Mijîna xurekan: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Kurteya guhartinê tine
Rêz 7:
[https://openstax.org/details/books/anatomy-and-physiology]</ref>, ên din di rûviya zirav de tên mijandin. Rûviya zirav hema hemû xurekên herisbûyî, %90ê avê<ref name="Campbell"/>, %80yê xwê û kanzayan dimijîne. Rûviya zirav bi dirêjiya 6 metre û bi qalindiya 2,5cm e<ref name="Human biology"/>. Xurek, ji aliyê [[Rûkeşexane|xaneyên rûkeş]] ên rûviya zirav ve tê mijîndin. Ji rûyê navî ya rûviya zirav pêkhatyên wekî mîna tilî ber bi xurekan ve dirêj dibe, ev pêkhate wekî [[memîle]] bi nav dibe<ref name="Modern Biology"/>. Memîle rûberê rûyê navî yê rûviya zirav fireh dike. Rûyê memîle bi rûkeşexane yên mijer dapoşî ye. Xaneyên mijer jî Ji bo zêdekirina rûyê rûviya zirav, ji parzûna xaneyê pêkhateyên wekî mîna kulkan, ber bi valahiya coga herisê (lumen) dirêj dikin. Ev pekhateyan wekî [[wirdememîle]] tê binavkirin. Memîle û wirdememileyan rûyê rûviya zirav bi qasî 300m<sup>2</sup> fireh dike<ref name="Campbell"/>, ev rûyê fireh ji bo guhestina xurekan a ji coga herisê derfet çê dike. Xurek pêşî ji valahiya cogê derbasî xaneyên mijer dibe, paşê bi navbeynkariya [[Lûleya xwînê|lûleyên xwînê]] û [[Sîstema lîmfê|lîmfê]] belavê laş dibe.
[[Wêne:heriskirin û mijîna çewriyan_ku.png|thumb|300px|Piştî mijînê, çewrî di nav şileya lîmfê de tê guhastin]]
Guhestina xurekan a ji coga herisê ber bi xaneyên rûkeş, bi çendan riya pêk tê. Hin xurek bi [[veguhastina pasîf]], hinek jî bi [[veguhastina çalak]] ji parzûna xaneyên rûkeş derbasî nav xaneyan dibe. Wekî mînak [[fruktoz]] bi veguhastina pasîf a hêsankirî, av bi veguhestina pasîf a osmosê<ref name=" Anatomy and physiology">Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J. S., & Wilson, K. J. (2014). Ross and Wilson anatomy & physiology in health and illness 12th ed.</ref>, [[Tirşeya amînî|asîdên amînî]] jî bi veguhestina çalak ji coga herisê derbasî nav xaneyên rûkeş dibin<ref name="Campbell"/>. Piraniya yekeyên(monomer) [[Karbohîdrat|karbohîdrad]], [[Lîpîd|çewrî]] û proteînan di beşa [[rûviya birçî]] ya rûviya zirav de tê mîjandin<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/>. Xwêyên zeravê û vîtamîna B12 di kutahiya [[rûviya badayî]] de tê mijandin<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/>. Memîle, mûlûleyên xwînê û lîmfê lixwe digire<ref name="Human biology"/>. Mûlûleyên memîleyan xurekê dimijîne. [[Asîda çewrî|Asîdên çewrî]] û monoglîserîd di nav xaneyên rûkeş de yek dibin boy trîglîserîdê<ref name="Campbell"/>. Trîglîserîd bi proteîn, [[fosfolîpîd]] û kolestrolê ve yek dibe. Ev pêkhate wekî şîlomîkron tê bi navkirin<ref name="Campbell"/>. Şîlo mîkronŞîlomîkron ji xaneyên rûkeş derbasî mûlûleyên lîmfê dibe û di nav [[şileya lîmfê]] de ber bi [[Dilê mirov|dil]] ve tê guhestin<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/>. Herwiha, vîtamînên di lîpîd de tiwawe ; Vîtamîna A,D,E û K jî bi şileya lîmfê tê guhastin. Ji xeynî çewrî, xurekên din ji rûkeşexaneyan derbasî nav mûlûleyên xwînê dibin<ref name="Anatomy and physiology"/>. Xurekên di nav mûlûleyên xwînê bi navbeynkariya [[Xwînhêner|xwînhênera]] derî ya kezebê, ber bi [[Kezeb|kezebê]] ve tê guhestin. Ango ji bilî çewriyan, hemû xawarin û vexwarin ji coga herisê rasterast tê guhestin boy kezebê. Ji kezebê jî bi navbeynkariya xwînhêneran xurek ber bi dil ve tê guhestin, dil jî di nav [[Xwîn|xwînê]] de xurekê belavî tevahiya xane û şaneyên laş dike. Ji ber ku cara peşî kezeb bi xurekan ve rû bi rû dimîne, rekxistina mijera xureka laş jî di kezebê de pêk tê. Wekî mînak; asta rêjeya [[Glukoz|glukoza]] xwînê bi navbeynkariya hormonên [[însulîn]] û [[Glukagon|glukagonê]], di kezebê de tê rêkxistin. Herwiha heke di nav xurekan de madeyên jehrî hebe, ev madeyan jî ji aliyê xaneyên kezebê ve tê bêbandorkin<ref name="Modern Biology">Postlethwait, J. and Hopson, J. (2006).Modern biology. Orlando: Holt, Rinehart and Winston.</ref>.
 
== Mijîna xurekan di rûviya stûr de ==