Guhartoya 08:55, 27 sibat 2020 biguhêre MikaelF (gotûbêj \| beşdarî) 74.806 guhartin BKurteya guhartinê tine ← Cudahiya kevntir		Guhartoya 09:01, 27 sibat 2020 biguhêre betal bike MikaelF (gotûbêj \| beşdarî) 74.806 guhartin B Çavkaniya te dibêje Evdirehman ne Ebdurehman Cudahiya nûtir →
Rêz 1: {{Bêçavkanî}} {{Infobox jînenîgarî \| nav = ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî \| navê rastî = \| bernavk = Rûhî Rêz 29: }} ~~'''Şêx Ebdurehmanê Axtepî''',~~ '''Şêx Evdirehmanê Axtepî'''<ref>[[Zeynelabidin Zinar]]: https://bnk.institutkurde.org/images/pdf/CSTBFYZDVM.pdf</ref> ([[z.]] 1850 [[Çinar]] - [[m.]] 1905 Amed) [[felsefe]]van, [[astronom]] û [[alim\|alimekî]] [[kurd]] yê sedsala 19an e.<ref>http://diyarname.com/article.php?Idx=94</ref><ref>http://www.amidakurd.org/ku/tekst/spas_%C3%BB_%C5%9Faba%C5%9F_ma_ne_yek_in</ref> Li gor beyana di pêşgotina pirtûka wî ya Rewdneîmê de, sal 1850 li gundê [[Axtepe]] di şeva êvara înê de, roja 30ê meha rebî'ulewelê ji diya xwe re çêbûye û di sal 1905, pêncê sibatê, yan 29ê adarê jî, li Amedê çûye ber dilovaniya Xwedê<ref>Zeynelabidin Zinar: https://bnk.institutkurde.org/images/pdf/94ZG7VUYBC.pdf</ref>. Rêz 35: Pirtûkeke wî heye bi navê [[Rewdneîm (pirtûk)\|Rewdneîm]] ku ji aliyê [[Zeynelabidin Zinar]] ve hatiye tîpguhaztin. Tê de qala wesfên [[Muhemmed]] pêxember û mîraca wî kiriye. Pirtûk mênzûm e, û 360 rûpel in. Pirtûk di sala 1302ê hicrî de hatiye nivîsandin. Evdirehman texlîdî [[Ehmedê Xanî]] kiriye û di şihirekê de qala [[kurmancî]] û kurmancan kiriye. Kurdîzan [[Auguste Jaba\|Aleksandr Jaba]] jî di pirtûka xwe de qala wan dike û welê dixuye ko ev tişt jî jê re ewî melayê kurdmanc bi devkî gotine û Jaba ew bi [[zimanê fransî]] nivîsandine{{Çavk}}. ==Jiyan== Şêx ~~Ebdurehman~~Evdirehman despêka xwendina xwe, pêşî di xwendegeha bavê xwe de li gundê Axtepe û li nik bavê xwe kiriye. Pişt re çûye li [[Başûrê Kurdistanê]] di hin xwendegehan de xwendiye, heta ku xwendina xwe kuta kiriye. Piştî wefata bavê wî, ew bi şûnde hatiye Axtepeyê û li şûna li xwendegeha bavê xwe dersdarî kiriye. Heta ku birayê wî [[Şêx Muhemmed Can]] li [[Şam]]ê xwendina xwe kuta kiriye û bi şênde vegeriyaye hatiye Axtepeyê. Îcar pişt re Şêx ~~Ebdurehman~~Evdirehman dersdanê spartiye birayê xwe û wî jî xwe daye ser nivîsandina pirtûkan, heta dawiya jiyana xwe, li wî karê pîroz domadiye. Wefata wî jî Romî 16ê adara 1326an e. Ev tarîxa bi mîladî dibe 29ê adara [[1910]]. Dema ku Şêxê bi navûdeng wefa kiriye, gelê kurd ê wefadar çardara wî li ser dest û milên xwe ji Amedê hilgirtiye û birine gundê Axtepeyê, wî li kêleka bavê wî [[Şêx Hesenê Nûranî]] veşartine. == Berhemên ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî == === [[Rewdneîm (pirtûk)\|Rewdneîm]] === Ev pirtûka bi navê Rewdneîm ya herî mezin e û xwerû bi zaravayê [[kurmancî]] ye. Tev rîwayetên kevnare ne ku bi helbestkî li ser jiyana Muhemmed Pêxember gotiye. Xasma tê de rewşa çûn û hatina Muhemmed Pêxember a Mî’racê beyan dike. Lê belê di nava wan helbestên olî de, Şêx hin car qelema xwe kiriye şûr û pê êrîş biriye ser [[tirk]] û [[ereb]] û [[faris]]an. Ew nusxeya orijînal a Rewdneîmê ku Şêx ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî bi destên xwe