Mekanîzmaya henasedanê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
BKurteya guhartinê tine
BKurteya guhartinê tine
Rêz 30:
 
== Rêjeya henasedanê ==
[[Wêne:1311 Brain Stem ku.jpg|thumb|300x300px|Navenda rêkxistina henasedanê di lakêşemejîlakêşemox(mejiyêmoxê lakêşe)û pirikê de cih digire. Lakêşemejîlakêşemox û pirik beşên qedê demax e.]]
Henasedan ji aliyê [[koendama demarê]] ve bi awayek demarî, herwisa ji aliyê [[Kîmîkewergir|kîmîkewergiran]] jî bi awayek kîmyayî tê kontrolkirin. Hejmara henasedanê ya di dirêjiya xulekek de, '''rêjeya henasedanê''' diyar dike<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology" />. Rêjeya henasedana zarokan ji ya mirovê têgihîştî bilintir e. Ji xeynî dema mirov xebatên giran dike, rêjeya henasedanê ya asayî ya mirovê têgihîştî 12-15 henesadan/xulek e<ref name="OpenStax, Biology" />. Di heman rewşê de rêjeya henasedana zarokek 10 salî 18-30 henasedan/xulek e<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology" />. Dema mirov karek giran dike an jî werziş dike, rêjeya henasedanê jî zêde dibe. Kiryara henasedanê xwenewîst e<ref name="Campbell" />. Ango mirov bê hemdê xwe henase werdigire û dide. Hin caran dibe ku karê henasedanê ji boy demek kurt di bin kontrola mirov de be, ango henasedan bi awayek xwewîst pêk were. Wekî minak dema mirov dipeyve, an pifê tiştekî dike an jî di bin avê de avjenî dike, dikare henasedana xwe kontrol bike<ref name="Human biology" />.
 
== Rêkxistina demarî ya henasedanê ==
 
Ahenga henasedanê ji aliyê navenda rêkxistina henasedanê ve tê kontrolkirin<ref name="Leland G">Johnson, Leland G. (1987 )Biology. 2nd ed., Wm. C. Brown,. ISBN 0-697-04972-8 </ref>. Navenda rêkxistina henasedanê di [[lakêşemejî|lakêşemox]](mejiyêmoxê lakêşe)û pirikê de cih digire<ref name="Campbell">Campbell, Neil A., and Jane B. Reece. Biology. 8th ed., Pearson Education, Inc., 2008. ISBN 978-0-8053-6844-4</ref>. Lakêşemejîlakêşemox (bi latînî:''medulla oblongata''), pirik(bi latînî:''pons'') beşên [[qedê demax]] e (bi îngilîzî:''brain stem''). Ji navenda rêkxistina henasedanê bi awayek rêzikî, bi navbeynkariya demarên ragihandinê, sînyal tên şandin ji boy masûlkeyên parsû û navpençikê. Ji ber sînyalên lakêşemejîiyêlakêşemoxiyê, masûlkeyên navbera parsû yên derve û navpençik girj dibin. Wek encam henasewergirtin rû dide. Îcar gava navenda rêkxistina henasedanê, şandina sînyalan radiwestîne, navpençik û masûlkeyên navbera parsû xav dibin, henasedayîn rû dide<ref name="Human biology" />. Her ko şandin û rawestandina sînyalan didome, henasedan jî didome. Şandin û rawestandina sînyalan ji aliyê [[sîstema sîmpasawî]] û parasîmpasawî ve tê kontrolkirin. Ne tenê leza henasedanê lê kurahiya henasedanê jî ji aliyê navenda rêkxistina henasedanê ve tê diyarkirin. Leza dubarekirina şandina sînyalan, ne tenê ji aliyê lakêşemejîlakêşemox ve tê kontrolkirin. Beşên din ên demax jî ji boy henasedanê xwediyê agahiyê ne, lakêşemejîlakêşemox li gor agahiyên ji beşên demax ve tên, çalakiya xwe rêk dixe.
 
== Rêkxistina kîmyayî ya henasedanê ==