|
| Name = Kezeb
| Image = Leber Schaf.jpg
| Caption = Kezeba [[mih]]ê:
1 − PişkaPila rastê <br />
2 − PişkaPila çepê<br />
3 − PişkaPila dûvî<br />
4 − PişkaPila çargoşî<br />
5 − [[Xwînbera kezebê]] û [[derîxwînhêner]]<br />
6 − [[Lîmfegirê]]<br />
== Pêkhateya kezebê ==
Kezeb li aliyê rastê çaryeka jorê ya [[zikekelên]]<nowiki/>ê de li bin navpençikê de cih bûye. Giraniya kezebê bi qasî 1 heta 2 kîlogram e<ref name="Human anatomy"/>. Kezeb [[Rijên|rijênî]] herî gewre ya laş e<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology">OpenStax, Anatomy & Physiology, OpenStax ,2013
[https://openstax.org/details/books/anatomy-and-physiology]</ref>. Kezeb ji aliyê jor ve wekî du pişkênpilên serekê, pişkapila çepê û pişkapila rastê xuya dibe, lê kezeb ji aliyê rûyê jêr ve çar pişkîpilî xuya dibe<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/><ref name="Human anatomy">McKinley, Michael P.(2010) Human anatomy.3rd ed. McGraw-Hill Higher Education ISBN 978–0–07–337809–1 </ref> . Her pişkênpilên kezebê jî ji gellek pişkokênpilokên hê hûriktir ên şeşgoşeyî pêk tê. Derî xwînhênera kezebe (hepatic portal vein) bi navbeynkariya tora [[Mûlûleya xwînê|mûlûleyên xwînê]] ji coga herisê, Ji xeynî [[Lîpîd|çewrî]], hemû xurekên herisbûyî di nav xwînê de diguhezîne kezebê<ref name="Leland G">Johnson, Leland G. (1987 )Biology. 2nd ed., Wm. C. Brown,. ISBN 0-697-04972-8 </ref>. Di nav pişkênpilên kezebê de [[xwîn]] tê parzûnkirin<ref name="Human biology"/>. Li gor pêdiviya laş, xurek di kezebê de tê embarkirin an jî guhertin. Heke di nav laş de kêmasiya xurek hebe, vê gavê kezeb xurekan embar nake, tevlê xwînê dike. Ji boy heriskirinê, karê serekê ya kezebê berhemkirin û derdana [[zerav]]<nowiki/>ê ye<ref name="Villee"/>. [[Herisa mekanîk]] a çewrî bi alîkariya zeravê rû dide. Kezeb rojê bi qasî 1.5 lître zerav berhem dike. Zerav xwê û asîdên zeravê lixwe digire. Kezeb xwêyên zeravê ji kolesterolê çê dike. Xwêyên zeravê çewrî bi awayek mekenîk perçe dike ji boy çewriyên hûriktir<ref name="Human Biology.">Starr, C., & McMillan, B. (2010). Human Biology. Boston, MA: Cengage Learning. </ref> . Hinek ji kolesterola nav zeravê tevlê pîsayî dibe û bi derketina destavê, ji laş tê avêtin.
== Erka kezebê ==
=== Metabolîzmaya proteînan ===
[[Proteîn]] ji asîden amînî tên çêkirin. Gava [[Tirşeya amînî|asîdên amînî]] bi bendê peptîdî li hev tên girêdan, ji hin asîdên amînî beşa nîtrocenî(koma amînê) tê dûrxistin, ji van beşên nîtrocenî di kezebê de ure tê çêkirin<ref name="Human biology"/>. Ure madeyek jehravî ye, bi alîkariya [[Gurçik|gurçikan]], di nav mîzê de ji laş tê dûrxistin. Kezeb ji asîdên amînî beşa nîtrocenî diqetîne, ev beşê bi molekulên karbohîdradî ve girê dide û ji vana asîdên amînî yên nebingehîn çê dike. Kezeb ji asîdên amînî proteînên plazmaya xwînê çê dike. Albumîn, globulîn û proteînên ji boy xwînmeyînê mînakên proteînên plazmayê ne<ref name="Human biology"/>.
Kezeb ji asîdên amînî beşa nîtrocenî diqetîne, ev beşê bi molekulên karbohîdradî ve girê dide û ji vana asîdên amînî yên nebingehîn çê dike.
Kezeb ji asîdên amînî proteînên plazmaya xwînê çê dike. Albumîn, globulîn û proteînên ji boy xwînmeyînê mînakên proteînên plazmayê ne<ref name="Human biology"/>.
=== Perçekirina xirokên sor û bergiriya li dij hokarê nexweşiyê ===
[[Wêne:Liver_01_animation1.gif|thumb|300px|Kezeb li aliyê rastê çaryeka jorê ya zikeklênê de li bin navpençikê de cih bûye.]]
