]] û Fexrî

#Soma Bradost û Mîrgewer: Birêz Seyîd Ebdula Geylanîzade, Emerxan Şerîfî, Îrfan Şerîfî, Tahirxan Simko, Ebas Fenek, Qotas Axa, Şêro Mihemedî, Hacî Wutman Evdî, Hesen Nilo, Temirxan, Mirdad Nûrko, Hesen Hinare, Zubeyd, Ezo, Seyîd Seîd û Fehîm

#Şino: Birêz Mûsaxan Zerza, Qerenî Axa Zerza, Mîrza Seîd, Qazî Mihemed Xidirî, Kak Hemze

#Soldoz: Birêz Ehmed Kak Xidir, Qasim Pîrotî, Mihemed Emîn Pîrotî,

#Lacan: Birêz Ebdula Qadirî, Mamend Pîrotî, Huseyn Mihemedî, Pîrot Mîreşîran, Hemze Nelosî

#Pîranşar: Birêz Mihemed Emîn Axa, Qerenî Axa

#Hoza Mengur: Birêz Îbrahîm Edhem, Mam Hesen Afan, Kak Silêman, Kak Hemze, Mihemed Emîn Axa, Selîm Oceq

#Hoza Herkî: Birêz Reşîd Beg, Begzade Nurî Beg, Zîwer Beg

#Hoza Gurikê Serdeşt: Birêz Kak Esed Axa

#Hoza Dihbekirî ya Şarwêran: Birêz Cafer Kerîmî, Qehreman Mihemedî

#Hoza Dihbekirî ya Bûkan: Birêz Îlhanîzade Mihemedî, Ezîz Axayê Gultepe, Seyîdên Hîdayetî, Hacî Kend

#Şêxên Kulîce di bin serokatiya Şêx Hesen Şems Burhan de.|çavkanî=Jiyan û Têkoşîna Pêşewa Qazî Muhamed. Seîd Hûmayûn, r:. 57}}

13 wezîrên ku di komara Mehabadê de cih girtin, piştî demekê Destûra[[destûra bingehîn]] a komarê zelal kirin. Her çiqas Komara Mehabadê heta demeke kin berdewam kir jî, di wê demê de bû navenda siyaset û ronahiyê. Komara ku li Mehabadê hate sazkirin, alaalaya netewîneteweyî ya Kurdistanê hilda û gel jî artêşa welêt sazkir. Hikûmeta Komarê herwiha rêxistinên aborî, civakî, wêjeyî, hunerî û leşkerî jî saz kirkirin. Rojname û kovar derketin. Sîstema birêvebir ya Komarê jî hate sazkirin. HewlHate hate dayînhewldan ku sistema perwerde û ziman were pêşxistin. [[Zimanê kurdî]] bi fermî hate pejirandin. Şanoya kurd hate sazkirin. Ji bo jin di aliyê siyasî û civakî de pêşbikevin, di 14'ê14ê adarê de, [[Komîteya Jinan]] hate sazkirin. Jina Qazî Mihemed, [[Mîna Qazî]] di xebatên jinan de, roleke aktîv leyist.Serokê, seroka Komîteya Jinan bû. Herwiha hewl hate dayîn ku têkiliyên diplomasî jî werin xurtkirin. Bi kurtahî, herçend temenê Komara Mehabadê kin be jî, Mehabad di vê demê de bû navenda siyaset û rewşenbiriyê.

23yêDi 23ê nîsana sala 1946ê de di navbera Kurdkurd û Azeriyanazeriyan de peymaneke dostînî hate destnîşan kirindestnîşankirin. Temsîla kurdan di bin rêberiya Qazî Mihemed, ya azeriyan jî di bin rêberiya Cefer Pîşeverî de bû. Gelek kesên navdar û serokeşîr di vê peymanê de hebûn. Li Tebrîzê ev peyman hate destnîşan kirin<ref>Jiyan û Têkoşîna Pêşewa Qazî Muhamed. Seîd Hûmayûn, r:78</ref>.

9ê tîrmeha sala 1946ê de Pêşewa tevî 30 kesan geştekê dike bo Tahranê[[Taran]]ê ku ji bo maf û xwestinên kurdan li gel rêvebirina TahranêTaranê gengeşe bike. Lê di vê hevdîtinê de armanca rêvebiriya TahranêTaranê ew bû ku kurd û azeriyan li dijî hev bikarbînin û dawiya her du komaran bi destê wan bînin. Di van rojên li Taranê de Pêşewa Qazî Mihemed hevdîtinek li gel pêşewayê [[Serhildanên Agiriyê]], [[Îhsan Nûrî Paşa]] re jî di mala Îhsan Nûrî de hevdîtin kiribûn. Piştî têkçûna serhildanên Agiriyê, Îhsan Nûrî Paşa çûbû Taranê û li wir nîştecî bibû. Di vê hevdîtinê de xwarzayê Qazî Mihemed, Seîd Hûmayûn jî hazir bû, di derbarê mala Îhsan Nûrî Paşa de wiha dibêje: