Suryanî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

| nav = Suryanî, asûrî, keldanîaramî<br> ''Sūrāyē, sūryāyēSuryoye, āṯūrāyēOromoye''

| ziman = [[Zimanê suryanî|Suryanî]], [[erebî]], [[farsî]], [[tirkî]]

| ol = [[Xiristiyanî]]: [[suryortodoks]], [[keldanî]], [[nestorî]]

| nîşan = FlagofAssyria.svg

| nîşanSernav = Asûrî

'''Suryanî''', '''aramî''' ango '''asûrîaramî''' (bi zimanê aramî: ''suroye'', ''suryoye'') gelê suryanî gelekî [[Rojhilata navîn]]ê ye.

Anegorî dîtina herî belav bûyi ku ji aliyê piraniya dîroknasên suryanî tê pejirandin, suryanî (yên berî zayînê împeratoriyeke mezin ava kiribûn û xwediyê şaristaniyeke gelekî dewlemend bûn) ne. Kesên vê dîtinê dipejirînin û lê xwedî derdikevin di wê baweriyê de ne ku hemû gelên kevnar ên Mezopotamyayê wekî [[Asûr]]î, [[Babîl]]î, [[Kenanî]], [[Fenîkî]], [[Aram (Welat)|Aramî]] û hwd. Ji yek binyadê ne û [[samî]] ne. Ji ber vê sedemê ew gel bi hesanî tevlihev dibûn û di nav hevdu de diheliyan. Zimanê wan nêzîkî hev bûn, ev jî dibû sedema ku wan zimanê hevdu zû bipejiranda an jî bi hêsaniya tevlihevbûna zimanên wan zimanekî nû yê Samî diafirandin. Piştî belavbûna ola mesîhî li nav van gelên Mezopotamyayê ev gel bêhtir di nav hev de heliyan û bûn yek. Di serî de suryanî dûv re akadî, babîlî û aramî bi xêra zimanê hevbeş, rabûn û rûniştina hevbeş û êdî ola hevbeş gelekî nû anîn holê ku ev jî gelê suryanî ye.

Dîrokvanê suryanî [[Hanna Dolaponu]] dibêje ku meriv nikare di mijara binyad û daheçûya suryaniyan de li gor krîtera nîjadê lêbigere. Dolaponu dîsa davêje holê ku suryanî ji tevlûhevbûna gelên kevnar wek aramî, asûrî, kaldeyîArami, fenîkî, kenanî û hind û îraniyan pêk hatine. Li gor vê dîtinê navên kesên ku dêra suryaniyan dihebînin bi giştî suryani ne. Gotina suryanî bi taybetî piştî belavbûna ola mesîhî hêdî hêdî bêhtir hate bikaranîn.

Suryani (yên kevnar) ji herêmên Akadan ber bi bakûr ve belav bûn û gelek bajar avakirin ku yek ji wan jî bajarê AsûrAram bû. AsûrAram herwiha navê xwedayê vî bajarî bû û navê aşîra ku dema paşê navê xwe li hemû herêmê kir û hemû gelên herêmê di bin bandora xwe de hiştibû bû. Bê gûman çand û şaristaniya AsûranArami nêzîkî ya Akadan û Babîliyan bû.Sedema vê yekê ev e ku AsûranArami ji ber ku Akad û Babîl jî samî bûn hesanî xwedî li çand û şaristaniya wan xwedî derketin û şaristaniya xwe li ser vê bingehê ava kirin.

Sedsala 15an a berî zayînê qurnê ku êdî AsûrAram li temamê Mezopotamya jorîn belav dibe ye. Vê demê AsûranArami pir bajarên wek [[Asûr]], [[Nînova]], [[Koloh]] û hwd. Ava kirin. Lê li bakûrê Mezopotamya jorîn tim bi hêzên eskerî dikarîbûn bimînin. Bi vî awayî AsûrAram bû navenda bazirganiya bi Mezopotamya jêrîn (navend û başûrê Iraqê), [[Kapadokya]] ([[Anadol]]) û Mezopotamya jorîn (Kurdistan û [[Ermenîstan]]) re.

Sedsalên 8an û 7an a berî zayînê AsûrAram bi serdegirtinên eskerî ber bi Bakûr û Bakûrêrojava ve fereh bûn û bi riya Koloniyên xwe ev der dagîr kirin. Berî zayîne di sedsala 8an de kralê AsûrAram Salamansarê I bi artêşeke mezin bi ser gelên ku li Bakûrê AsûrAram dijîn de diçe û heya bi keviya gola Vanê dixe bin destê xwe.

Divê navberê de di destpêka sedsala 12an a berî zayînê êdî Aramî tên Mezopotamyayê û carcaran bi ser bajarên AsûrAram de digirin û talan dikin. Lê di sedsala X. de êdî winda bûn ji ber ku wan jî êdî dest bi jiyana şaristanî kirin û tevlî AsûriyanAramiyan bûn. Û divê navberê de ji xwe AsûrAram gelek seferên Eskerî biribûn bi ser Aramiyan de û ew kole kiribûn û di avakirina avahiyên mezin yên AsûrAram de bi kar anîbûn. Pey vê yekê re êdî Arami bêhtir bi bazirganiyê mijul bûn. Ev bû sedema ku di demeke kurt de Aramî bibe zimanê bazirganiyê.

Piştî ku emperetoriyan AsûrAram şikest û herwiha ya Babîliyan jî êdî hemû gelên samî ketin bin destê Axameniyan ku bi xwe Pers bûn lê zimanê xwe yê fermî weke Aramî pejirandibûn. Ev yek bû sedema ku gelên samî vê demê yên Mezopotamya jorîn zimanê Aramî bi kar bînin.

Çaxê ku [[mesîhîtî]] li Rojhilatanavîn belav bû gelên Mezopotamyaya jorîn yên Asûr, Aramî û Kaldeyî ev ol zû pejirandin. Bi vê re gelên ku mesîhîtî pejirandin di nav hev de çêtir heliyan û bûn yek lê yên ku mesîhîtî ne pejirandin li derveyî vê yekîtiyê man. Bandora mesîhîtiyê herwiha jiyan da çanda herêmî . Êdî mîrasa kevnar û dewlemend ya Mezopotamyayê dîsa xwedî ji xwe re dîtin û gavên mezin avêtin.

Navenda dêra Suryanî li bajarê Riha bû. Ji vir tevgera misyonê ya mezin destpêkir û mesîhîtî di nav piraniya Asûrî, Aramî û Kaldeiyan de belav kir. Lê gelên ne samî yên Mezopotamya jorîn mesîhîtî ne pejirandin . Di vê navberê de Bîzans hêza herêmê ya mezin bû lê navbera wê û dêra Suryanî hedî hêdî vedibû. Ev yek bi cihe bûna dêra Bîzans û dêra Suryanî bi encam bû (sedsala 5an û 6an a piştî zayînê).

*ADM: [http://www.zowaa.org Zawaa Dimuqrateta AthuretaA] - AssyrianAramean Democratic Movement

*ADO: [http://www.ado-world.org Mtakasto OthuroytoOromoyto Dimuqratoyto] - AssyrianAramean Democratic Organization

*ADP: Gabba Dimuqrataya Athuraya - AssyrianAramean Democratic Party

*APP: [http://www.atranaya.org/ Gabba Atranaya Athuraya] - AssyrianAramean Patriotic Party

*GFA: [http://www.furkono.com Gabo d-Furqono d-Athur] - Assyria LiberationArameaLiberation Party

#Sabrî Atman; AsûrlarAramlar Suryanîler, kaynak yayinlari 218, ISBN 975-343-171-6