nivîsiye, kaxezên wê ji rengê [[kesk]] û [[sor]] û [[zer]] e. Nivîskarê vê pirtûkê, ew di 1965-66an de li ba Ebdurehmanê nebiyê wî dîtiye. === [[Dîwana Rûhî (pirtûk)\|Dîwana Rûhî]] === Ev pirtûka Şêx ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî, bi navê Dîwana Rûhî hatiye naskirin. Çewa ku li pêş jî hatiye gotin, Rûhî bernavkê yan nasnavê Şêxê nemir e ku wî di helbestan de ji bo xwe bi kar aniye. Dîwan di sala 1293ê hicrî (1876) de hatiye nivîsandin. Bi tevayî 28 beş in û 471 malik in, tev bi kêş û qafiye ne û kiteyên wan bi jmar in. Her beşek li ser jmareke kifş bi kiteyan dikişe û hin malikên pêncok jî tê de hene. === Kitabu Keşfîz’zelam === Ev pirtûk xwerûbi zimanê ~~Erebî~~erebî ye û li ser fikra baweriyên cuda yên di ola Îslamê de hatiye nivîsandin. Pirtûk 35 rûpel e. Lê heta niha jî çap nebûye === Kitabu'l-Ebrîz === Şêx ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî, vê pirtûkê jî bi zimanê erebî nivîsiye. Li ser eyişandin û îsbata [[Quran]]ê ye ku pirtûkeke asîmanî ye û ku ji aliyê [[Xwedê]] ve, ji [[Muhemmed]] pêxember re hatiye hinartin. Pirtûk 81 rûpel e û heta niha çap nebûye. === Mînhacu'l-Usûl === Şêx ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî ev pitûk bi zimanê erebî li ser [[Fiqih]]a olî nivîsiye û 50 rûpel e. === Astronomî === Ev pirtûk li ser [[Astronomî\|astronomiyê]] hatiye nivîsandin û tevgera [[stêrk]], [[hîv]], [[roj]] û ya exteran şirove dike, herweha Şêx ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî gutlek di rengê dinyayê de ji dara gûzê çêkiriye û li serê parzemînan jî daye nîşandan. Lê ev pirtûka Şêx rûpela pêşîn û ya paşîn herdû jî hate wendakirin ji ber wê yekê navê vê pirtûkê nayê zanîn. [[Wêne:Pirtûka Şêx Ebdurehmanê Axtepî.jpg\|thumb\|Pirtûka Şêx ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî û Gutlek ji bo astronomiyê]] === Teqwîma Romî === Rêz 75: === Pirtûka Tibbê === Ev pirtûk li ser nexweşiyan hatiye nivîsandin û Şêx ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî kîjan derman ji bo kîjan nexweşiyê ye diyar kiriye. === Rîsale === Şêx ~~Ebdirehmanê~~Evdirehmanê Axtepî vê berhemê di 1894an de wek rîsale ango name nivîsiye. === Mentiq === Rêz 84: === Rabîte === Şêx ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî li ser rabîteyê nivîsiye, delîl û rîwayet anîne ku li gor [[Mewlana Xalid]] çewa rêçik tê meşandin. === Edeb û Adab === Pirtûk li ser prensîb û fezîleta kirina emel li gor rêçika [[neqşbendî]] nivîsiye. Pirtûk herwekî pirtûka destan e ku mirîdên rêçika neqşbendî bixwînin. Têgotin ku Şêx ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî çend berhemên din jî nivîsîne, lê niha ew li holê nayên xûyakirin, dibe ku ji aliyê leşkerên dewletê ve hatine şewitandin. == Sedemê nivisandinê == Helbestvan û nivîskarê nemir Şêx ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî, sedemên herî girîng ku ev pirtûk nivîsîne, hin jê ev in ku li layêt welatparêzî bi hin helbestên xwe eşkera gotiye: {{Helbest\|Ji van qesdê min nîne ‘erzê huner<br /> Rêz 116: Bikim rehnê bade di meyxaneyê}} Ev çend malikên li jêr, jêderkên ji Dîwana Şêx ~~Ebdurehmanê~~Evdirehmanê Axtepî ne: {{Helbest\|Da çêbitin der dil tereb<br />

Ebdurehmanê Axtepî: Cudahiya di navbera guhartoyan de