|
Melayê Cizîrî zanyarekî kurd e ku di sala [[1570]] an de ji dayîk bûye. Wekî ku tê gotin, di sala [[1640]] an de çûye li ser dilovanîya xwe. Ku mirov behsa Melayê Cizîrî bike, divêt hinekî mezin behsa wî bikê. Zîra ew, mirovekî mezin bû. Bi hizra xwe re di dema xwe de gelek kifşkirinên mezin dana çêkirin.
Bi [[hizir]] û [[raman]]a ji xwe re jijî mezin bû. Dema xwe baş û qenc fêhm kiribû û têgihiştî bû. Tê gotin ku wî pir nivîsandiye, lê ji wan [[pirtûk]]ên ku wî nivîsandine zêde nehatin dema me. Gelek hê jî winda ne.
Hizra Melayê Cizirî pir mezin û pir bi kifş e. Ji ber vê yekê, pêşî em ji hizra wî dest pê bikin û behsa wî û jiyana wî bikin. Wî bi hizra xwe gelek kifşkirinên mezin dana çêkirin û ji xwe re demek da vekirin. Di [[sedsala 1516'an]] wan de, hizir bi nêzîkatiyeke bi pergal bidest pêşketinê dike. Ew jî di vê yekê de, li [[Kurdistan|Kurdistanê]] pêşavaniyeke mezin ji gel re dike. Ji ber vê yekê, ew û hizra wî çiqas were fêhmkirin û têgihiştin, ewçend jî rastiya wî û pêşketinên ku wî bi hizra xwe pêşengitî ji wan re kiriye, wê bêne dîtin.
Meleyê Cizirî di dema xwe de bi hizra xwe temenê demekê diafirîne. Temenê hizra [[hemdem]] û [[nûjen]] bi wî re li Kurdistanê mezin tê afirandin. Ew bi hizra xwe pêşavaniya vê yekê dike. Piştî wî çend [[zanistvan]] werin, bandora wî li ser wan xuya dibe.
Di wê demê de, Li [[Anatoliya]] hinek pêşketin hene. Lê pêşketinên ku dibin jî, pêşavaniya wan herêmê [[Mezopotamya]] dike. Bi zêdeyî jî, naqabine Dijlê û Ferat, di vê pêşavaniyê mezin bidest kirinê dike. Di wê demê de, Wek [[Semerqend]]ê, [[Bexda]]yê û [[Şam]]ê, [[Cizîra Botan]] jî navendeke mezin e. Li hewbûneke mezin li wir dibe. Ne tenê mirovên [[Misilman]], yên [[Fileh]] û [[Êzîdî]] jî li wir dicivin. Wê derê ji xwe re weke navendekê dibînin. Bi vê yekê re, divê mirov bêje ku Cizîre Botan, navendeke mezin e. Bi vê navenditiya xwe re di serê mirovan, di nav gel û di pêşketinan de cih û war digire. Bi vê yekê re, divê mirov navê wê bi rêz hilde û bîne ser ziman.
Melayê Cizîrî li Cizire Botan dimîn û mezin dibe. [[Malbat]]a wî ji wir e. Ji derûdore wîwir ree. Ne ji deştê lê ji torê ya. Ji ber vê yekê jî, ew zû bi pêşdikeve. Malbate wî bi ehlîtiya xwe ve jî digihe malbata mîr. Nêzîkî hevdû ne. Ya rastî ku mirov bêje, malbate wî jî bi navê heye û mezin e û mîrîtiyeke wan jijî heye. Malbate wî ji ber rewş û waxtê wan xweş e, êdî ji bo [[xwandin]] û pêşketinê ji Melayê Cizirî re gelek derfet derdikevin holê. Ew wan derfetan baş bi kar tîne û xwe bi pêş dixe. Piştî ku [[zarok]]atiya xwe li malê li [[gunde Hasetê]] dibuhurîne, êdî bi pêşavaniya bavê xwe û xwedîderketina mîrê botan, tê Cizîra Botan û li wir dest bi xwebdina xwe dike. Di nav îlm (hizir) de kûr diçe û mezin dibe. Bi vê yekê re di demeke kin de bi [[hiş]]mendiya xwe, derdikeve pêş di nav gelê de. Ji ber ku di xwendinê de jîr û bi fêhm e, êdî zû bi pêş dikeve.
Meleyê Cizirî, bi wê zû pêşketine xwe rê, di demeke kin de xwe digihinê asteke mezine, di zanebûnê de. Bi vê yekê re, ku ew jijî digihê wê qinyatê ku di hizir de mezin bûye, êdî dike ku xwe bigihinê [[zanist]]ên dema xwe û bi wan re bide û bistêne. Ji ber vê yekê ji, êdî ew bîryara xwe dide ku ji Cizîre Botan derkeve û herê herêmên din yên [[Kurdistan]]ê. Di wê demê de, herêmên ku navê wan hen, [[Sêrt]], [[Çemişgezeg]], [[Amed]], [[Xîzan]], [[Îdir]], [[Heskîf]] û hwd. Ev der, tenê derne ji wan derên ku navê wan hene. Ew jijî dixweze ku xwe bigihinê wanderan.