=== Guherandina amoyakê ===
Dema asîdên amînî di nav xaneyê de tê perçekirin , li gel karbona dîoksîd, amonyak(NH3) jî peyda dibe. Amonyak ji boy xaneyên laş, bi taybet ji boy xaneyên [[koendama demar]] , madeya jehravî ye. Amonyak bi navbeynkariya xwînê ber bi kezebê ve tê guhestin<ref name="Human Biology."/>. Kezeb amonyakê diguherîne ure yê<ref name="Leland G"/>. Ure li gor amonyakê he kêmtir ziyanbexş e.
=== Dawîanîna çalakiya hormonan ===
[[Hormon|Hormonên]] wek [[însulîn]], [[glukagon]], kortîzol, aldesteron, tîroîd û hormonên zayendê , piştî cihanîna erka xwe ji aliyê xaneyên kezebê ve tê perçekirin<ref name=" Anatomy and physiology">Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J. S., & Wilson, K. J. (2014). Ross and Wilson anatomy & physiology in health and illness 12th ed.</ref> .
=== Embarkirin ===
Kezeb, glîkojen, hesin, mis(paxir), vîtamînên wekî vîtamîna A, D, E, K û B12 embar dike<ref name="Anatomy and physiology"/><ref name="Human biology"/>.
=== Derdana zeravê ===
Di rewşa asayî de xane û şaneyên kezebê dikarin xwe bi hêsanî nû bikin. Lê hin nexweşî rê li ber xwe nûkirinê digire.
=== Hewkirdina kezebê ya vîrusî ===
ji ber vîrusan kulbûna(hewkirdin) kezebê , wekî nexweşiya hepatît bi nav dibe. pênç cureyêncureyê nexweşiya hepatît heye. Hokarên kulbûna kezebê vîrus in. Li gor cureya virus, nexweşiya kulbûna kezebê jî wekî hepatît A, hepatît B, hepatît C, hepatît D û hepatît E tê bi navkirin. Di nav gel de nexweşiya kulbûna kezebê (hewkirdina kezebê) wekî nexweşiya zerikê jî bi nav dibe. Lê zerikî bi tena serê xwe nexweşî nîn e, yek ji nîşanên nexweşiya kezebê ye. Vîrusa Hepatît A bi gelemperî di nav xurek û ava bi pîsayiya nexweşên bi hepatît A yê têkilbûye, tûşî mirov dibe<ref name="Anatomy and physiology"/>. Vîrusa hepatît B bi riya xwîn guhestinê, an jî derzî û dermanên tûşî vîrusê bûne derbasî mirov dibe. Herwiha bi mirovê nexweş re pêwendiya sêksî jî dibe sedema nexweşiya kulbûna kezebê ya cureya B yê. Li cîhanê nexweşiya hepatît B, ji nexweşiya AIDSê( nîşana nemana bergiriya destketî) hê pirtir mirov nexweş xistiyê û nav mirovahî de belav bûye<ref name="Human biology">Sylvia S. Mader, D., & Windelspecht, M. (2015). Biology (12th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education. </ref>. Vîrusa hepatît C bi gelemperî ji xwîna nexweşên bi vî nexweşiyê tûşî mirov dibe. Dibe ku hepatît C rê li ber [[Şêrpence|şêrpenceya]] kezebê û mirinê veke. Ji boy hepatît A û B yê [[kutan]](vaksîn) heye, lê ji boy hepatît C kutan tune.
Vîrusa hepatît C bi gelemperî ji xwîna nexweşên bi vî nexweşiyê tûşî mirov dibe. Dibe ku hepatît C rê li ber [[Şêrpence|şêrpenceya]] kezebê û mirinê veke. Ji boy hepatît A û B yê [[kutan]](vaksîn) heye, lê ji boy hepatît C kutan tune.
=== Sîroz ===
Kesên bi nexweşiya sîrozê ne, kezeba wan bilirubînê ji laş dûr naxe, bilirubîn di nav şaneyên laş de berhev dibe. Bilirubin bi rengê zer e, ji perçebûna xirokên sor çê dibe<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology"/>. Mirovên bi vî nexweşiyê ne, zerikî dibin. Zerikbûn bi taybet li çermê mirov û sipîka çav de rû dide, sedema zerikbûnê madeya bilirubîn e.
'''Nexweşiya [[avbendî]]''' (bi ingilîzî;edema)
Di laşê mirovên bi nexweşiya sîrozê de av tov dibe. Li gel tevahiya laş, bi taybet şilemenî li derdora kezebê li zikê mirov de hê pirtir berhev dibe, loma zikê mirov diwerime. Ev rewş wekî avbendî bi nav dibe. Kezeba bi nexweşiya sîrozê, bi têra xwe proteîna albumîn berhem nake ev kêmasî dibe sedema avbendiyê<ref name="Human anatomy" />.
| 