Coga henaseyê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Hemû [[Xane|xaneyên]] mirov ji boy çalakiyên xwe, molekula ATPyê wekî çavkaniya enerjiyê bi kar tînin<ref name="Campbell">Campbell, Neil A., and Jane B. Reece. Biology. 8th ed., Pearson Education, Inc., 2008. ISBN 978-0-8053-6844-4</ref>. [[ATP]](Adenozîna sê fosfatî) di xaneyan de ji hilweşandina xurekên wekî, [[Glukoz|glukoz,]] [[glîserol]], [[asîda çewrî]], [[Tirşeya amînî|asîda amînî]] tê bi destxistin<ref name="OpenStax, Biology"> OpenStax Biology. 2013. [http://cnx.org/content/col11448/latest] </ref>. Ji boy hilweşandina [[Xurek|xurekan]], li gel [[endamok]] û [[Enzîm|enzîman]], pêdiviya xaneyê bi molekula [[Oksîjen|oksîjenê]] jî heye. Hewa %21 oksîjen lixwe digire<ref name="Human Biology.">Starr, C., & McMillan, B. (2010). Human Biology. Boston, MA: Cengage Learning. </ref>. Divê ev oksîjena hewayê bigîhije hemû [[Şane (biyolojî)|şane]] û xaneyên laş. Gava xurek bi navbeynkariya oksîjenê tê hilweşandin boy ATPyê, gaza karbona dîoksîd jî wekî madeya paşmayî peyda dibe<ref name="Human Biology.">Starr, C., & McMillan, B. (2010). Human Biology. Boston, MA: Cengage Learning. </ref>. Divê karbona dîoksîda nav xaneyan, ji xaneyên kurahiya laş de bê avêtin boy derveyî laş. Ji boy alûgor(guhertin) û guhaztina oksîjen û karbona dîoksîdê [[koendama henaseyê]] û [[koendama dileûleyê]] bi hev re kar dikin. Coga henaseyê jî beşek ji kondama henaseyê ye. Erka coga henaseyê, guhaztin û alûgora gazan a li navbera hewa û koendama dilelûleyê(bi îngilîzî:''cardiovascular system'') ye<ref name="Human biology">Sylvia S. Mader, D., & Windelspecht, M. (2015). Biology (12th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education. </ref>, lê li gel vî karê, hin erkên din ên coga henaseyê jî heye, evana; germkirin, paqijkirin û şêdarkirina hewayê, dabînkirina [[bergiriya giştî]], peydakirina deng, û bêhn girtin e<ref name="Villee"/><ref name="Human anatomy"/><ref name="Campbell">Campbell, Neil A., and Jane B. Reece. Biology. 8th ed., Pearson Education, Inc., 2008. ISBN 978-0-8053-6844-4</ref>. Coga henaseyê ji [[Difin, Pozê mirov|difin]] û [[devê mirov]] dest pê dike hetanî [[Pişika mirovî|pişikan]] dirêj dibe, di kotahiya coga henaseyê de sikildanokên hewayê heye.

Rûyê navî ya coga henaseyê bi [[Rûkeşexane|rûkeşexaneyan]] ve dapoşî ye. Di nav rûkeşexaneyan de hin xaneyên derdanî hene, navê van rûkeşexaneyan '''[[Xaneya goblet|xaneyên goblet]]''' e<ref name="Human biology"/>. Xaneyên goblet lîncemade(bi îngilîzî:''mucus'') derdide. Ji ber derdana xaneyên gobletê, rûyê rûkeşexane jî bi lîncemade dapoşî ye û rûyê coga herisê hertim şêdar e. Rûkeşexaneyên [[difnekelên]], borîhewa û [[liqeborihewa]] [[Xaneya kûlkdar|xaneyên kûlkdar]](bi îngilîzî: ''ciliated cell'') lixwe digirin<ref name="Villee">Villee, Claude Alvin, et al.( 1989) Biology. 2nd ed., Saunders College Publishing. ISBN 0-03-023417-4 </ref>. [[Qirrik]], [[borîhewa]] û liqeborîhewa pêkhateyên kirkiragî ne<ref name="Leland G">Johnson, Leland G. (1987 )Biology. 2nd ed., Wm. C. Brown,. ISBN 0-697-04972-8 </ref><ref name=" Anatomy and physiology">Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J. S., & Wilson, K. J. (2014). Ross and Wilson anatomy & physiology in health and illness 12th ed.</ref>.

Li gor cihên pêkhate û [[Endam|endaman]], coga henaseyê dabeş dibe du beşan.

Devara gihandinê(bi îngilîzî:''conducting zone'').Di vî beşa coga herisê de gazên henaseyê ji difin ber bi pişikan ve, an jî ji pişikan ber bi dev û difin ve tê guhaztin. Difin, gewrî, qirrik, borîhewa, liqeborîhewa û borîkên hewa pêkhateyên devera gîhandinê ne<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/>. oksîjenOksîjen û karbona dîoksîdê di nav van pêkhateyan de tê gîhandin.

Di laşê mirov de du cure henasedan rû dide, [[henasedana derve]] û [[henasedana navî]]<ref name="Human anatomy">McKinley, Michael P.(2010) Human anatomy.3rd ed. McGraw-Hill Higher Education ISBN 978–0–07–337809–1 </ref>. Di navbera hewa û xwînê de alûgora gazan wekî henasedana derve tê bi navkirin. Henasedana derve bi navbeynkariya coga henaseyê, di pişikan de rû dide. Di navbera [[xwîn]] û xaneyên laş de alûgora gazan jî wekî henasedana navî bi nav dibe. Henasedana navî bi navbeynkariya koendama dilelûleyê pêk tê.