Di mala xwe de, Meleyê Cizirî birayê mezin e. Ji ber vê yekê jijî, piştî ku bavê wî diçê li ser dilovaniya xwe, êdî divêt ku ew werê dewsa wî. Lê ew vê yekê erê nekenakê û birayê xwe yê ku ji xwe biçûktir didêne dewsa xwe û ji wir diçê. Êdî ew tetê wan herêmên Kurdistanê, yên ku navê wan hene û di wan de zanist wan jijî hene. Piştî ku ji Cizirê Botan derdikeve, êdî tê û li gelek deverên Kurdistanê dimene û wanderên ku lê dimene de ji, li wanderan, di nav civatên wan de dimene û diaxivê û xwe dide naskirin. Piştî ku diçê gelek deveran, êdî tê û xwe digihinê Heskîfê.
Li wir wir ji, li cem [[Şêx Hisên]] [[]] Demekedemeke dirêj ji li cem wî dimene. Li wir meleyê Cizirî xwe digihinê asteke mezin. Piştre ku demekê li wir dimendimene, êdî piştre tê Amede,. Li amedeAmedê, di wê demê de mele Taha heye. [[Mele Taha]], bi zanebûn û alimtiye xwe rê mirovekî ku pir mezinemezin û bizanezane ya. Meleyê Cizirî tê cem wî û li cem wî jijî weke demekê dimene. Li wir jijî xwe bi pêş dixe. Pir dixwene. Pir eşqaeşqî xwandina. Piştî ku demekê li wir dimenê, piştre, êdî ku ew di zanebûne xwe de û di ilmê xwe de hê ji mezin dibe, êdî mele Taha qiyantêqinyatê pê têne ku ew mirovekî ku alime, êdî wî dişene gundekî bi navê Sirba ku li wir seydetiyê bike û fêran bide feqîyan. Ew jijî, ku Mele Taha jê re vê yekê dibêje û dixweze, êdî ew jijî bi bidilekîdilekî xwêş dibêje erê û piştre rê digirê û diçê wir û li wir demeke dirêj dimene û seydetiyê dikê.
PiştrePiştî ku demekê li wir dimene, êdî piştre careke di tê Amedê û li wir hinekî di jijî li Civatecivate mele Taha dimene û dirûnihê û piştre careke dî rêya xwe digirê û tê cem Şêx Hisên Heskîfê. Piştî ku tê wîr êdîû li wir ji, wê carê jijî demekê dimendimene. PiştrePiştî ku demeke dimendimene, piştreduvre rêya xwe digirê û tê Cizîre Botan. Piştre ku carek dî tê Cizîre Botan êdî li wir bidest seydetiyê dikê. Meleyê Cizîrî, li herême botana hema bêja hemûkî digerihê û wanderan dibinêdibînê. Bi mirovên herêmê yên zanist rê hemûnkan rê dirûnihê û li wan dihisenê û xwe li wan dide hisandin. Bi vê yekê qedr û qiymetê wî hê mezintir dibe.
Meleyê Cizîrî, piştî ku vegerihê jidivegerihê, careke dî derdikeve geran û li herêman digerihê. Lê êdî ne weke berê derdikeve geran. Êdî ew demên xwe bêhtir li Cizîre Botan bi fêrdayina faqayên ji xwe re dibuhurêne. Di wê demê de ji dijî nivîsenedinivîsene. Biqasî ku em zanin., Wîwî li ser gelek mijarên hizrî nivîsên mezin nivîsandina. Gelek ji wan nivîsên wî ne gahanagihana roja ma. Lê gelek ji wan jijî, yên ku gahanagihana roja maîro, bidev gahana roja megihana. Haya dawiya umrê xwe li cizîreCizîre botanBotan dimene. Li wir, li [[Medresa Sor]] jijî, demeke mezindirêj seydetiyê dikê. Gelek faqa jê fêran digirin. Gelek feqîyên wî jijî, piştre dibine zanistvanên mazina, piştremezin. PiştrePiştî vêqasê, heya ku digihê dilovaniya xwe, li wir dimendimene. PiştrePiştî ku digihê dilovaniya xwe, wî ji wî cihê ku wî lê fêr didana feqîyan û şîret li mirovan dikirin, na vaqatêninnaveqetênin. Mezele wî li wîMedresa medrese sorSor têt çêkirin û ew li wir têttê bicihkirin.
Hê jijî, haya iroj mezele wî li wirewir e û haya iroj jijî dimene.
== Berhem ==
|
